Kto podlega karze za jazdę w stanie nietrzeźwości czy pod wpływem środka odurzającego?

Że jazda po pijanemu jest surowo karana, to każdy wie; jednak już mniej osób zdaje sobie sprawę, iż również inne specyfiki spożyte zanim zasiądzie się za kierownicą mogą być przyczyną takiego samego wyroku sądu karnego.

Co jest karalne?

Art. 178a Kodeksu karnego przewiduje, iż każdy kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym (tj. każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem), wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Sam fakt prowadzenia pojazdu w takim stanie pociąga za sobą odpowiedzialność karną z tego przepisu, chociażby pojazd był prowadzony prawidłowo i nie sprowadził konkretnego zagrożenia.

Prowadzeniem pojazdu mechanicznego w rozumieniu art. 178a § 1 k.k. jest także kierowanie pojazdem z wyłączonym silnikiem, holowanym przy pomocy linki holowniczej (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 12 września 2002 r., sygn. II AKa 361/2002). Tak więc, popełnić omawiane przestępstwo może także osoba prowadząca holowany pojazd mechaniczny. Nietrzeźwy nie prowadzi natomiast po pijanemu (a więc nie popełnia przestępstwa), gdy pcha zepsuty samochód. Wyłączony silnik pozbawia bowiem samochód cech pojazdu mechanicznego (tak: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z roku 2006, sygn. II KZ 115/2006).

Wobec sprawcy przestępstwa, o którym mowa w art. 178a § 1 k.k., obligatoryjne jest ponadto (na podstawie art. 42 § 2 k.k.) orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, zwłaszcza takich, jakim sprawca kierował w czasie popełnienia przestępstwa.

Za jazdę pod wpływem jakich "środków odurzających" można zostać ukaranym?

Pojęcie "środka odurzającego"w rozumieniu art.178a k.k. obejmuje nie tylko środki odurzające wskazane w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii, ale również inne substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działające na ośrodkowy układ nerwowy, których użycie powoduje obniżenie sprawności w zakresie kierowania pojazdem (tak: uchwała SN z dnia 27 lutego 2007 r., sygn. akt I KZP 36/06). jest to tzw. szerokie pojęcie „środka odurzającego”.

W języku potocznym pojęcie to ma zakres dość szeroki. Można mówić o „odurzeniu alkoholem”, i o „odurzeniu narkotykiem”, przy czym słowniki języka polskiego, definiując „odurzenie”, kładą nacisk na to, że środki te powodują po ich zażyciu: uspokojenie, euforię, zniesienie bólu, odurzenie, sen. W języku potocznym określenie „środek odurzający” jest synonimem narkotyku, środka, którego częste używanie prowadzi do narkomanii.

Wymieniając trzy rodzaje środków (środków odurzających, substancji psychotropowych oraz środków zastępczych) przy definiowaniu narkomanii ustawa o narkomanii pośrednio łączy je w zbiorcze pojęcie „narkotyków”. Trzeba też zauważyć, że w prawie Unii Europejskiej w tekstach angielskojęzycznych używa się słowa „drugs” dla zbiorczego określenia środków odurzających w rozumieniu jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 r. i substancji psychotropowych w rozumieniu konwencji o substancjach psychotropowych z 1971 r. (w tym również środki psychotropowe).

Art.178a k.k. ma służyć ochronie bezpieczeństwa ruchu przed zachowaniami kierowców polegającymi na prowadzeniu pojazdów w stanie obniżonej sprawności psychomotorycznej lub w stanie zakłócenia procesów psychicznych. Skutki te mogą być spowodowane spożyciem alkoholu albo innego środka, niekoniecznie będącego środkiem odurzającym według definicji zawartej w ustawie z 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, lecz np. substancją psychotropową w rozumieniu tej ustawy. Nie ma bowiem powodów, dla których obniżona sprawność psychomotoryczna (drżenie rąk, niezborność ruchów, zawroty głowy, podwójność widzenia lub osłabienie ostrości wzroku, osłabienie refleksu, senność, osłabienie uwagi, ospałość) miałaby być przez ustawodawcę uznana za stwarzającą niebezpieczeństwo dla komunikacji, uzasadniające kryminalizację, zaś podobnego stopnia niebezpieczeństwo związane z takimi objawami jak zakłócenie logicznego myślenia, urojenia wzrokowe i słuchowe, zaburzenia poczucia czasu i przestrzeni, stan euforyczny lub fałszywe poczucie zwiększonej sprawności, wywołane przez zażycie środków, nie zaliczonych przez ustawę z 2005 r. do środków odurzających - miałoby takiej kryminalizacji nie uzasadniać.

Celem tego przepisu ma być zatem bezpieczeństwo ruchu, dla którego koniecnze jest wyeliminowanie z ruchu każdego, czyje czynności psychomotoryczne są zakłócone - niezależnie od przyczyny.

Inaczej jednak twierdzi większość przedstawicieli nauki prawa karnego. Wyrażają oni bowiem pogląd, iż zakres pojęcia „środek odurzający”, użytego w art.178a k.k., jest tożsamy z zakresem tego pojęcia zdefiniowanego w art. 4 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Kto będzie ponosił odpowiedzialność?

Odpowiedzialność ponosi prowadzący pojazd. W literaturze za prowadzącego pojazd uważa się tego, kto bezpośrednio włada mocą silnika oraz nadaje pojazdowi ruch i kierunek.  

Stan nietrzeźwości czy po użyciu środka odurzającego bada się zazwyczaj alkomatem. Zawsze można jednak domagać się przeprowadzenia dodatkowych badań laboratoryjnych. Niemożność zaś precyzyjnego ustalenia stopnia nietrzeźwości oskarżonego wobec braku pomiaru zawartości alkoholu we krwi lub w wydychanym powietrzu, pozwala sądowi orzekającemu, na podstawie innych dowodów (zeznań świadków, wyjaśnień oskarżonego) dokonać ustalenia, że oskarżony znajdując się w stanie nietrzeźwości prowadził pojazd mechaniczny, zwłaszcza wówczas, gdy te dowody osobowe jednoznacznie wskazują na to, iż stopień stężenia alkoholu, chociażby z uwagi na ilość jego spożycia, musiał - i to znacznie - przekroczyć normy Kodeksu karnego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 3 kwietnia 2003 r., sygn. II AKa 30/2003).

Za te przestępstwa może też odpowiadać osoba, która sama nie prowadzi pojazdu, lecz jest współsprawcą, podżegaczem czy pomocnikiem. Przykładowo jeśli dysponent samochodu wojskowego zachęca lub godzi się na picie wódki przez kierowcę, a następnie dopuszcza go do prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwości, to staje się podżegaczem lub pomocnikiem kierowcy, tj. swego podwładnego, w popełnieniu przezeń przestępstwa (tak: postanowienie SN z dnia 2 lutego 1961 r., Rw 4/61, WPP 1961, nr 2, s. 272 - 274),  

Przestępstwo jazdy po pijanemu czy pod wpływem środka odurzającego może być popełnione tylko umyślnie (w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego). Jeśli więc ten czyn był popełniony nieumyślnie, to sprawca nie może być pociągnięty do odpowiedzialności z tego przepisu. Trudno wyobrazić sobie prowadzenie pojazdu nieumyślnie, jednak nieumyślnością może być objęty stan nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.  

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005 r. Nr 179, poz. 1485); 
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl