Od września 2024 r. obowiązują nowe przepisy regulujące emeryturę (nowelizacja wprowadziła do Karty Nauczyciela art. 88a.). Zgodnie z nim nauczyciele spełniający określone warunki mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni).

Emerytura nauczycielska od 1 września 2024 r.

Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. wprowadza istotny zapis do Karty Nauczyciela, zgodnie z którym nauczyciele spełniający określone warunki – po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy – będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w ustawie emerytalnej. Przepisy regulujące to świadczenie wejdą w życie od 1 września 2024 r.

Kto może otrzymać nową emeryturyę nauczycielską?

Na nową emeryturę nauczycielską mogą przejść:

1. od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r.;
2. od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1966 r., a przed 1 września 1969 r.;
3. od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1969 r.

Warunki wymagane do przyznania nowej emerytury nauczycielskiej są takie same dla kobiet i mężczyzn.

Wniosek o nową emeryturę nauczycielską możesz złożyć przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego – czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Prawo do emerytury nauczycielskiej nie ustaje w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Warunki konieczne do skorzystania ze świadczenia

Z prawa do nowej emerytury nauczycielskiej będą mogli skorzystać nauczyciele, spełniący łącznie następujące warunki:

1. rozwiążą na swój wniosek stosunek pracy albo dojdzie do rozwiązania stosunku pracy bądź wygaśnięcia stosunku pracy w następujących okolicznościach:

1. dyrektor szkoły w razie całkowitej likwidacji szkoły rozwiąże z nauczycielem stosunek pracy,
2. dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela
   w pełnym wymiarze zajęć rozwiąże z nim stosunek pracy,
3. stosunek pracy wygaśnie z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania nauczyciela w stanie nieczynnym,
4. stosunek pracy wygaśnie w sytuacji gdy nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym, odmówi podjęcia pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku,

1. rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,
2. mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego,
   o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach (z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą), w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
3. nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela,
4. wysokość tej emerytury nie jest niższa niż kwota najniższej emerytury określonej
   w ustawie emerytalnej.

Na nową emeryturę nauczycielską mogą przejść, począwszy od:

1. 1 września 2024 r. - nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r.;
2. 1 września 2025 r. - nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1966 r., a przed 1 września 1969 r.;
3. 1 września 2026 r. - nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1969 r.

Warunki wymagane do nabycia uprawnień do nowej emerytury nauczycielskiej są takie same dla kobiet oraz mężczyzn.

Wniosek o nową emeryturę nauczycielską należy złożyć przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Prawo do nowej emerytury nauczycielskiej nie ustaje w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Jak ZUS obliczy wysokość emerytury nauczycielskiej?

Nowa emerytura nauczycielska zostanie obliczona w wyniku podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na tę emeryturę danego ubezpieczonego.

Podstawę obliczenia nowej emerytury nauczycielskiej stanowi suma:

• składek na ubezpieczenie emerytalne wraz z ich waloryzacjami, zapisanych na koncie osoby ubezpieczonej w ZUS do końca miesiąca przed tym, od którego przysługuje wypłata emerytury,
• zwaloryzowanego kapitału początkowego,
• środków zapisanych na subkoncie w ZUS.

Kiedy najwcześniej będzie można złożyć wniosek o nową emeryturę nauczycielską?

Osoby, które będą uprawnione do nabycia prawa do świadczenia od 1 września 2024 r., tzn. nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r. - będą mogli złożyć wniosek najwcześniej w sierpniu 2024 r., tj. miesiąc przed wejściem w życie przepisów.

W razie złożenia wniosku wcześniej (a więc przed 1 sierpnia 2024 r.), zostanie wydana decyzja odmowna.

Jakie dokumenty trzeba złożyć?

Jeżeli nauczyciel ma ustalony kapitał początkowy, powinien złożyćż:

• wniosek o emeryturę, najlepiej na formularzu EMP,
• informację o okresach składkowych i nieskładkowych ERP-6,
• dokumenty, które potwierdzają wykonywanie pracy nauczycielskiej,
• dokument, który potwierdza rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela lub rozwiązanie stosunku pracy albo jego wygaśnięcie w szczególnych okolicznościach wymienionych wyżej (nie trzeba składać tego dokumentu, jeżeli pracodawca złożył już do ZUS dokument ZUS ZWUA, w którym potwierdził te okoliczności).

