Zwolnienie przedsiębiorców od kosztów sądowych
Zasady zwolnienia od kosztów
Zgodnie z przepisami ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości lub w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Częściowe zwolnienie od tych kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie; roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd. W przypadku osób fizycznych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Sąd może też odebrać przyrzeczenie od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych. Natomiast w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli podmiot taki wykaże, iż nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
Zwolnienie dla osób prawnych
Przyznanie zatem zwolnienia od kosztów sądowych podmiotom niebędącym osobami fizycznymi zostało obwarowane surowszymi wymogami. Osoba fizyczna musi bowiem jedynie oświadczyć powołując się na okoliczność, że nie jest w stanie samodzielnie pokryć kosztów sądowych, do czego najczęściej wystarczy oświadczenie o sytuacji rodzinnej i majątkowej. Zaś podmioty wymienione w art. 103 muszą nie tylko przedstawić sądowi określone fakty, ale także konkretne dowody, na podstawie których sąd uzna twierdzenie o niemożności poniesienia kosztów postępowania za udowodnione. (Nałożenie na osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, ciężaru wykazania braku dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych, oznacza, iż podmiot ubiegający się o takie zwolnienie ma ten fakt udowodnić zgodnie z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. Dlatego nie wystarczy złożenie przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną oświadczenia, że nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych. (Feliga Przemysław (red.), Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz, Opublikowano: LEX 2015)).
Nie istnieje ustawowy katalog dowodów możliwych do przedstawienia na tę okoliczność, sąd nie ma też obowiązku wskazywać, jakich dowodów od występującego z wnioskiem oczekuje. Rodzaj tych dowodów zależy od rodzaju i charakteru osoby prawnej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów oraz od konkretnej sytuacji danej osoby prawnej, np. zaświadczenie jednostki nadrzędnej osoby prawnej, bilans roczny wykazujący przewagę pasywów nad aktywami (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 1976 r., I CZ 96/76). W praktyce spotyka się wezwania sądów do przedstawienia wyciągów z konta przedsiębiorstwa za ostatnie kilka miesięcy, oświadczeń osób zdolnych do reprezentacji przedsiębiorstwa co do sytuacji finansowej osoby prawnej, jej majątku, czy też dostarczenia zeznań podatkowych za lata poprzedzające wniesienie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Należy jednak pamiętać, iż zasadniczo prowadzenie działalności gospodarczej obciążone jest ze swej natury ryzykiem, zaś racjonalny przedsiębiorca powinien liczyć się z ewentualnością procesu sądowego i zabezpieczyć w tym celu odpowiednie środki. Planowanie wydatków bez uwzględnienia konieczności poniesienia kosztów sądowych, jest naruszeniem równoważnego traktowania swoich powinności finansowych, natomiast strona, która realizuje swoje zobowiązania w taki sposób, że wyzbywa się zdolności do zapłaty kosztów sądowych - preferencyjnie traktując inne zobowiązania - nie może prawnie skutecznie podnieść zarzutu, że odmowa zwolnienia jej od kosztów sądowych jest ograniczeniem dostępu do realizacji jej praw przed sądami (por. postanowienie SA w Gdańsku z 9 lipca 1992 r., I ACz 393/92, "Wokanda" 1993, nr 2, s. 32).
Aby uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej musi wykazać, że nie ma wystarczających środków na uiszczenie tych kosztów. Nie chodzi tu jedynie o brak środków pieniężnych na rachunku bankowych, lecz o pełną finansową niemożność poniesienia opłat związanych z postępowaniem sądowym. Ponadto taka sytuacja finansowa podmiotu starającego się o zwolnienie z kosztów w zasadzie musi być sytuacją trwałą. Przejściowy brak środków czy po nawet płynności finansowej nie jest jeszcze okolicznością w pełni uzasadniającą taki wniosek. Aby możliwe było zwolnienie podmiotu, który ma czasowe problemy z poniesieniem wydatków, musiałby on dodatkowo swój wniosek uzasadnić jeszcze innymi okolicznościami. Takim dodatkowym argumentem może być na przykład zbliżający się termin przedawnienia roszczenia czy wyzbywanie się przez dłużnika majątku. Oczywiście te okoliczności również należy udowodnić.
|
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1990 r., II CZ 217/90, posiadanie przez stronę wierzytelności na znaczną sumę daje podstawę do odmowy przyznania jej zwolnienia od kosztów sądowych, gdy strona nie powołała się na żadne okoliczności, z których by wynikało, że pomimo dysponowania znacznymi wierzytelnościami nie jest w stanie np. uzyskać kredytu, który wystarczyłby na pokrycie koszów procesu. W warunkach gospodarki rynkowej, chwilowy brak środków pieniężnych na rachunku bankowym osoby prawnej nie uzasadnia domagania się zwolnienia od kosztów sądowych. Z kolei jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 czerwca 1990 r., II CZ 113/90, korzystanie przez przedsiębiorstwo państwowe z kredytu bankowego nie oznacza, że nie ma ono dostatecznych środków na poniesienie kosztów procesu. Zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 grudnia 1991 r., I ACz 198/91, okoliczność, iż zysk bilansowy podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność gospodarczą nie wystarcza na pokrycie zobowiązań wobec budżetu oraz zaspokojenie należności na rzecz jego wierzycieli, nie stanowi uzasadniającej podstawy do zwolnienia od kosztów sądowych zwłaszcza, gdy zysk ten znacznie przewyższa wysokość kosztów sądowych. Natomiast w orzeczeniu z dnia 28 stycznia 2009 r., I ACz 3/2009 Sąd Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że Zawarte w art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sformułowanie „jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie” należy rozumieć jako obowiązek wykazania trwałej niemożności uzyskania środków na uiszczenie kosztów sądowych. Procesy sądowe są koniecznym elementem obrotu gospodarczego, dlatego przedsiębiorcy powinni uwzględniać związane z nimi koszty przy planowaniu przyszłych wydatków. |
Zwolnienie z kosztów w przypadku spółek osobowych
W przypadku spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej dla zwolnienia od kosztów znaczenie ma stan majątku przedsiębiorcy (spółki) jako jednostki nie posiadającej osobowości prawnej. Zasadniczo nie ma znaczenia stan majątkowy poszczególnych wspólników. W szczególności bezzasadne byłoby powołanie się na złą sytuację materialną wspólników w celu uzyskania zwolnienia spółki osobowej z opłat sądowych.
Zwolnienie dla przedsiębiorcy prowadzącego działalność w oparciu o wpis do CEIDG
Przedsiębiorca prowadzący działalność w oparciu o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oczywiście nie jest osobą prawną ani jednostką organizacyjną nieposiadająca osobowości prawnej, lecz osobą fizyczną. To samo dotyczy przedsiębiorców prowadzących działalność w ramach spółki cywilnej. Dlatego w przypadku tych przedsiębiorców, z uwagi na brak innego rozróżnienia przez ustawodawcę w ustawie o kosztach, należy stosować przepisy o zwolnieniu z opłat sądowych dla osób fizycznych.
Taki przedsiębiorca powinien więc przedstawić sądowi oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny oraz oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.
Podstawa prawna:
- Ustaw z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 90 poz. 594 z późn. zm.).
Zespół
e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?