Powództwo przedstawicielskie Rzecznika Finansowego

29.9.2024

Nowa kompetencja Rzecznika Finansowego

Od 28 sierpnia 2024 r., Rzecznik Finansowy stał się podmiotem upoważnionym do wytaczania powództw o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem.

Kompetencja ta wynika z ustawy z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw implementującej Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE.

Powództwo przedstawicielskie - w jakich sprawach?

Przez ogólne interesy konsumentów rozumie się interes ogółu konsumentów, a w przypadku postępowań w sprawach o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów – także interesy grupy konsumentów.

Przez praktyki naruszające ogólne interesy konsumentów rozumie się działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy niezgodne z przepisami prawa Unii Europejskiej – są to w szczególności przepisy dotyczące nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, regulujące kredyt konsumencki, usługi płatnicze lub działalność ubezpieczeniową oraz reasekuracyjną.

Szczegółowy wykaz przepisów, których może dotyczyć naruszenie ogólnych interesów konsumentów, zawarty jest w załączniku nr I do wyżej wskazanej Dyrektywy 2020/1828.

Rzecznik Finansowy podejmuje decyzję o wytoczeniu lub przystąpieniu do takiego postępowania na wniosek klientów podmiotu stosujące praktyki naruszające ogólne interesy konsumentów.

Podstawowe informacje dotyczące wytaczania powództw o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem

Sprawy objęte zakresem działania Rzecznika Finansowego

Działania Rzecznika Finansowego obejmują w szczególności następujące sektory finansowe (z zastrzeżeniem możliwości świadczenia wsparcia wyłącznie w zakresie opisanym w pkt 2-4 poniżej):
- usługi płatnicze świadczone przez banki i inne instytucje płatnicze,
- umowy kredytów hipotecznych,
- umowy kredytów konsumenckich zawierane z bankami oraz instytucjami pożyczkowymi,
- umowy ubezpieczeń zawierane z zakładami ubezpieczeń – w tym ubezpieczenia mienia, OC, turystyczne, na życie – wsparcie jest świadczone zarówno ubezpieczonym, jak też uposażonym i spadkobiercom posiadającym interes prawny,
- umowy o świadczenie usług inwestycyjnych zawierane z bankami, domami maklerskimi i towarzystwami funduszy inwestycyjnych – w tym umowy doradztwa i pośrednictwa na rynku kapitałowym oraz fundusze inwestycyjne,
- produkty i usługi finansowe łączące cechy ubezpieczeniowe i inwestycyjne (m.in. polisolokaty) lub ubezpieczenia z funduszem kapitałowym (ufk),
- produkty emerytalne (PPK, IKE, IKZE) prowadzone na podstawie umów z różnymi instytucjami finansowymi,
- fundusze emerytalne.
Rzecznik Finansowy jest uprawniony do wytaczania powództw w ramach grupowych postępowań na rzecz konsumentów:
- będących klientami podmiotu rynku finansowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej,
- w sprawach wynikających z umowy o świadczenie usług lub wykonywania czynności na rzecz osoby fizycznej przez instytucję finansową w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym.
Przez "klienta podmiotu rynku finansowego" rozumie się, zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej:
- będącego osobą fizyczną ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia, spadkobiercę posiadającego interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności lub spełnieniu świadczenia z umowy ubezpieczenia,
- osobę fizyczną dochodzącą roszczeń na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego lub Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych,
- członka funduszu emerytalnego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, uczestnika pracowniczego programu emerytalnego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych, oszczędzającego lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego, osobę otrzymującą emeryturę kapitałową w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych oraz uczestnika PPK lub osobę uprawnioną w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych,
- będącego osobą fizyczną klienta banku, członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, klienta instytucji płatniczej, klienta małej instytucji płatniczej, klienta dostawcy świadczącego usługę dostępu do informacji o rachunku, klienta dostawcy świadczącego wyłącznie usługę dostępu do informacji o rachunku, klienta biura usług płatniczych, klienta instytucji pieniądza elektronicznego, klienta oddziału zagranicznej instytucji pieniądza elektronicznego, klienta instytucji kredytowej, klienta instytucji finansowej, uczestnika funduszu inwestycyjnego, inwestora alternatywnej spółki inwestycyjnej, klienta firmy inwestycyjnej, klienta instytucji pożyczkowej, klienta pośrednika kredytu hipotecznego, klienta pośrednika kredytowego, klienta, o którym mowa w art. 2 ust. 1 lit. g rozporządzenia 2020/1503, oraz klienta przedsiębiorcy wykonującego działalność lombardową, o którym mowa w ustawie z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej,
- będącego osobą fizyczną klienta brokera ubezpieczeniowego albo będącego osobą fizyczną klienta agenta ubezpieczeniowego lub agenta oferującego ubezpieczenia uzupełniające, w rozumieniu ustawy z dnia 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń, wykonujących czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w zakresie niezwiązanym z udzielaną ochroną ubezpieczeniową,
- osobę uprawnioną w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym,
- oszczędzającego w rozumieniu art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym.
Przez "podmiot rynku finansowego" rozumie się, zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej:
- instytucję płatniczą, małą instytucję płatniczą, dostawcę świadczącego usługę dostępu do informacji o rachunku, dostawcę świadczącego wyłącznie usługę dostępu do informacji o rachunku, biuro usług płatniczych, instytucję pieniądza elektronicznego i oddział zagranicznej instytucji pieniądza elektronicznego w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,
- bank krajowy, bank zagraniczny, oddział banku zagranicznego, oddział instytucji kredytowej i instytucję finansową w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe,
- towarzystwo funduszy inwestycyjnych i fundusz inwestycyjny oraz zarządzający ASI i alternatywna spółka inwestycyjna w rozumieniu ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi,
- spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową w rozumieniu ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych,
- firmę inwestycyjną w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,
- krajowy zakład ubezpieczeń, zagraniczny zakład ubezpieczeń, główny oddział i oddział w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej,
- fundusz emerytalny i towarzystwo emerytalne w rozumieniu ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
- instytucję pożyczkową – podmiot będący kredytodawcą w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
- Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych,
- pośrednika kredytu hipotecznego w rozumieniu ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami,
- pośrednika kredytowego w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim,
- brokera ubezpieczeniowego, a także agenta ubezpieczeniowego i agenta oferującego ubezpieczenia uzupełniające wykonujących czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w zakresie niezwiązanym z udzielaną ochroną ubezpieczeniową,
- dostawcę usług finansowania społecznościowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 lit. e rozporządzenia 2020/1503,
- przedsiębiorcę wykonującego działalność lombardową, o którym mowa w ustawie z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej,
- dostawcę OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 15 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE),
- dystrybutora OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE).

Języki urzędowe, w których jest możliwe złożenie wniosku o wytoczenie powództwa

Wnioski o wytoczenie powództwa w ramach grupowego postępowania krajowego bądź przystąpienie do takiego powództwa mogą być składane wyłącznie w języku polskim. Wszelkie załączniki sporządzone w innym języku muszą zawierać też ich tłumaczenie przysięgłe.

Prawo wystąpienia z postępowania grupowego i skutki tego wystąpienia

Członek grupy, którego dotyczy postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, może - w drodze oświadczenia złożonego przed sądem - wystąpić z grupy w przypadku zawarcia ugody, jeśli nie zgadza się z jej warunkami – w terminie 2 tygodni od dnia poinformowania go o zawartej ugodzie.

W razie wystąpienia z grupy przez członka grupy sąd umarza postępowanie w zakresie dotyczącym roszczenia tego członka, a w przypadku wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji, sąd drugiej instancji uchyla ten wyrok i umarza postępowanie w zakresie dotyczącym roszczenia tego członka.

Powyższe wynika z art. 19 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym.

Opłaty i koszty związane z udziałem w postępowaniu

Zgodnie z treścią art. 5 a ust. 6 oraz 7 a ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, członek grupy nie wnosi opłaty za przystąpienie do grupy oraz nie ponosi kosztów procesu w przypadku, gdy powodem jest Rzecznik Finansowy.

Skutki prawne danego sposobu zakończenia postępowania grupowego

Postępowanie grupowe może zakończyć się w następujące sposoby:

odrzucenie powództwa – pozew nie wywołuje skutków prawnych,
umorzenie postępowania w odniesieniu do członka grupy – następuje co do zasady w przypadku wystąpienia członka z grupy, nie pozbawia to tej osoby prawa ponownego wytoczenia powództwa, jednakże pozew złożony w postępowaniu grupowym, w którym doszło do umorzenia postępowania nie wywołuje żadnych skutków, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa,
umorzenie postępowania w odniesieniu do całej grupy – nie pozbawia to członków grupy prawa ponownego wytoczenia powództwa, jednakże pozew złożony w postępowaniu grupowym, w którym doszło do umorzenia postępowania nie wywołuje żadnych skutków, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa,
oddalenie powództwa – roszczenia zostają oddalone i nie mogą być dochodzone w drodze dodatkowego powództwa,
uwzględnienie powództwa.