Jeśli po przyznaniu nowej emerytury nauczycielskiej wnioskodawca zamierza ponownie podjąć pracę na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce czy innej jednostce wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela (w łącznym wymiarze do ½ obowiązkowego wymiaru zajęć) - powinien dołączyć dokument potwierdzający zgodę organu sprawującego nadzór pedagogiczny na taką pracę.

Wysokość składek i środków na koncie i subkoncie ZUS ustalina podstawie danych ZUS oraz uzyskanych z otwartego funduszu emerytalnego, jeśli wnioskodawca jest jego członkiem.

Jeżeli wnioskodawca nie ma jeszcze ustalonego kapitału początkowego, dodatkowo powinien złożyć:

• dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe przypadające przed 1 stycznia 1999 r. (np. świadectwa pracy, zaświadczenia, legitymacje ubezpieczeniowe zawierające wpisy dotyczące zatrudnienia),
• dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia za lata przed 1999 rokiem (np. zaświadczenia na druku ERP-7, legitymacje ubezpieczeniowe zawierające odpowiednie wpisy dotyczące wysokości wynagrodzenia).

Czy można łączyć nową emeryturę nauczycielską z pracą nauczyciela?

Jeżeli emeryt otrzyma zgodę organu sprawującego nadzór pedagogiczny, może pobierając tę emeryturę podjąć pracę nauczyciela w łącznym wymiarze nie wyższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

​​​​​​​W tym wypadku obowiązują go ogólne zasady dotyczące zmniejszania lub zawieszania świadczeń emerytów i rencistów.

Jeżeli będzie równocześnie pobierać tę emeryturę oraz pracować w łącznym wymiarze wyższym niż ½ wymiaru zajęć lub bez zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny, to ZUS zawiesi prawo do nowej emerytury nauczycielskiej. Nie będzie mieć wtedy znaczenia przychód nauczyciela.

Czy można łączyć nową emeryturę nauczycielską z inną pracą zarobkową niż praca nauczyciela?

Jeżeli taki emeryt podejmie inną pracę zarobkową niż praca nauczyciela, także obowiązują go ogólne zasady dotyczące zmniejszania lub zawieszania świadczeń emerytów i rencistów.

ZUS zawiesi lub zmniejszy jego emeryturę, gdy osiągnie przychód z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z pracy w służbach mundurowych, a także z działalności wykonywanej za granicą.

Jeśli zarobki emeryta przekroczą 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie będą wyższe niż 130% tej kwoty, to ZUS zmniejszy jego świadczenie.

Jeżeli jego przychód przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – zawiesi wypłatę świadczenia.

Zasady te nie mają zastosowania, gdy skończy 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), czyli osiągnie powszechny wiek emerytalny.

Czy ZUS udostępni kalkulator do obliczania nowej emerytury nauczycielskiej?

ZUS pracuje nad przygotowaniem kalkulatora do obliczania nowej emerytury nauczycielskiej. Będzie można z niego skorzystać u doradcy emerytalnego oraz wyliczyć hipotetyczną wysokość nowej emerytury nauczycielskiej. Będzie także można sprawdzić, czy prognozowana wysokość emerytury nauczycielskiej będzie wyższa od minimalnej emerytury. Kalkulator nie będzie sprawdzać pozostałych warunków do otrzymania nowej emerytury nauczycielskiej.

Co lepsze – nowa emerytura nauczycielska czy nauczycielskie świadczenie kompensacyjne?

Wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy i sytuacji danej osoby. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (NSK) jest regulowane inną ustawą i należy spełnić inne warunki, żeby je uzyskać. ZUS oblicza je w inny sposób niż nową emeryturę nauczycielską. Nie ma jednolitej zasady, która przesądzałaby, które świadczenie jest korzystniejsze.

