Podatek od czynności cywilnoprawnych - umowa pożyczki i depozytu nieprawidłowego

Kiedy czynności cywilnoprawne podlegają obowiązkowi podatkowemu?

Czynności cywilnoprawne podlegają opodatkowaniu, jeżeli ich przedmiotem są:

• rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

O tym, czy dana czynność podlega obowiązkowi podatkowemu decydują także wyłączenia zawarte w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Jednym z najistotniejszych wyłączeń opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest wyłączenie, zgodnie z którym obowiązkowi podatkowemu nie podlegają czynności, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności na podstawie odrębnych przepisów jest:

• opodatkowana podatkiem od towarów i usług (VAT), 
• zwolniona z podatku od towarów i usług (VAT), z wyjątkiem: 
  • umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach, 
  • umowy spółki i jej zmiany, 
  • umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych. 

Umowa pożyczki a umowa depozytu nieprawidłowego

Umowa pożyczki jest umową cywilnoprawną, na podstawie której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości.

Zawarcie umowy pożyczki stanowi zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego. Przy umowie pożyczki obowiązek ten ciąży na biorącym pożyczkę.

Natomiast umowa depozytu nieprawidłowego jest podobna do umowy przechowania. Co do zasady, umowa przechowania może dotyczyć rzeczy oznaczonych co do tożsamości. Strony umowy przechowania mogą jednak oznaczyć przedmiot przechowania inaczej – jako rzeczy oznaczonych co do gatunku lub pieniędzy. Jeżeli strony zawarły taką umowę, a z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku – zastosowanie mają do niej odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o umowie pożyczki. Przy umowie depozytu nieprawidłowego obowiązek podatkowy ciąży na przechowawcy i powstaje w zasadzie z chwilą zawarcia umowy.

Podstawa opodatkowania i wysokość podatku

W przypadku umowy pożyczki i depozytu nieprawidłowego podstawą opodatkowania jest kwota pożyczki (gdy przedmiotem umowy pożyczki są pieniądze) lub wartość pożyczki (gdy przedmiotem umowy są inne rzeczy) lub kwota albo wartość rzeczy oddanych na przechowanie na podstawie umowy depozytu nieprawidłowego.

Wysokość podatku od czynności cywilnoprawnej umowy pożyczki i umowy depozytu nieprawidłowego uzależniona jest od wysokości podstawy opodatkowania i określona jest stawką procentową w wysokości 2% podstawy.

Zwolnienia od podatku

W przypadku umowy pożyczki ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych zawiera istotne zwolnienia. Otóż z obowiązku zapłaty podatku zwolnione są umowy pożyczki udzielane:

• przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek;

• w formie pieniężnej w wysokości przekraczającej kwotę 9.637 zł, udzielane na podstawie umowy małżonkowi, zstępnym, wstępnym, pasierbowi, rodzeństwu, ojczymowi i macosze, pod warunkiem: złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności (tj. od dnia zawarcia umowy pożyczki) i udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym;

• na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów), do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu (obecnie - 9.637 zł) - na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn,

• na podstawie umowy zwartej między innymi podmiotami niż osoby zaliczone do I grupy podatkowej, jeśli łączna kwota lub wartość pożyczek otrzymanych w okresie kolejnych 3 lat nie przekracza 5 000 zł od jednego podmiotu, a od wielu podmiotów łącznie - 25 000 zł;
• z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
• z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,
• przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.

Natomiast pożyczki udzielone spółkom osobowym przez wspólnika są uważane na potrzeby podatku od czynności cywilnoprawnych za zmianę umowy spółki i opodatkowana stawką 0,5%.

Zapłata podatku

Jeżeli strony zawierają umowę pożyczki lub depozytu nieprawidłowego bez udziału notariusza, pożyczkobiorca lub przechowawca bez wezwania organu podatkowego obowiązany jest złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (formularz PCC-3) oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Powyższej zasady nie stosuje się jednak, gdy podatek od czynności cywilnoprawnych pobierany jest przez płatnika. Należy w tym miejscu przypomnieć, że płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej zobowiązana do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

W przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych płatnikiem przy umowie pożyczki lub depozytu nieprawidłowego jest notariusz – jeżeli taka czynność cywilnoprawna została dokonana w formie aktu notarialnego.

Ile wynosi stawka sankcyjna? 

Stawka podatku wynosi 20 %, jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

• podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony ;
• biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b (czyli członek najbliższej rodziny - małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Tekst jedn. Dz. U. 2010 r. Nr 101 poz. 649 ze zm.)

Zespół
e-prawnik.pl