W przypadku powództwa o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów – sąd w sentencji wyroku: uznaje praktykę pozwanego za naruszającą ogólne interesy konsumentów, nakazuje pozwanemu zaniechanie jej stosowania i wyznacza termin, w którym pozwany ma zaniechać stosowania tej praktyki, albo uznaje praktykę pozwanego za naruszającą ogólne interesy konsumentów oraz wskazuje termin, w którym pozwany zaniechał stosowania tej praktyki; może też nałożyć na pozwanego obowiązek złożenia jednokrotnego albo wielokrotnego oświadczenia w odpowiedniej formie i o odpowiedniej treści o stosowaniu przez pozwanego praktyki naruszającej ogólne interesy konsumentów. Sąd wyznacza termin wykonania nałożonego obowiązku. Wyrok uznający praktykę pozwanego za naruszającą ogólne interesy konsumentów może stanowić podstawę do dalszych roszczeń finansowych lub niefinansowych.

W przypadku powództwa uwzględniającego też roszczenie związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów – sąd w sentencji wyroku: nakazuje pozwanemu wykonać na rzecz konsumentów środki naprawcze objęte powództwem (odszkodowanie, naprawa, wymiana, obniżenie ceny, rozwiązanie umowy lub zwrot zapłaty), oraz wyznacza termin wykonania wyroku i nakłada na pozwanego obowiązek poinformowania członków grupy o prawomocnym wyroku i zasądzonych roszczeniach lub zawartej ugodzie.

Powództwa określone w pierwszych 2 pkt powyżej mogą być uwzględnione częściowo.

Na postępowania bądź wyroki kończące postępowanie przysługują, co do zasady, środki zaskarżenia.

Przesłanki na podstawie których Rzecznik Finansowy może odmówić wytoczenia powództwa

Wytoczenie powództwa bądź przystąpienie do toczącego się postępowania stanowią uprawnienie, lecz nie obowiązek Rzecznika Finansowego. Rzecznik Finansowy może wytoczyć powództwo, jeżeli - według jego oceny - wymaga tego ochrona praw klientów podmiotów rynku finansowego. Rzecznik Finansowy odmówi więc wytoczenia powództwa w przypadku, jeśli przesłanka ta nie zostanie spełniona. Przy podejmowaniu decyzji w tym zakresie Rzecznik Finansowy będzie brał pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy, oceniając w szczególności doniosłość sprawy, jej potencjalnie istotne znaczenie dla klienta czy dla realizacji celów statutowych BRF.

Dane Rzecznika Finansowego

Rzecznik Finansowy (www.rf.gov.pl)

ul. Nowogrodzka 47A, 00-695 Warszawa

biuro@rf.gov.pl

Numer wpisu do rejestru podmiotów upoważnionych prowadzonego przez UOKiK: nr 1

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2024 r., poz. 1237);
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE (Dz.Urz. UE. L. z 2020 r. Nr 409, str. 1 z późn. zm.);
ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1212, ze zm.);
ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1109);
ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym (Dz.U. z 2024 r. poz. 559);
ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2500);
ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 930, 1672 i 1941);
ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 556);
ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 707);
ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 926);
ustawa z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 427);
ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1285 oraz z 2024 r. poz. 653);
ustawa z dnia 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń (Dz.U. z 2023 r. poz. 1111 i 1723);
ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 838);
osobę uprawnioną w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz. U. poz. 1843),
oszczędzającego w rozumieniu art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym.
ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2024 r. poz. 30 i 731);
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2023 r. poz. 2488 oraz z 2024 r. poz. 879);
ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz.U. z 2024 r. poz. 1034);
spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową w rozumieniu ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 512 i 879);
firmę inwestycyjną w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2024 r. poz. 722);
ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2023 r. poz. 1028, 1285, 1394 i 1723 oraz z 2024 r. poz. 653);
ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (Dz.U. z 2022 r. poz. 2245 i 2339);
rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz.Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl