Skala podatkowa - Zasady ogólne według progresywnej skali podatkowej

Wśród dostępnych dla przedsiębiorców form opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych podstawowe są tzw. zasady ogólne według skali podatkowej.

Wysokość podatku według progresywnej skali podatkowej

Tzw. zasady ogólne według progresywnej skali podatkowej (czyli na podstawie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – zwanej „ustawą o PIT”) są podstawową formą opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Nie ma zatem warunków ograniczających możliwość opodatkowania przedsiębiorców w tej formie. Jeśli nie zadeklaruje się wyboru innej formy opodatkowania (tj. ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych albo karty podatkowej lub podatku liniowego według stawki 19%), to podatnik jest obowiązany do założenia właściwych ksiąg (tzn. albo podatkowej księgi przychodów i rozchodów, albo ksiąg rachunkowych) i podatek dochodowy odprowadzany jest według progresywnej skali podatkowej (z wyjątkiem niektórych przychodów).

Jak już wspomniałam szeroki katalog wyłączeń podatkowych przewiduje art. 2 ustawy o PIT, poza zakresem ustawy o PIT pozostają m.in. przychody:

• z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej,
• z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach oraz ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia,
• podlegające przepisom o podatku od spadków i darowizn,
• wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy,
• z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich,
• armatora opodatkowane na zasadach wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym.

Jeżeli dla uzyskania przychodów z działalności konieczne jest poniesienie dużych wydatków, to korzystne może okazać się płacenie podatku dochodowego na zasadach ogólnych, a nie np. w formie ryczałtu. Wysokość podatku dochodowego płaconego według skali zależy od faktycznie uzyskanych dochodów. Podstawę opodatkowania stanowi bowiem dochód, a więc nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania. Koszty uzyskania przychodów, pomniejszając przychód podatnika, zmniejszają jego dochód, a przez to i należny do zapłacenia podatek dochodowy. Dochodem jest bowiem nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. 

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy o PIT.

Żeby zatem jakiś koszt mógł zostać uznany za podatkowy koszt uzyskania przychodów, muszą być spełnione następujące warunki:

1) koszt ten musi zostać faktycznie poniesiony,

2) celem jego poniesienia musi być osiągnięcie, zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów,

3) nie może się on znajdować w wyczerpującym katalogu kosztów wyłączonych przez ustawodawcę – w art. 23 ustawy o PIT.

Zaliczeniu do kosztów podatkowych (pomniejszających przychody) podlegają więc różnego rodzaju ogólne wydatki związane z funkcjonowaniem firmy, takie, które jedynie pośrednio związane są z osiąganymi przez podatnika przychodami, np. kary umowne. Koszty uzyskania przychodów, w tym amortyzacja, są ustalane według przepisów ustawy o PIT, w podobny sposób, jak w przypadku podatku dochodowego od osób prawnych.

Koszty bezpośrednio związane z przychodami są generalnie rozliczane w roku, w którym zostają osiągnięte związane z nimi przychody. Inne koszty co do zasady rozliczone są w dacie ich poniesienia.

PRZYCHODY PODATKOWE – KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODU = + DOCHÓD  /  – STRATA

Jeżeli natomiast koszty uzyskania przychodów przekroczą sumę przychodów, to różnica stanowić będzie stratę. Strata z działalności gospodarczej podlega odliczeniu od dochodu z tego samego źródła (np. z działalności gospodarczej) w latach następnych. W razie gdy podatnik poniósł stratę w roku podatkowym, o wysokość tej straty może obniżyć dochód w najbliższych kolejno po sobie następujących 5 latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty. 

Ustalenie podstawy opodatkowania (ustalenie dochodu) odbywa się na podstawie zapisów dokonywanych w prowadzonej przez przedsiębiorcę podatkowej księdze przychodów i rozchodów albo w księgach rachunkowych prowadzonych na podstawie ustawy o rachunkowości.

Przed obliczeniem podatku dochód ten można pomniejszyć np. o składki określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zapłacone bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe właściciela firmy oraz osób z nim współpracujących. 

Podatek dochodowy od osób fizycznych począwszy od 2017 r. pobiera się od podstawy jego obliczenia według następującej skali (określonej w art. 27 ust. 1 ustawy o PIT):

Kwota zmniejszająca podatek odliczana w rocznym obliczeniu podatku lub w zeznaniu wniesie:

• 1 188 zł – dla podstawy obliczenia podatku nieprzekraczającej kwoty 6 600 zł;
• 1 188 zł pomniejszone o kwotę obliczoną według wzoru: 631 zł 98 gr × (podstawa obliczenia podatku – 6 600 zł) ÷ 4 400 zł, dla podstawy obliczenia podatku wyższej od 6 600 zł i nieprzekraczającej kwoty 11 000 zł;
• 556 zł 02 gr – dla podstawy obliczenia podatku wyższej od 11 000 zł i nieprzekraczającej kwoty 85 528 zł;
• 556 zł 02 gr pomniejszone o kwotę obliczoną według wzoru: 556 zł 02 gr × (podstawa obliczenia podatku – 85 528 zł) ÷ 41 472 zł, dla podstawy obliczenia podatku wyższej od 85 528 zł i nieprzekraczającej kwoty 127 000 zł.

Wszyscy, którzy zarobią w ciągu roku poniżej 85.528 zł, zapłacą zatem podatek według stawki 18%. Natomiast podatnicy, których dochody przekroczą powyższą kwotę, zapłacą od nadwyżki podatek z zastosowaniem stawki 32%. 

Zaliczki na podatek

Z tą formą opodatkowania wiąże się największa ilość obowiązków. Wybierając zasady ogólne, podatnik osiągający przychody z działalności gospodarczej powinien obliczać wysokość comiesięcznych zaliczek na podatek i wpłacać je na rachunek urzędu skarbowego. Pierwszą zaliczkę płaci się za miesiąc, w którym dochód przekroczy kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku (kwotę wolną). Zaliczkę za dalsze miesiące ustala się w wysokości różnicy pomiędzy podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku a sumą zaliczek

za miesiące poprzedzające. Zaliczkę można obniżyć o zapłaconą w danym miesiącu składkę zdrowotną. Zaliczki miesięczne uiszcza się w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Nie ma już obowiązku składania deklaracji na zaliczki.

Już działające firmy, które wykazały dochód w zeznaniu rocznym złożonym w ubiegłym roku (lub dwa lata temu), mają możliwość płacenia zaliczek w uproszczonej formie. Polega ona na tym, że co miesiąc wpłaca się stałą kwotę zaliczki na podatek, bez względu na wysokość aktualnie osiąganego dochodu, pomniejszając je jedynie o składki zdrowotne. Kwota zaliczki jest obliczana na podstawie wysokości dochodu z działalności gospodarczej wykazanego w zeznaniu rocznym złożonym w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy albo w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy o 2 lata, gdy w zeznaniu brak jest dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej bądź wykazano dochód w wysokości niepowodującej powstania obowiązku podatkowego.

Jeśli wybierze się ten sposób wpłacania zaliczek, będzie można z niego korzystać również w następnych latach (chyba że podatnik złoży oświadczenie o rezygnacji z tej formy rozliczeń). 

Istnieje możliwość wpłacania zaliczek kwartalnych dla podatników osiągających dochody z działalności gospodarczej będących małymi podatnikami i dla podatników rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej. Z metody tej mogą korzystać zarówno podatnicy opodatkowani według skali podatkowej, jak i podatnicy opodatkowani 19% stawką podatku liniowego.

Przez podatnika rozpoczynającego po raz pierwszy prowadzenie działalności gospodarczej rozumie się osobę, która w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie 2 lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, nie prowadziła działalności gospodarczej samodzielnie lub jako wspólnik spółki niemającej osobowości prawnej oraz działalności takiej nie prowadził małżonek tej osoby, o ile między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa.

Natomiast mały podatnik to podmiot, u którego wartość przychodu ze sprzedaży (wraz z kwotą podatku od towarów i usług) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 1.200.000 euro; przeliczenia dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy, w zaokrągleniu do 1.000 zł.

Przedsiębiorcy posiadający status małego podatnika w podatku dochodowym mogą korzystać z określonych przywilejów podatkowych: prawa do jednorazowej przyspieszonej amortyzacji niektórych środków trwałych i opłacania zaliczki na podatek w systemie kwartalnym.

Zaliczki kwartalne oblicza się narastająco, a więc od dochodu osiągniętego od początku roku. Do urzędu wpłaca się różnicę między wyliczonym podatkiem a sumą zaliczek za poprzednie kwartały kalendarzowe.

Zaliczki te są płatne do 20 następnego miesiąca po upływie danego kwartału. Ostateczne rozliczenie następuje w zeznaniu rocznym.

Mały podatnik, który zdecydował się płacić zaliczki co kwartał, nie może wybrać uproszczonej metody ich naliczania. Jest ona bowiem przewidziana wyłącznie dla przedsiębiorców opłacających zaliczki co miesiąc. Natomiast przedsiębiorcy rozpoczynający działalność mogą korzystać z kwartalnych zaliczek jedynie w pierwszym roku działalności. W kolejnych latach mogą rozliczać się kwartalnie z PIT tylko, jeśli są małymi podatnikami.

Zeznanie roczne

Po zakończeniu roku podatkowego – w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego – podatnik uzyskujący dochody z działalności gospodarczej (np. w formie indywidualnej działalności gosp. lub spółki cywilnej) ma obowiązek złożenia zeznania rocznego o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (na formularzu PIT-36) i wpłacenia różnicy między podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania a sumą wpłaconych za dany rok zaliczek. Jeśli nie uzyskał dochodu, to w zeznaniu PIT-36 wykazuje wysokość poniesionej straty. Przy tym, zgodnie z art. 12 Ordynacji podatkowej, jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy. 

Podatek dochodowy jest podatkiem osobistym, co oznacza, że podatnikiem jest każda osoba fizyczna osiągająca dochód. Zasada ta ma też zastosowanie do małżonków, chyba że wystąpią oni z wnioskiem o łączne opodatkowanie ich dochodów. Co do zasady podmioty więc rozliczają się samodzielnie, wyjątkiem od tego jest możliwość kumulacji podmiotowej podstawy opodatkowania między takimi podmiotami, między którymi występują określone przez ustawodawcę powiązania:

- małżonkowie, którzy podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, przez cały rok podatkowy pozostają w związku małżeńskim ( odstępstwo na rzecz wdowców), gdy istnieje między nimi ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej i złożyli oni zgodne oświadczenie, że chcą się wspólnie rozliczyć;

- samotnie wychowujący dziecko wraz z dzieckiem – dla panny, kawalera, wdowca, rozwodnika, gdy małżeństwo trwa, ale drugi małżonek został pozbawiony władzy rodzicielskiej, lub odbywa karę pozbawienia wolności lub gdy orzeczono separację ; a dziecko musi być małoletnie, lub do 25 lat, ale się uczy i nie osiąga dochodów podlegających opodatkowaniu oraz dzieci bez względu na wiek (renta lub zasiłek pielęgnacyjny).

Przesłankami negatywnymi tej kumulacji są :

- gdy ktokolwiek prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i odprowadza podatek liniowy,

- gdy korzysta się z uproszczonych form wymiaru opodatkowania – ryczałtowego lub karty podatkowej.

Podatek jest wtedy obliczany od sumy ich dochodów, co może zapobiec przekroczeniu progu skali przez jednego z małżonków i opodatkowaniu części dochodów stawką 32%. Rozliczenie na preferencyjnych zasadach jest możliwe także dla osób samotnie wychowujących dzieci. Te preferencyjne zasady dostępne są tylko dla podatników rozliczających się na zasadach ogólnych według skali podatkowej. 

Poza PIT-36 niekiedy podatnicy muszą złożyć zeznania o przychodach opodatkowanych PIT w inny sposób (jeśli nie są one uzyskiwane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej), tj.:

• PIT-38 – składają podatnicy, którzy uzyskali przychody opodatkowane zryczałtowanym 19% podatkiem na zasadach określonych w art. 30b ustawy; Dochód z kapitałów pieniężnych (np. z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych) opodatkowanych w ten sposób nie łączy się bowiem z dochodami z innych źródeł;
• PIT-39 – składają podatnicy, którzy uzyskali przychody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit.a)-c) ustawy o PIT w roku podatkowym (nabytych po dniu 31 grudnia 2008 r.),  opodatkowane 19% podatkiem na zasadach określonych w art. 30e ustawy oraz zwolnione z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy (w związku z przeznaczeniem przychodu na tzw. cele mieszkaniowe).

Podatnicy, na których ciąży obowiązek złożenia zeznania, są obowiązani w terminie określonym dla złożenia zeznania podatkowego wpłacić należny podatek bądź różnicę pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania a sumą należnych za dany rok zaliczek, w tym również ew. sumą zaliczek pobranych przez płatników.

Podatek dochodowy wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany rok, chyba że właściwy organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku. W razie niezłożenia zeznania o wysokości osiągniętego dochodu, organ wyda decyzję określającą wysokość zobowiązania w podatku dochodowym. 

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361, ze zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl