Pytanie o zakres powagi rzeczy osÄ…dzonej w ewentualnym kolejnym postÄ™powaniu karnym powstaje w każdej sytuacji, w której sÄ…d, któremu przychodzi nastÄ™pnie orzekać w przedmiocie odpowiedzialnoÅ›ci karnej za zachowania nie objÄ™te uprzednim prawomocnym skazaniem stwierdzi, iż zachowania bÄ™dÄ…ce aktualnie przedmiotem skargi, wraz z zachowaniem, choćby jednostkowym, co do którego istnieje już prawomocne orzeczenie, ukÅ‚ada siÄ™ w przewidzianÄ… w art. 12 k.k. konstrukcjÄ™ czynu ciÄ…gÅ‚ego. Problem ten stanie przed sÄ…dem orzekajÄ…cym niezależnie od tego, czy zachowania, za które oskarżony zostaÅ‚ uprzednio prawomocnie skazany, popeÅ‚nione byÅ‚y w czasie objÄ™tym aktualnie wniesionym aktem oskarżenia, czy też wykraczajÄ… poza jego ramy temporalne. Dla przyjÄ™cia konstrukcji ciÄ…gÅ‚oÅ›ci czynu decydujÄ…ce bowiem znaczenie ma - obok innych przesÅ‚anek wskazanych w art. 12 k.k. – to, czy wszystkie wchodzÄ…ce w jego skÅ‚ad zachowania podjÄ™te zostaÅ‚y w wykonaniu z góry powziÄ™tego zamiaru.
Co to jest „czyn ciÄ…gÅ‚y”?
Zgodnie z art. 12 Kodeksu karnego (k.k.), dwa lub wiÄ™cej zachowaÅ„, podjÄ™tych w krótkich odstÄ™pach czasu w wykonaniu z góry powziÄ™tego zamiaru, uważa siÄ™ za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wieloÅ›ci zachowaÅ„ za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.
Czy za później ujawnione zachowania należące do czynu ciÄ…gÅ‚ego można skazać osobno?
Z art. 17 § 1 pkt 7 Kodeksu postÄ™powania karnego (k.p.k.) wynika zaÅ›, że konsekwencjÄ… prawomocnego zakoÅ„czenia postÄ™powania karnego jest niedopuszczalność ponownego postÄ™powania, co do tego samego czynu tej samej osoby. Powaga rzeczy osÄ…dzonej to rozstrzygniÄ™cie co do istoty sprawy zawarte w prawomocnym wyroku sÄ…dowym, które stanowi okoliczność wyłączajÄ…cÄ… ponowne rozpoznanie danej sprawy. Co do zasady wiÄ™c w sytuacji, w której pierwsze skazanie nastÄ…piÅ‚o z zastosowaniem art. 12 k.k., powaga rzeczy osÄ…dzonej stoi na przeszkodzie ponownemu postÄ™powaniu o później ujawnione zachowania, bÄ™dÄ…ce elementami przypisanego skazanemu czynu ciÄ…gÅ‚ego.
Powaga rzeczy osÄ…dzonej jest jednak nastÄ™pstwem materialnej prawomocnoÅ›ci orzeczenia, w zwiÄ…zku z czym nie może być mowy o jakiejkolwiek powadze rzeczy osÄ…dzonej poza zakresem tego, o czym prawomocnie orzeczono. Materialna prawomocność osÄ…du czynów ujÄ™tych jako przestÄ™pstwo ciÄ…gÅ‚e nie obejmuje nowo ujawnionych czynów, które w razie ich wczeÅ›niejszego ujawnienia weszÅ‚yby w skÅ‚ad osÄ…dzonego przestÄ™pstwa ciÄ…gÅ‚ego.
W zwiÄ…zku z powyższym uznać należy, iż prawomocne skazanie rodzi powagÄ™ rzeczy osÄ…dzonej jedynie w takim zakresie, w jakim sÄ…d orzekÅ‚ o odpowiedzialnoÅ›ci karnej za zachowania bÄ™dÄ…ce przedmiotem zarzutu. Jedynie wówczas, gdy sÄ…d uznaÅ‚, że objÄ™te jednolitym zamiarem zachowania oskarżonego stanowiÄ… jeden czyn zabroniony w rozumieniu art. 12 k.k., zakres powagi rzeczy osÄ…dzonej wyznaczony jest ustalonym w wyroku skazujÄ…cym lub warunkowo umarzajÄ…cym czasem jego popeÅ‚nienia (tak: uchwaÅ‚a z SN z dnia 15 czerwca 2007 r., sygn. akt I KZP 15/07). Nie można zatem powoÅ‚ywać siÄ™ na zarzut powagi rzeczy osÄ…dzonej wówczas, gdy po uprawomocnieniu siÄ™ orzeczenia, w którym nie przyjÄ™to konstrukcji prawnej przewidzianej w przepisie art. 12 k.k., oskarżono sprawcÄ™ o dalsze zachowania, które weszÅ‚yby w skÅ‚ad czynu ciÄ…gÅ‚ego, gdyby orzekano o nich łącznie z poprzednimi, za które sprawcÄ™ już prawomocnie skazano. Nie ma przy tym znaczenia to, czy pierwotne skazanie dotyczyÅ‚o czynu jednostkowego, wielu czynów, czy też przyjÄ™to, że przypisane sprawcy zachowania stanowiÄ… ciÄ…g przestÄ™pstw w rozumieniu art. 91 k.k.
Skoro konstrukcja jednego czynu zabronionego, o którym mowa w art. 12 k.k. istnieć może w przestrzeni prawnej tylko o tyle, o ile przyjÄ™to jÄ… w orzeczeniu sÄ…du, zatem nie może być mowy o zrodzeniu powagi rzeczy osÄ…dzonej w wyniku uprawomocnienia siÄ™ innego orzeczenia niż takie, w którym prawomocnie przypisano sprawcy czyn ciÄ…gÅ‚y. JeÅ›li zatem nawet sprawca stanÄ…Å‚ pod zarzutem popeÅ‚nienia czynu ciÄ…gÅ‚ego ocenionego tak przez oskarżyciela w jego skardze, a sÄ…d go od tego zarzutu uniewinniÅ‚, to powaga rzeczy osÄ…dzonej dotyczyć może wyłącznie tych zachowaÅ„ (czynów w ontologicznym znaczeniu), które oskarżyciel w przyjÄ™tej przezeÅ„ konstrukcji ciÄ…gÅ‚oÅ›ci wymieniÅ‚. Skoro bowiem prawomocnoÅ›ciÄ… i w konsekwencji powagÄ… rzeczy osÄ…dzonej objÄ™te jest ustalenie ciÄ…gÅ‚oÅ›ci stanowiÄ…cej podstawÄ™ zastosowania art. 12 k.k., to nie przypisujÄ…c sprawcy zarzuconych mu skargÄ… czynów, sÄ…d nie przesÄ…dza o jakiejkolwiek jednoÅ›ci zamiaru ani o speÅ‚nieniu innych przesÅ‚anek prowadzÄ…cych do przyjÄ™cia ciÄ…gÅ‚oÅ›ci.
Czy w tym zakresie sÄ… różnice w skutkach wyroków skazujÄ…cych od skutków wyroków uniewinniajÄ…cych?
W zakresie przestÄ™pstw ciÄ…gÅ‚ych konieczne jest - zdaniem SÄ…du Najwyższego - Å›cisÅ‚e rozróżnienie skutków wyroków skazujÄ…cych od skutków wyroków uniewinniajÄ…cych. Przy skazujÄ…cym wyroku zasada rzeczy osÄ…dzonej dotyczy wszystkich, nawet nieujawnionych fragmentów dziaÅ‚ania. Przy uniewinniajÄ…cym wyroku dziaÅ‚anie rozdziela siÄ™ na szereg pojedynczych czynów, co do których zakaz ponownego sÄ…dzenia lub karania (zasada ne bis in idem) stosuje siÄ™ tylko o tyle, o ile zostaÅ‚y osÄ…dzone jako samodzielne przestÄ™pstwa. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, by inne, przy pierwszem sÄ…dzeniu nieznane czyny staÅ‚y siÄ™ przedmiotem nowego postÄ™powania, przy którym może sÄ…d ustalić, ale tylko miÄ™dzy nimi ciÄ…gÅ‚ość dziaÅ‚ania.
Przykład:
-
Jeżeli sÄ…d uniewinni oskarżonego od popeÅ‚nienia czynów wskazanych w skardze jako zachowania stanowiÄ…ce elementy przestÄ™pstwa ciÄ…gÅ‚ego, to orzeczenie to zrodzi powagÄ™ rzeczy osÄ…dzonej jedynie w odniesieniu do tych jednostkowych czynów, tylko bowiem w kwestii odpowiedzialnoÅ›ci za te wÅ‚aÅ›nie czyny sÄ…d orzekÅ‚. W przyszÅ‚oÅ›ci zatem możliwe bÄ™dzie postawienie sprawcy zarzutu, odnoszÄ…cego siÄ™ do innych zachowaÅ„ oskarżonego, mieszczÄ…cych siÄ™ w tym samym czasokresie, którego dotyczyÅ‚o poprzednie orzeczenie, nawet gdyby owe nowe zachowania, wraz z tymi, od popeÅ‚nienia których sprawcÄ™ prawomocnie uniewinniono, ukÅ‚adaÅ‚y siÄ™ w konstrukcjÄ™ czynu ciÄ…gÅ‚ego, o którym mowa w art. 12 k.k.
Niektórzy autorzy uważajÄ… jednak inaczej, twierdzÄ…c, iż powyższa koncepcja jest zdumiewajÄ…ca, gdyż nie można odmiennie traktować wyroków skazujÄ…cych i uniewinniajÄ…cych w aspekcie kreowanej przez nie powagi rzeczy osÄ…dzonej, wychodzÄ…c z zaÅ‚ożenia, że konstrukcja przestÄ™pstwa ciÄ…gÅ‚ego ma charakter materialny, a zatem obiektywny i w zwiÄ…zku z tym nie może mieć żadnego znaczenia, czy sÄ…d wydajÄ…c wyrok traktuje je jako ciÄ…gÅ‚e, czy też nie. TÄ™ jednak argumentacjÄ™ SÄ…d Najwyższy odrzuca, wychodzÄ…c z zaÅ‚ożenia, że konstrukcja czynu ciÄ…gÅ‚ego ma sÅ‚użyć racjonalizacji karania, nie zaÅ› destrukcji wymiaru sprawiedliwoÅ›ci.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zm.);
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zm.)