Odpowiedzialność majątkowa członków zarządu spółek prawa handlowego
Odpowiedzialność materialna członków zarządu spółek prawa handlowego
Członkowie zarządów spółek prawa handlowego mają szeroki zakres kompetencji i daleko posuniętą niezależność w sprawowaniu swych funkcji. Niejednokrotnie za pełnienie obowiązków otrzymują wysokie wynagrodzenie. Z drugiej strony trzeba mieć świadomość, że w systemie prawa istnieją przepisy przewidujące ich odpowiedzialność cywilną i karną za naruszenie reguł postępowania przy prowadzeniu spraw spółki.
Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją. Składa się z jednego albo większej liczby członków. Zarządy mogą zostać powołane w spółce partnerskiej, spółce z o.o. i spółce akcyjnej.
Na czym polega odpowiedzialność cywilna członków zarządu?
Członkowie zarządu spółki partnerskiej, spółki z o.o. i spółki akcyjnej powinni przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Ponoszą oni odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponoszą winy (jeżeli szkodę, wyrządziło kilka osób wspólnie, odpowiadają za szkodę solidarnie) np. ponoszą oni odpowiedzialność za niezgłoszenie zawiązania spółki i wszelkich zmian do odpowiedniego rejestru, za prowadzenie działalności konkurencyjnej.
W przypadku spółki z o.o. i spółki akcyjnej, jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu dotyczącym pokryciu udziałów przy utworzeniu spółki lub o pokryciu podwyższonego kapitału zakładowego odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego
Poza tym, jeśli brali udział w tworzeniu spółki i wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrządzili spółce szkodę, obowiązani są do jej naprawienia.
Członek zarządu spółki akcyjnej szczególności odpowiada jeśli:
zamieścił lub współdziałał w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub dane te w inny sposób rozpowszechniał bądź też pominął lub współdziałał w pominięciu w tych dokumentach danych istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści, albo
współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane.
Jeżeli członkowie zarządu wyrządzą spółce szkodę, wówczas spółka może im wytoczyć powództwo o naprawienie wyrządzonej jej szkody, a jeśli spółka tego nie zrobi w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, wtedy każdy wspólnik (akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku) może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce.
Opisana powyżej odpowiedzialność ma charakter odszkodowawczy (deliktowy).
Czy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki?
Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu sp. z o.o. odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe (obecnie upadłość z możliwością zawarcia układu), albo że nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz nie wszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy (np. sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku jego choroby lub innych przyczyn nie pozwalających mu śledzić spraw spółki), albo że pomimo nie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz nie wszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody (np. wierzyciel nie mógłby zaspokoić się z majątku spółki nawet wówczas, gdyby w porę został zgłoszony właściwy wniosek).
Dopiero gdy wierzytelność nie może być zaspokojona z majątku spółki będącej dłużnikiem, w grę wchodzi odpowiedzialność osób zarządzających tą spółką.
Przyjmuje się także, że dowodem świadczącym o bezskuteczności egzekucji może być bilans i księgi handlowe spółki, jeżeli wynika z nich niezbicie, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań wobec wierzyciela.
Taka odpowiedzialność członków zarządu ma na celu dodatkowe zabezpieczenie wierzycieli.
| Istotne jest to jakiego rodzaju jest charakter odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki. W orzecznictwie i piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się, że chodzi tu o odpowiedzialność subsydiarną, osobistą i nieograniczoną, jednak niejasne jest czy ponadto odpowiedzialność ta ma charakter gwarancyjny czy odszkodowawczy (deliktowy). Ma to znaczenie praktyczne, między innymi z powodu różnych sposób liczenia przedawnienia się roszczeń. Chodzi tu zarówno o ustalenie początku biegu terminu przedawnienia jak i długości tego terminu. Gdyby przyjąć odszkodowawczy charakter odpowiedzialności to należałoby zastosować art. 442 § 1 kc, zgodnie z którym termin przedawnienia wynosi trzy lata i liczy się go od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W takiej sytuacji zasadniczo termin przedawnienia zaczyna biec od dnia bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej prawomocnym tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce, gdyż w tym momencie wierzyciel poweźmie informacje o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Gdyby natomiast stanąć na stanowisku, że art. 299 ksh ustanawia odpowiedzialność członków zarządu o charakterze gwarancyjnym, wtedy należałoby przyjąć dziesięcioletni termin przedawnienia. Takim prawomocnym orzeczeniem będzie tytuł egzekucyjny uzyskany przez dłużnika przeciwko spółce. Termin dziesięcioletni biegnie od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, a ściślej od dnia, w którym wierzyciel mógł wezwać członków zarządu do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r., (sygn. akt V CSK 55/2007, OSNC 2008/A poz. 24) wskazuje jeszcze jedną konsekwencję przyjęcia konstrukcji odpowiedzialności odszkodowawczej - powodowałaby to, że wierzyciel mógłby „(...) dochodzić nie tylko straty, lecz także utraconych korzyści (zasada pełnego odszkodowania). Z kolei dłużnik nie byłby uprawniony do podnoszenia zarzutów, które przysługiwały spółce, lecz z których spółka ta nie skorzystała(...)" np. zarzut potrącenia. W powołanym powyżej wyroku Sąd Najwyższy, wbrew wcześniejszym swoim orzeczeniom, wyraził pogląd, że odpowiedzialność ta ma charakter gwarancyjny. Uzasadnił to między innymi tym, że zgodnie z literalną i funkcjonalną wykładnią art. 299 § 1 k.s.h., wierzyciel musi udowodnić jedynie przesłankę bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. Nie jest tu wymagane wykazanie szkody i jej wysokość oraz związku przyczynowego miedzy działaniem zarządu a powstałą szkodą (co jest z zasady konieczne wg k.c. przy odpowiedzialności odszkodowawczej). Sąd Najwyższy zaznaczał też, że zgodnie z wykładnia systemową, artykuły poprzedzające rozdziału 7 tytułu III k.s.h. (czyli art. 297-298) są zwartą całością bez wątpienia statuującą odpowiedzialność o charakterze odszkodowawczym, zatem następujący po nich art. 299 musi określać inny rodzaj odpowiedzialności. Sąd Najwyższy stwierdza, że chodzi o odpowiedzialność gwarancyjną zbliżoną do poręczenia, tłumacząc, że w przypadku takiej gwarancji chodzi o zabezpieczenie określonego rezultatu, którym w tutaj jest kierowanie spółką przez członków zarządu bez żadnej straty dla niej samej. Wynika więc z tego, że w razie bezskutecznej egzekucji wobec spółki, "(...) z mocy ustawy powstaje między członkami zarządu spółki a niezaspokojonym wierzycielem stosunek obligacyjny. więc członkowie zarządu stają się bezpośrednio jego dłużnikami." |
| Inne orzeczenia dotyczące charakteru odpowiedzialności członków zarządu i przedawnienia: |
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 31 stycznia 2006 r. I CSK 417/2006: Jeżeli egzekucja przeciwko spółce z o. o. okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają osobiście i solidarnie za jej zobowiązania (art. 298 kodeksu handlowego i art. 299 kodeksu spółek handlowych). Termin przedawnienia roszczeń wobec członków zarządu spółki z o.o. liczy się dla wierzyciela od momentu uzyskania świadomości, że wyegzekwowanie długu od spółki jest niemożliwe. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 czerwca 2005 r. V CK 719/2004: 1. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z art. 299 ksh ma charakter odszkodowawczy. 2. Szkoda, jako podstawa odpowiedzialności, jest utożsamiana z obniżeniem potencjału majątkowego spółki, a nie z bezpośrednim uszczerbkiem w majątku wierzyciela. Zarówno bowiem powstanie szkody, jak i inne przesłanki odpowiedzialności, tj. wina i związek przyczynowy pomiędzy tak rozumianą szkodą zachowaniem członków zarządu spółki, funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r. IV CK 176/2002: Roszczenie wierzyciela przeciwko członkom zarządu za zobowiązania spółki z o.o. (art. 298 kh, obecnie art. 299 ksh) ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 442 § 1kc. |
Poza tym za zaległości podatkowe spółki z o.o. i spółki akcyjnej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe (obecnie upadłość z możliwością zawarcia układu) albo że niezgłoszenie upadłości oraz brak postępowania układowego nastąpiły nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa (odpowiedzialność członków zarządu spółki określona obejmuje zobowiązania podatkowe, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu spółki). Uregulowane jest to w art. 116 ordynacji podatkowej.
Za co członek zarządu może ponieść odpowiedzialność karną?
Jeśli członek zarządu działał na szkodę spółki, to podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 i grzywnie (tej samej karze podlega, kto taką osobę nakłania do działania na szkodę spółki lub udziela jej pomocy do popełnienia tego przestępstwa).
Jeśli członek zarządu spółki nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki, (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku).
Gdy członek zarządu dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo do brania ich w zastaw, (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy).
Członek zarządu, który dopuszcza do wydania przez spółkę dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w spółce, (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy).
Członek zarządu, który dopuszcza do wydania akcji:
niedostatecznie opłaconych,
przed zarejestrowaniem spółki,
w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego - przed zarejestrowaniem podwyższenia (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku).
Kto, będąc członkiem zarządu spółki handlowej, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd:
nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników,
nie prowadzi księgi udziałów albo nie prowadzi księgi akcyjnej zgodnie z przepisami,
nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia,
odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków,
nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów,
nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym (podlega grzywnie do 20.000 złotych).
Kto, będąc członkiem zarządu, dopuszcza do tego, że spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie (podlega grzywnie).
Pamiętaj, że:
Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom zarządu spółki wytacza się według miejsca siedziby spółki.
Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Odpowiedzialność omówioną w niniejszej poradzie ponoszą także członkowie zarządu spółki partnerskiej, jeżeli umowa spółki powierzy reprezentowanie i prowadzenie spraw spółki takiemu zarządowi.
Powyższe uregulowania są przepisami szczególnymi z kodeksu spółek handlowych i nie naruszają praw wspólników oraz osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych zawartych w kodeksie cywilnym.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037, ze zmianami);
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2000 r., Nr 137, poz. 926, ze zm.)
Chciał(a)byś znaleźć w artykule jeszcze inne informacje? Artykuł nie rozstrzyga wszystkich Twoich wątpliwości? Napisz do nas:
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?