Odpowiedzialność wspólników za długi spółki cywilnej - opinia prawna

Zgodnie z art. 864 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają za zobowiązania tej spółki solidarnie.

Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że wspólnicy nie mogą - ze skutkiem wobec osób trzecich, uprawnionych z tytułu zobowiązań spółki - zmienić w drodze umowy określonej ustawowo zasady odpowiedzialności solidarnej. Dopuszczalne jest natomiast dowolne ustalenie między wspólnikami wewnętrznych zasad odpowiedzialności za zobowiązania (tzw. odpowiedzialności regresowej). Jeśli więc w umowie spółki zastrzeżono, że odpowiada Pan za zobowiązania spółki tylko w 10%, a spłaci Pan całość, może Pan dochodzić od wspólnika zwrotu 90% uiszczonej sumy, zgodnie z art. 376 § 1 k.c.

Jeśli chodzi o planowane przez Pana porozumienie z wierzycielami, możliwe są różne rozwiązania, wśród których do najskuteczniejszych należy częściowe zwolnienie Pana z długu przez wierzycieli lub zawarcie ugody o skutkach odnowienia zobowiązania.

Zwolnienie z długu jest umową zawieraną między wierzycielem, a dłużnikiem, której treścią jest zwolnienie tego ostatniego z długu w całości lub w części (np. w części obejmującej odsetki). Forma umowy o zwolnienie z długu jest dowolna, jednak ze względów dowodowych dłużnik powinien zadbać, aby umowa została zawarta w formie pisemnej, żeby w razie sporu móc udowodnić, że został rzeczywiście z długu zwolniony. Niektórzy komentatorzy podnoszą, że w przypadku zwolnienia z długu pod tytułem darmym, gdy strony odraczają skutek tego zwolnienia (np. umowę zawierają w lipcu i postanawiają, że skutek zwolnienia z długu nastąpi w sierpniu), umowa zwolnienia z długu powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. W umowie powinien zostać dokładnie określony dług (jego podstawa oraz wysokość), z którego zapłaty dłużnik jest przez wierzyciela zwalniany (lub część tego długu), należy również wskazać tytuł wykonawczy, na podstawie którego wierzyciel dochodzi zaspokojenia swojej wierzytelności. W wypadku gdyby dłużnik spełniał część świadczenia, a z pozostałej części był przez wierzyciela zwalniany (np. z części obejmującej odsetki), fakt dokonania częściowej zapłaty powinien być również w umowie opisany. Należy również zaznaczyć, że zgodnie z art. 373 k.c. zwolnienie z długu jednego z dłużników przez wierzyciela nie ma skutku względem współdłużników, co powoduje, że niezależnie od częściowego zwolnienia Pana z długu wierzyciel będzie mógł dochodzić pozostałej części od drugiego wspólnika.

Drugim rozwiązaniem mogłaby być ugoda, spełniająca jednocześnie funkcję umowy odnowienia, której treścią byłoby uzgodnienie między stronami nowej wysokości zadłużenia i nowych warunków spłaty z zastrzeżeniem, że następuje umorzenie dotychczasowego zobowiązania (tzn. że ugoda ma jednocześnie skutki odnowienia). Zasadniczo w takiej sytuacji powinno dojść po prostu do zmiany umowy zawartej między stronami, jednakże ze względu na fakt, że po jednej stronie tej umowy występuje więcej niż jeden podmiot (Pan i Pana wspólnik), porozumienie między Panem, a wierzycielem, dotyczące sposobu spłaty określonej części zadłużenia i jednocześnie zmieniające wysokość tego zadłużenia, będzie nosiło znamiona ugody i umowy odnowienia. Umowa ugody w zasadzie nie wymaga szczególnej formy, jednakże, podobnie jak przy umowie zwolnienia z długu, zawarcie tego porozumienia powinno znaleźć odzwierciedlenie na piśmie, na wypadek zaistnienia między stronami sporu co do jej zawarcia. W umowie takiej należy dokładnie określić zobowiązanie, które jest odnawiane i treść nowego zobowiązania między Panem a wierzycielem oraz wyraźnie zaznaczyć, że dawny dług przestaje istnieć, a w jego miejsce wstępuje nowy. W treści takiej umowy należy też wyraźnie zaznaczyć, że wierzyciel zachowuje swe prawa przeciwko pozostałemu dłużnikowi solidarnemu (w innym wypadku odnowienie dokonane między Panem, a wierzycielem spowoduje wygaśnięcie długu drugiego dłużnika).

Odnowienie połączone z ugodą bądź zwolnienie z długu może też dotyczyć zobowiązania będącego przedmiotem orzeczenia sądowego. Wygaśnięcie zobowiązania na skutek odnowienia bądź zwolnienia po powstaniu tytułu egzekucyjnego (po wydaniu wyroku) jest zdarzeniem, które może być podstawą tzw. powództwa opozycyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Jeśli więc wierzyciel kontynuowałby prowadzenie egzekucji przeciwko Panu mimo zawarcia ugody bądź częściowego zwolnienia Pana z długu, przed dalszą egzekucją na podstawie wydanego wyroku może Pan bronić się tzw. powództwem opozycyjnym, przedstawiając zarzut, że Pana zobowiązanie wygasło (na skutek częściowej zapłaty, jeśli doszłoby do częściowego zwolnienia z długu bądź na skutek odnowienia, jeśli zostałaby zawarta umowa odnowienia w połączeniu z ugodą).

Natomiast w przypadku gdyby wierzyciele zgodzili się na spłatę przez Pana jedynie przypadającej na Pana części zobowiązania (50%) istnieje możliwość zawarcia porozumienia, na podstawie którego wierzyciel zrzekłby się solidarności w stosunku do Pana. W Takiej sytuacji wierzyciel mógłby dochodzić zaspokojenia jedynie w 50%, a spełnienie przez Pana zobowiązania w tej wysokości powodowałoby wygaśnięcie Pana zobowiązania.

Jeśli jeden z wierzycieli ogłosił upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, masa upadłości, w skład której najprawdopodobniej weszła przedmiotowa wierzytelność, jest zarządzana przez syndyka masy upadłości. W żadnym wypadku nie powinno się zatem dokonywać jakichkolwiek czynności z samym upadłym wierzycielem, który został pozbawiony zarządu masą upadłości, gdyż zgodnie z art. 77 Prawa upadłościowego i naprawczego (p.u.n.) czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości, wobec którego upadły utracił prawo zarządu, są nieważne. Ponadto zgodnie z art. 78 powyższej ustawy spełnienie świadczenia do rąk upadłego pozbawionego prawa zarządu masą upadłości dokonane po obwieszczeniu o dokonaniu upadłości nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia do masy upadłości. Należy również podkreślić, że zgodnie z art. 84 p.u.n. po ogłoszeniu upadłości zmiana lub wygaśnięcie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są możliwe tylko według przepisów ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, a czynność prawna dokonana z naruszeniem tej ustawy jest bezskuteczna wobec masy upadłości, nawet jeżeli umowa stron przewiduje inny skutek. W zależności więc od tego jaka umowa była źródłem powstania Pańskiego zobowiązania, zmiana tego zobowiązania lub jego wygaśnięcie (np. odnowienie, zwolnienie z długu) może podlegać specjalnym uregulowaniom przewidzianym w Prawie upadłościowym i naprawczym. Generalnie należy stwierdzić, że wszelkie czynności dotyczące masy upadłości (czyli również przedmiotowej wierzytelności) powinny być dokonywane z osobą uprawnioną do zarządu, czyli prawdopodobnie syndykiem masy upadłości.