Szczególne uprawnienia zatrudnionych osób niepełnosprawnych
Osoby niepełnosprawne mają liczne problemy ze znalezieniem dla siebie pracy, dlatego też w prawie polskim zostały wprowadzone liczne przywileje, których celem jest ułatwienie tym osobom podejmowania i wykonywania określonej pracy.
Za osoby niepełnosprawne uważa się te osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, pod warunkiem że w stosunku do nich wydano jedno z trzech poniżej wymienionych orzeczeń organów orzekających:
- o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub
- o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy lub
- o niepełnosprawności przed ukończeniem 16 roku życia.
Wyróżniamy trzy stopnie niepełnosprawności:
- znaczny (do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę mającą naruszoną sprawność organizmu:
- niezdolną do podjęcia zatrudnienia,
- zdolną do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej, wymagającą niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji),
- umiarkowany (do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ustawa zalicza osobę o naruszonej sprawności organizmu niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych),
- lekki (do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne).
Osoby te potrzebują szczególnej pomocy i takie właśnie jest zadanie rehabilitacji zawodowej.
Rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Rehabilitacją zawodową osób niepełnosprawnych jest cały zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.
Jakie przywileje przysługują zatrudnionym osobom niepełnosprawnym?
W zwykłych zakładach pracy osoby te mogą być zatrudnione na ogólnie dostępnych stanowiskach pracy i na ogólnie obowiązujących warunkach, czyli na warunkach konkurencyjnych lub na odpowiednio dobranych i przystosowanych stanowiskach pracy (przystosowanie stanowiska i miejsca pracy może polegać np. na przeznaczeniu większej powierzchni pracy, przystosowaniu narzędzi i maszyn używanych w pracy, zastosowaniu indywidualnego oświetlenia itp.). W stosunku do osób niepełnosprawnych istnieje bezwzględny zakaz zatrudniania ich w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Zgoda niepełnosprawnego nie ma tu znaczenia.
Czas pracy osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Czas pracy pracowników zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Skrócony wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Skrócony wymiar czasu pracy nie ma zastosowania do pracowników:
- zatrudnionych przy pilnowaniu,
- na wniosek których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne - a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą - wyrazi na to zgodę (koszty tych badań ponosi pracodawca).
Poza tym do czasu pracy pracowników niepełnosprawnych wlicza się przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek w wymiarze 15 minut dziennie, które przysługują niezależnie od przerwy w pracy przewidzianej przez kodeks pracy.
Pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia jej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje pracownikowi, który jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych w roku kalendarzowym lub urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, wówczas zamiast tego urlopu przysługuje dodatkowy urlop 10-dniowy.
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
- w wymiarze do 21 dni roboczych - w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, na który osoba niepełnosprawna została skierowana przez jej lekarza, (jednakże łączny wymiar urlopu dodatkowego – 10 dniowego – oraz zwolnienia na turnus rehabilitacyjny nie może w ciągu roku przekroczyć łącznie 21 dni roboczych),
- w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.
Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.
Poza tym osoby niepełnosprawne mają prawo do korzystania z pomocy w podjęciu odpowiedniej decyzji zawodowej, której na ogół udziela doradca zawodowy. Udzielenie porady zawodowej polega na przekazaniu osobie niepełnosprawnej profesjonalnej opinii i sugestii dotyczącej decyzji zawodowej.
Poradnictwo zawodowe należy do zadań powiatowych urzędów pracy wchodzących w skład powiatowej administracji zespolonej. Służby te powinny współpracować z powiatowymi zespołami do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, których zadaniem jest orzekanie o stopniu niepełnosprawności dla celów zawodowych.
Osoba niepełnosprawna może również skorzystać ze szkolenia. Musi ona jednak spełniać jeden z następujących warunków:
- jest zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako:
- bezrobotna lub
- poszukująca pracy, jeżeli nie pozostaje w zatrudnieniu,
- znajduje się w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Ze szkolenia może skorzystać osoba niepełnosprawna spełniająca powyższe warunki, jeżeli brak jest możliwości zapewnienia jej odpowiedniej pracy, a odbycie szkolenia może zwiększyć jej szansę na uzyskanie pracy, a w szczególności w razie:
- braku kwalifikacji zawodowych,
- konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia,
- utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.
Koszty szkolenia finansowane są ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Osoba niepełnosprawna, która nie ukończyła szkolenia z własnej winy jest obowiązana do zwrotu jego kosztów, chyba że powodem nieukończenia szkolenia było podjęcie zatrudnienia.
Osobom niepełnosprawnym przysługują zwolnienia od podatku dochodowego od świadczeń otrzymywanych na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą ze środków PFRON oraz zakładowych funduszy rehabilitacji. Świadczenia te są wolne od podatku dochodowego bez względu na ich wysokość, formę pieniężną lub rzeczową oraz czas otrzymywania.
Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy i nie pozostająca w zatrudnieniu może otrzymać pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej albo rolniczej. Pożyczki te umożliwiają podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia. Udzielane są one przez starostę ze środków PFRON do wysokości 30-krotnego przeciętnego wynagrodzenia. Starosta zawiera z pożyczkobiorcą umowę ustalającą warunki udzielania i spłaty pożyczki oraz wysokość stopy oprocentowania. Starosta zawiera z pożyczkobiorcą umowę ustalającą warunki udzielenia i spłaty pożyczki oraz wysokość stopy oprocentowania.
Pożyczka otrzymana od starosty jest umarzana, na wniosek pożyczkobiorcy do wysokości 50%, pod warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej albo rolniczej przez okres co najmniej 24 miesięcy oraz po spełnieniu pozostałych warunków umowy. W szczególnych przypadkach, uzasadnionych trudną sytuacją materialną lub losową dłużnika, starosta na wniosek dłużnika może odroczyć termin spłaty pożyczki albo umorzyć jej spłatę w części lub w całości, jeżeli pożyczka stała się wymagalna.
Pamiętaj, że:
- Status bezrobotnego uzyskuje osoba niepełnosprawna, której stan zdrowia umożliwia podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie. Możliwość uznania za bezrobotnego wykluczona jest w przypadku nabycia ze względu na niezdolność do pracy prawa do renty. Osoba taka może być zarejestrowana jedynie jako poszukująca pracy.
- Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną (postanowienia tego nie stosuje się, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości - udowodnione przez pracodawcę).
- Dowodem niepełnosprawności osób, które przed 1 września 1997 r. zostały zaliczone do jednej z grup inwalidztwa mogą być orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia. Dawna I grupa inwalidztwa oraz stała lub długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym połączona z prawem do zasiłku pielęgnacyjnego odpowiada znacznemu stopniowi niepełnosprawności, II grupa inwalidztwa - umiarkowanemu stopniowi niepełnosprawności oraz III grupa inwalidztwa i niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym bez prawa do zasiłku pielęgnacyjnego - lekkiemu stopniowi niepełnosprawności.
- Stosowanie skróconego czasu pracy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Pracownikom, których wynagrodzenie określane jest godzinową stawką wynagrodzenia zasadniczego odpowiadającego ich osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, stawki te ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowa długość czasu pracy do normy skróconej.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 1997r., Nr 123, poz. 776 ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?