Przykłady:

• Mężczyzna, który jest nauczycielem i 31 sierpnia 2024 r. będzie miał skończone 58 lat, może skorzystać tylko z prawa do nowej emerytury nauczycielskiej, o ile spełni pozostałe warunki.
• Mężczyzna, który jest nauczycielem i w 2024 r. skończy 60 lat, a nie osiągnie powszechnego wieku emerytalnego (65 lat), może zdecydować, co wybierze – NSK czy nową emeryturę nauczycielską (o ile spełni pozostałe warunki).
• Kobieta, która jest nauczycielką i w 2024 r. skończy 55, 56 lub 57 lat, może skorzystać tylko z NSK, jeżeli spełni pozostałe warunki.
• Kobieta, która jest nauczycielką, i 31 sierpnia 2024 r. będzie mieć skończone 58 lat, a nie osiągnie powszechnego wieku emerytalnego (60 lat), może zdecydować, co wybierze – NSK czy nową emeryturę nauczycielską (o ile spełni pozostałe warunki).

Jako kryterium wyboru między NSK a nową emeryturą nauczycielską mogą być także traktowane odmienne zasady łączenia pracy nauczycielskiej z pobieraniem świadczeń.

ZUS zawiesza prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego bez względu na wysokość przychodu, gdy świadczeniobiorca podejmie jakąkolwiek pracę w jednostkach, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela – nawet jeżeli nie będzie to praca w charakterze nauczyciela. Dla niektórych osób może to być niekorzystne rozwiązanie.

Z kolei prawo do nowej emerytury nauczycielskiej ZUS zawiesza bez względu na wysokość przychodu tylko, gdy świadczeniobiorca podejmie pracę jako nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny w przedszkolu, szkole, placówce bądź innej jednostce organizacyjnej wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela:

• w łącznym wymiarze wyższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć lub
• bez zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Jakie są różnice w obliczaniu wysokości NSK i nowej emerytury nauczycielskiej?

• zwaloryzowany kapitał początkowy,
• zwaloryzowane składki na koncie ubezpieczonego w ZUS.

Jeżeli ubezpieczony ma otwarty fundusz emerytalny (dotyczy osób z II filaru emerytalnego), składki te ZUS powiększa o wskaźnik korygujący 19,52/12,22. Przy jego użyciu odtwarzana jest pełna składka na ubezpieczenie emerytalne na koncie ubezpieczonego w ZUS (bez środków na subkoncie).

Natomiast podstawę obliczenia nowej emerytury nauczycielskiej ZUS ustala na podstawie:

• zwaloryzowanego kapitału początkowego,
• zwaloryzowanych składek na koncie ubezpieczonego w ZUS (bez wskaźnika korygującego),
• zwaloryzowanych środków na subkoncie ubezpieczonego.

Z kolei z chwilą wydania decyzji o przyznaniu nowej emerytury nauczycielskiej subkonto jest zamykane. W związku z tym kobieta, która jest członkiem OFE, nie nabędzie prawa do okresowej emerytury kapitałowej w powszechnym wieku emerytalnym i tym samym do przeliczenia emerytury w docelowej wysokości.

3.   Podstawę obliczenia NSK, niezależnie od wieku danej osoby, dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat. Podstawę obliczenia nowej emerytury nauczycielskiej dzieli się zaś przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku, w którym przechodzi na tę emeryturę.

Co ze środkami z OFE i subkonta (II filar emerytalny)?

W razie przejścia na NSK środki z subkonta (II filar) nie są przenoszone na konto emeryta w ZUS. A więc zostaje zachowane prawo do podziału środków bądź wypłaty gwarantowanej.

W przypadku nowej emerytury nauczycielskiej środki z subkonta (wraz z przekazanymi środkami z OFE) są przenoszone na konto emeryta ubezpieczonego i nie podlegają dziedziczeniu, co oznacza brak prawa do podziału środków bądź wypłaty gwarantowanej.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1672 z późn. zm.);
• art. 20 ust. 1, 5c i 7 oraz art. 88 ust. 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2023 r. poz. 984 z późn. zm.);
• art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) – tzw. ustawy emerytalnej;
• art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 245).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl