Ustawa o ułatwieniu dochodzenia wierzytelności bez nowelizacji...

17 lipca 2019 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dotyczący ustawy zmieniającej ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (sygn. Kp 2/18).

Przewidziany termin wejścia w życie ustawy przed upływem terminu na podjęcie przez Prezydenta RP decyzji w sprawie jej podpisania w ocenie TK

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2017 r. zmieniającej ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 122 ust. 2 i art. 126 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdziwszy jednocześnie, iż badany przepis jest nierozerwalnie związany z całą ustawą.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

Zdanie odrębne złożył Wiceprezes TK Mariusz Muszyński.

Przedmiot kontroli i wzorce konstytucyjne

W niniejszej sprawie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zakwestionował zgodność art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2017 r. zmieniającej ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (dalej: ustawa grudniowa) z art. 2 i art. 122 ust. 2 w związku z art. 126 ust. 2, art. 142 ust. 2 i art. 144 ust. 3 pkt 6 Konstytucji.

Zaskarżony przepis stanowił, że ustawa grudniowa miała wejść w życie 1 stycznia 2018 r.

Problem konstytucyjny

Rozpatrywana sprawa dotyczyła dopuszczalności przedkładania Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu ustawy, której klauzula prorogacyjna (przepis o wejściu w życie ustawy) w istocie ingeruje w konstytucyjny termin podjęcia przez głowę państwa decyzji w przedmiocie tego aktu normatywnego.

Kwestie formalne i częściowe umorzenie postępowania

Ze względu na ścisły związek pomiędzy zarzutami odnośnie do naruszenia art. 2 (i wywodzonych z niego zasad) oraz art. 122 ust. 2 Konstytucji w kontekście art. 126 ust. 2 Konstytucji przez art. 2 ustawy grudniowej oraz okoliczności faktyczne dotyczące chronologii prac nad ustawą grudniową, a także kierując się zasadą falsa demonstratio non nocet, Trybunał uznał, że wzorcami kontroli w niniejszej sprawie powinny być art. 2 w związku z art. 122 ust. 2 i art. 126 ust. 2 Konstytucji. Odnośnie zaś do art. 142 ust. 2 i art. 144 ust. 3 pkt 6 Konstytucji Trybunał stwierdził, że nie stanowią one adekwatnych wzorców kontroli w niniejszej sprawie i w tym też zakresie umorzył postępowanie z powodu niedopuszczalności wydania wyroku.

Ocena konstytucyjności badanego przepisu

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że podpisanie ustawy w świetle postanowień Konstytucji z 1997 r. nie ma charakterustricte „ceremonialnego”; przeciwnie – oznacza uznanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej (najwyższego przedstawiciela Państwa i gwaranta ciągłości władzy państwowej), iż ustawa została uchwalona przez parlament w sposób zgodny z Konstytucją i że nabiera ona mocy wiążącej. Innymi słowy, dopiero podpisanie ustawy i zarządzenie jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej przez głowę państwa, będące ostatnim aktem procesu ustawodawczego, potwierdza oficjalnie fakt istnienia tego aktu normatywnego, czyniąc go częścią porządku prawnego, jako źródła prawa powszechnie obowiązującego. Porównawszy obecną Konstytucję z poprzednimi regulacjami ustrojowymi obowiązującymi w Polsce, nie budzi wątpliwości, że Prezydenta Rzeczypospolitej w procesie ustawodawczym nie można sprowadzić do roli sui generis „notariusza”, obowiązanego wyłącznie – bez względu na okoliczności prawne i faktyczne – do podpisywania aktów ustawodawczych uchwalonych przez parlament; decyzja w przedmiocie ustawy przedłożonej Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu stanowi jego osobistą prerogatywę.

Trybunał podkreślił, że określenie daty wejścia w życie ustawy z pominięciem zagwarantowanego Prezydentowi Rzeczypospolitej terminu podjęcia decyzji w przedmiocie podpisania ustawy (czyli: dwadzieścia jeden dni w art. 122 ust. 2 Konstytucji albo siedem dni w art. 123 ust. 3 Konstytucji) stanowi wystarczającą przesłankę do stwierdzenia, iż ustawodawca uchybił standardowi demokratycznego państwa prawnego w aspekcie nakazu zachowania odpowiedniej vacatio legis. Wobec zastosowania przez Sejm ryzykownego sposobu określenia dnia wejścia w życie ustawy grudniowej datą dzienną – 1 stycznia 2018 r., niepodpisanie przez Prezydenta do 31 grudnia 2017 r. ani po tym dniu przedmiotowej ustawy i zainicjowanie przezeń 12 stycznia 2018 r. kontroli konstytucyjnej w niniejszej sprawie spowodowało, że właśnie 1 stycznia 2018 r. weszły w życie relewantne przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (dalej: ustawa kwietniowa), których zmiany dotyczyła ustawa grudniowa.

TK zwrócił uwagę, że przebieg procesu legislacyjnego sprawił, że Prezydent Rzeczypospolitej jako uczestnik tego procesu (którego rola determinowana jest przez art. 126 ust. 2 Konstytucji) został postawiony w sytuacji, w której podpisując ustawę grudniową niezwłocznie, spowodowałby naruszenie standardowej, czternastodniowej vacatio legis albo – korzystając z przysługującego mu konstytucyjnie terminu podpisania ustawy – spowodowałby naruszenie art. 2 Konstytucji i wywodzonej z niego zasady lex retro non agit. W każdym więc wypadku musiałoby dojść do naruszenia reguł tworzenia prawa. Takie działanie, polegające na stawianiu głowy państwa w sytuacji wyboru zachowań, z których każde jest naruszeniem prawa, należało uznać za niedopuszczalne.

Nierozerwalny związek badanego przepisu z całą ustawą grudniową

Trybunał orzekł też, że art. 2 ustawy grudniowej jest nierozerwalnie związany z całą ustawą. Celem ustawy grudniowej było bowiem odłożenie w czasie (z 1 stycznia 2018 r. na 1 lipca 2018 r.) wejścia w życie przepisów o Rejestrze Należności Publicznoprawnych oraz przepisów przejściowych w tym przedmiocie, zawartych w ustawie kwietniowej. Temu celowi podporządkowano treść badanego w niniejszej sprawie przepisu. Wobec jednak niepodpisania ustawy grudniowej przez Prezydenta Rzeczypospolitej i skierowania jej do TK ustawa kwietniowa weszła w życie 1 stycznia 2018 r. w swoim pierwotnym brzmieniu, co implikowało bezprzedmiotowość całej ustawy grudniowej.

Skutek wyroku

Wyrok Trybunału rodzi po stronie Prezydenta Rzeczypospolitej obowiązek odmowy podpisania ustawy grudniowej. W konsekwencji oznacza to w tym przypadku definitywne zakończenie postępowania ustawodawczego.

Orzeczenie zapadło większością głosów w pełnym składzie. Przewodniczącym składu orzekającego był Wiceprezes TK Mariusz Muszyński, a sprawozdawcą – sędzia TK Andrzej Zielonacki.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl