Szczególne uprawnienia banków

Zabezpieczenia

Bank udzielając kredytów osobom fizycznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą musi w odpowiedni sposób zabezpieczyć zwrot oddanych do dyspozycji środków pieniężnych. Nie jest to jedynie "widzimiesię" banku jako kredytodawcy, gdyż obowiązek odpowiednich zabezpieczeń kredytowych nakłada na bank ustawa prawo bankowe.

Bank musi bowiem zażądać od kredytodawcy wykazania się zdolnością kredytową. Poprzez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty kredytu wraz z odsetkami we wskazanym w umowie kredytowej terminie. Bank ocenia zdolność kredytową indywidualnie wobec każdego z kredytobiorców i uzależnia przyznanie kredytu od tej zdolności.

Jeżeli kredytodawca nie ma odpowiedniej zdolności kredytowej, bank rzadko udziela kredytu. Może to jednak zrobić, gdy kredytodawca przedstawi bankowi odpowiednie zabezpieczenie spłaty swego zadłużenia.

W tym celu bank może żądać od kredytobiorców szeregu zabezpieczeń. Oprócz standardowych zabezpieczeń w postaci poręczenia czy weksli, do dyspozycji banków prawo bankowe pozostawia również szczególne rodzaje zabezpieczeń.

Zastaw rejestrowy

Zastaw rejestrowy stanowi specjalne zabezpieczenie rzeczowe, zabezpieczające wierzytelność banku przysługującą mu przeciwko kredytobiorcy. Zabezpieczenie w postaci zastawu rejestrowego może być stosowane także w celu zabezpieczenia innych wierzytelności, jednak najczęściej stosowane jest ono przy zabezpieczeniu wierzytelności kredytowych. Istotą zabezpieczenia w postaci zastawu rejestrowego jest możliwość zaspokojenia się banku z przedmiotu zabezpieczenia, którym może być rzecz ruchoma lub prawo majątkowe, które jest zbywalne. Charakterystyczną cechą zastawu rejestrowego jest możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach zastawcy (najczęściej kredytobiorcy). Ta cecha odróżnia zastaw rejestrowy od zwykłego zastawu, w których przedmiot zastawu powinien być wręczony zastawnikowi (kredytodawcy). Pozostawienie przedmiotu zastawu rejestrowego w rękach zastawcy pozwala mu na korzystanie z tego przedmiotu i czerpanie pożytków, co daje większą szansę uzyskania środków na spłatę kredytu.

Przykładowo, jeżeli bank udzielił przedsiębiorcy kredytu na zakup samochodów ciężarowych, pozostawienie tych samochodów w rękach kredytobiorcy i możliwość uzyskiwania dochodów dzięki tym samochodom zwiększa z jednej strony zasoby finansowe kredytobiorcy (zastawcy) a z drugiej zwiększa szanse kredytodawcy (zastawnika) na zwrot kredytu.

W celu ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest podpisanie umowy zastawniczej w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz wpis zastawu do rejestru zastawów.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

W celu zabezpieczenia wierzytelności banku, bank może żądać ustanowienia zabezpieczenia w postaci przewłaszczenia na bank rzeczy ruchomych lub papierów wartościowych przez dłużnika lub osobę trzecią. Konstrukcja ta nazwana została powierniczym przeniesieniem własności, gdyż przeniesienie własności rzeczy ruchomych lub papierów wartościowych następuje w celu zabezpieczenia wierzytelności banku. W przypadku spłaty zadłużenia z tytułu kredytu, bank zobowiązany jest przenieść własność tak zabezpieczonych rzeczy z powrotem na kredytobiorcę. W przypadku braku spłaty kredytu, bank nie jest natomiast zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności, lecz jedynie zobowiązany do zwrotu nadwyżki.

Własność rzeczy ruchomych i papierów wartościowych pozostaje przy banku do chwili spłaty całej kwoty kredytu wraz z odsetkami i prowizją przez kredytobiorcę. Należy zauważyć, że przedmiotem zabezpieczenia mogą być także rzeczy i papiery wartościowe stanowiące własność osoby trzeciej. W takim przypadku bank zobowiązany jest zawrzeć umowę przewłaszczeniową z ta osobą trzecią, gdyż dłużnik banku (kredytobiorca) nie może rozporządzać prawami, które do niego nie należą (zasada nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habet)

Przedmiotem tego zabezpieczenia mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości lecz także co do gatunku a nawet zbiór rzeczy. Należy jednak zauważyć, że prawo cywilne do przeniesienia własności rzeczy ruchomych oznaczonych co do gatunku, oprócz umowy wymaga dodatkowo przeniesienia posiadania rzeczy. Trudno sobie jednak wyobrazić, by kredytobiorca przeniósł na rzecz bank posiadanie np.

100 ton węgla, zabezpieczających kredyt. W związku z tym, kredytobiorca zobowiązany jest wyodrębnić oraz oznaczyć rzeczy oznaczone co do gatunku lub zbiór rzeczy w odpowiedni sposób, aby dla osób trzecich wiadomym było, że stanowią one zabezpieczenie. W dalszym ciągu nie nastąpiło jednak wydanie przedmiotu zabezpieczenia. Należy uznać, że przedmiot ten może pozostać w posiadaniu osoby będącej właścicielem zabezpieczenia, jeżeli bank zawrze z zabezpieczającym odpowiednią umowę zezwalającą mu na posiadanie rzeczy.

Po kilku latach wahań, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość przewłaszczenia na zabezpieczenie własności nieruchomości. O dopuszczalności przewłaszczenia na zabezpieczenie własności nieruchomości orzekł m.in. w wyroku SN z dnia 2 marca 2002r.

Zabezpieczenie w postaci sumy pieniężnej

Prawo bankowe dopuszcza także inną formę zabezpieczenia wierzytelności banku. Zabezpieczenie to polega na przelaniu określonej kwoty pieniężnej w złotych lub w innej walucie wymienialnej na rzecz banku. Przelana kwota staje się własnością banku, lecz bank zobowiązany jest do zwrotu tej kwoty po spłaceniu całej wierzytelności wraz z odsetkami i prowizją.

Istotą tego zabezpieczenia jest brak zobowiązania banku do zwrotu przelanej kwoty w wysokości odpowiadającej nie spłaconej części wierzytelności wraz z odsetkami i prowizją. Wówczas, na poczet nie spłaconej wierzytelności bank zalicza przekazaną mu kwotę.

Bankowy tytuł egzekucyjny

Na podstawie ksiąg bankowych i innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne. BTA mogą być wystawione przeciwko dłużnikom banku. Egzekucja na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego możliwa jest po uzyskaniu przez bank klauzuli wykonalności i dopuszczalna wobec dłużnika, który pisemnie poddał się egzekucji. Więcej informacji na temat bankowego tytułu egzekucyjnego użytkownik znajdzie w poradzie Bankowy tytuł egzekucyjny.

Księgi bankowe podstawą wpisu do ksiąg wieczystych

Podstawą wpisu do księgi wieczystej jest dokument w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Ustawa prawo bankowe daje jednak bankom możliwość uzyskania wpisu na podstawie ksiąg rachunkowych banku a także wyciągów z tych ksiąg. Jednakże aby księgi te były podstawą wpisu, wyciągi z tych ksiąg musza być podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku i opatrzone pieczęcią banku. Podstawą wpisu do ksiąg wieczystych są także wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności oraz stwierdzające udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, ich wysokość, zasady oprocentowania, warunków spłaty.

Dokumenty te mogą stanowić podstawę wpisu hipoteki w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, która stanowi własność dłużnika banku. Hipoteka na podstawie tych dokumentów może być ustanowiona także na użytkowaniu wieczystym, własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego oraz na prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, o ile prawa te przysługują dłużnikowi banku.

Pamiętaj, że:

• bank może żądać wielu zabezpieczeń zanim udzieli kredytu,

• w celu ustanowienia zabezpieczenia w postaci zastawu rejestrowego konieczna jest umowa sporządzona w formie pisemnej oraz wpis do rejestru zastawów,

• dopuszczalne jest przewłaszczenie rzeczy ruchomych, papierów wartościowych a także nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności przysługującej bankom,

• zabezpieczenie wierzytelności banku może nastąpić także poprzez przelanie na rzecz banku odpowiedniej kwoty pieniężnej,

• na podstawie ksiąg bankowych, banki mogą wydawać bankowe tytuły egzekucyjne - stąd już tylko krok do egzekucji komorniczej,

• księgi bankowe mogą stanowić podstawę wpisów w księgach wieczystych.

Postawa prawna:

• ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zmianami)

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.