W jaki sposób prawo chroni posiadanie rzeczy?

Co to jest posiadanie?

Posiadanie jest stanem faktycznym, który można określić jako rodzaj władztwa nad rzeczą. Dla posiadania nie jest ważne to, czy wykonuje go rzeczywiście uprawniony (tj. czy posiadacz ma rzeczywiście jakieś prawo do rzeczy). Ważne jest, aby posiadacz:

• znajdował się w sytuacji, która pozwala na korzystanie z rzeczy w taki sposób, jak to mają prawo czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo (to, co uprawnionemu wolno, to posiadacz faktycznie może),
• miał wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa (np. własności) dla siebie, albo - inaczej - we własnym imieniu.

Posiadaczem samoistnym jest osoba, która włada rzeczą jak właściciel (np. jeśli Kowalski codziennie jeździ na działkę, sadzi na niej drzewka, płaci podatek), natomiast posiadaczem zależnym jest osoba, która włada rzeczą jak inny uprawniony (np. Kowalski włada lokalem jak najemca - płaci czynsz i zamieszkuje lokal).

Ważny też jest podział na posiadanie w dobrej i złej wierze. Jeśli posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie usprawiedliwione jest okolicznościami konkretnego wypadku - jest posiadaczem w dobrej wierze.

Jeśli jest inaczej, tzn. posiadacz wie, że nie jest uprawniony- jest posiadaczem w złej wierze. Posiadaczem w złej wierze jest także, jeśli z powodu własnego niedbalstwa jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem.

Jak prawo chroni posiadanie?

Polskie prawo chroni każdego posiadacza. Bez znaczenia jest w zasadzie to, czy fakt posiadania jest zgodny ze stanem prawnym (np. czy posiadacz samoistny rzeczywiście jest właścicielem) albo czy jest to posiadanie w dobrej lub złej wierze.

Istnieje szereg domniemań prawnych, które ułatwiają pozycję dowodową posiadacza. Domniemanie prawne polega na tym, że prawo zakłada istnienie określonych faktów. Nie trzeba więc ich już udowadniać. Natomiast jeśli ktoś będzie twierdził, że rzeczywiste fakty są odmienne od tych, które zakłada prawo - będzie sam musiał je udowodnić.

Z posiadaniem związane są następujące domniemania:

1. fakt posiadania jest zgodny z prawem (stan faktyczny zgodny jest ze stanem prawnym), tzn. że np. posiadacz samoistny jest właścicielem (domniemanie to dotyczy także posiadania przez poprzedniego posiadacza),
2. ten, kto faktycznie włada rzeczą, jest posiadaczem samoistnym,
3. występuje ciągłość posiadania (jeśli ktoś udowodni, że posiadał w określonych momentach, nie musi udowadniać, że posiadał także między tymi momentami).

Powyższe domniemania są wzruszalne, tzn. można dowodzić, że nie są one zgodne z rzeczywistością (np. dowodzić, że Kowalski władający działką nie jest posiadaczem samoistnym).

W celu ochrony posiadacza prawo stanowi także, że niemożność posiadania wywołana przeszkodą przemijającą nie powoduje przerwy w posiadaniu oraz że posiadanie przywrócone poczytuje się jako nieprzerwane.

Ochrona posiadania sensu stricto opiera się przede wszystkim na zakazie samowolnego naruszania posiadania, nawet jeśli posiadacz jest w złej wierze (naruszać posiadania nie może nawet osoba, która de facto jest uprawniona). W celu realizacji tego zakazu prawo przewiduje:

• ochronę przez samego posiadacza,
• ochronę w drodze sądowej.

Ochrona przez samego posiadacza może przybrać postać:

1. obrony koniecznej (następuje w celu odparcia naruszenia posiadania a użyte środki muszą być w należytej proporcji do celu jaki ma zostać osiągnięty - nie można np. pobić dziecka kradnącego owoce w ogrodzie),
2. dozwolonej samopomocy (samemu podejmuje się działanie w celu niezwłocznego przywrócenia naruszonego posiadania, ale już po naruszeniu, np. odebranie przemocą zegarka od złodzieja); W celu niezwłocznego przywrócenia posiadania nieruchomości nie można użyć przemocy. Natomiast jeśli dozwolona samopomoc dotyczy ruchomości, to wolno użyć przemocy, o ile następuje ona natychmiast (tzn. bezpośrednio po naruszeniu) oraz zachodzi niebezpieczeństwo niepowetowanej straty. Oczywiście w ostatnim wypadku także zastosowane środki muszą pozostać w odpowiedniej proporcji do celu, jaki ma zostać osiągnięty.

Jak dochodzić ochrony posiadania na drodze sądowej?

Z ochrony sądowej posiadacz może skorzystać w każdym wypadku naruszenia posiadania. Przysługuje mu ona wtedy, gdy inna osoba (nie wyłączając właściciela) naruszyła samowolnie jego posiadanie. Naruszenie to może mieć dwojaką postać: pozbawienia posiadania lub zakłócenia posiadania. Stosownie do tego również roszczenia posesoryjne (żądanie przywrócenia posiadania i zaniechania jego naruszeń) mogą mieć także dwojaką postać: mogą być roszczeniami o przywrócenie stanu poprzedniego (np. żądanie zwrotu samochodu) lub o zaniechanie naruszeń (żądanie wydania zakazu przejeżdżania przez działkę posiadacza).

Wnieść pozew może tylko posiadacz (zarówno samoistny, jak i zależny) w terminie 1 roku od chwili naruszenia posiadania. Pozwanym może być natomiast ten, kto dopuścił się naruszenia, jak i ten, na którego korzyść nastąpiło naruszenie posiadania.

Postępowanie sądowe w sprawach o naruszenie posiadania (postępowanie posesoryjne) jest bardzo uproszczone, ponieważ sąd bada jedynie ostatni stan spokojnego posiadania i fakt jego naruszenianie, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. Z tego wynika, że niedopuszczalne będzie np. podniesienie podczas rozprawy przez naruszającego posiadanie, że to właśnie on jest właścicielem rzeczy. Wyjątkiem od powyższych twierdzeń jest wypadek, kiedy pozwany w procesie posesoryjnym powoła się na to, że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania tego typu spraw organu państwowego stanowi, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

W sprawach o naruszenie posiadania powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne.

Szczególne roszczenie posesoryjne - roszczenie o wstrzymanie budowy - przysługuje posiadaczowi nieruchomości, jeżeli budowa podjęta na gruncie sąsiednim mogłaby naruszyć jego posiadanie lub grozić wyrządzeniem mu szkody. Może on wtedy żądać wstrzymania budowy. Dochodzić tego roszczenia można jedynie przed rozpoczęciem budowy lub w terminie miesiąca od jej rozpoczęcia.

Pamiętaj, że:

• Prawo dopuszcza możliwość posiadania służebności (np. faktyczne posiadanie służebności drogi koniecznej, służebności czerpania wody ze studni, wypasu bydła),
• Przegrany proces posesoryjny nie zamyka drogi pozwanemu (prawowitemu właścicielowi), który dopuścił się samowoli - zawsze może wytoczyć powództwo windykacyjne. Warto jednak pamiętać, że tego typu sprawy toczą się w sądzie o wiele dłużej niż powództwa posesoryjne.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami)

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.