Dokumenty publiczne mają być bezpieczniejsze

Czego dotyczy projekt ustawy o dokumentach publicznych przyjęty przez Radę Ministrów?

Do Sejmu idzie rządowy projekt ustawy o dokumentach publicznych. Nowa ustawa ma stworzyć skuteczny system bezpieczeństwa dokumentów publicznych. Z praktyki wynika, że nawet najlepiej zabezpieczone dokumenty –  bez szczelnego systemu – nie są wystarczająco chronione przed fałszowaniem i wykorzystywaniem ich do popełniania przestępstw.

Potrzeba kompleksowego uregulowania kwestii dokumentów publicznych wynika z zagrożeń przestępstwami fałszowania dokumentów, wpływającymi bezpośrednio na bezpieczeństwo państwa i poczucie bezpieczeństwa obywateli. Regulacje dotyczące dokumentów publicznych znajdują się w blisko 400 aktach prawnych. Brakuje jednolitych zasad i standardów projektowania systemu zabezpieczeń dokumentów przed fałszowaniem, a wiele z nich nie ma prawnie określonych wzorów.

Do najczęściej spotykanych przestępstw związanych z wykorzystaniem fałszywych dokumentów należą wyłudzenia kredytów i towarów, przestępstwa związane z obrotem towarowym z zagranicą, obrót kradzionymi samochodami. Z informacji Związku Banków Polskich wynika, że rocznie udaremnianych jest około 6 tysięcy prób wyłudzeń kredytów na podstawie fałszywych dokumentów. Zjawisku przestępczości gospodarczej często towarzyszą przestępstwa związane z tworzeniem fikcyjnej tożsamości na podstawie sfałszowanych dokumentów. Czynnikami sprzyjającymi fałszowaniu dokumentów są: rozproszona produkcja dokumentów, stosunkowo niski poziom zabezpieczeń przed ich fałszowaniem, brak zunifikowanych wzorów wielu dokumentów urzędowych, nasilenie ruchów migracyjnych, a także dynamiczny wzrost działalności grup przestępczych. Przepisy dotyczące dokumentów są rozproszone w blisko 400 aktach prawnych. Brakuje jednolitych standardów zabezpieczeń przed fałszowaniem. Nie ma też organu odpowiedzialnego za kształtowanie polityki w tym obszarze. Konieczne stało się zatem kompleksowe uregulowanie kwestii dokumentów publicznych, nadzorowania ich produkcji, a także działań prewencyjnych i edukacyjnych. 

Kategorie dokumentów publicznych

Projektowane rozwiązania mają istotne znaczenie dla każdego obywatela, a także dla pewności oraz bezpieczeństwa obrotu prawnego i ekonomiczno-finansowego. W projekcie dokonano klasyfikacji dokumentów publicznych ze względu na ważność (znaczenia dla bezpieczeństwa państwa): 

• do pierwszej kategorii zaliczono dokumenty najistotniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa (np. dowód osobisty, paszport, prawo jazdy i dowód rejestracyjny, dokumenty wydawane przez urzędy stanu cywilnego, niektóre dokumenty wydawane cudzoziemcom, Karta Polaka, tytuły wykonawcze wydawane przez sądy i referendarzy sądowych, dokumenty wynikające z czynności notarialnych oraz niektóre legitymacje służbowe, np. policjantów);
• w drugiej kategorii znalazły się dokumenty istotne ze względu na bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo gospodarcze i prawne (w tym m.in. dotyczące broni, międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych, potwierdzające wykształcenie wyższei specjalistyczne oraz świadectwa dojrzałości;
• trzecią kategorią objęto dokumenty mające wpływ na bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i prawnego, w tym koncesje, pozwolenia, licencje, zaświadczenia, świadectwa i certyfikaty związane z bezpieczeństwem transportu, potwierdzające kwalifikacje zawodowe, świadectwa ukończenia szkoły, legitymacje szkolne i studenckie oraz dokumenty uprawniające do różnego rodzaju ulg. 

Dla poszczególnych kategorii ustalono minimalne zabezpieczenia przed fałszerstwem (będą one w rozporządzeniu do ustawy).

Kto ma dbać o bezpieczeństwo dokumentów publicznych?

Minister spraw wewnętrznych i administracji otrzyma zadania związane z kształtowaniem polityki bezpieczeństwa dokumentów publicznych i zapewnienie funkcjonowania systemu ich bezpieczeństwa.

Przy ministrze zostanie utworzona Komisja do spraw dokumentów publicznych, która m.in. będzie brać udział w opracowywaniu nowych wzorów dokumentów. Przy jej pomocy minister będzie też wykonywał takie zadania jak: analizowanie przypadków fałszerstw dokumentów publicznych, ocena jakości wydawanych dokumentów publicznych, monitorowanie zmian zachodzących w dziedzinie zabezpieczeń dokumentów przed fałszerstwem, współpraca z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną oraz zabezpieczaniem dokumentów publicznych przed fałszerstwem, podejmowanie działań mających na celu podnoszenie poziomu edukacji, jeśli chodzi o wiedzę o możliwościach i sposobach rozpoznawania fałszywych dokumentów publicznych.

W projekcie ustawy wskazano zasady opracowywania wzoru dokumentu publicznego (wzór takiego dokumentu będzie opracowywany przez jego emitenta we współpracy z Komisją do spraw dokumentów publicznych).

Minister spraw wewnętrznych i administracji będzie zamieszczał na swojej stronie internetowej informacje o możliwościach i sposobach rozpoznawania fałszywych dokumentów publicznych.

Ustawa określi też wymagania dla wytwórców dokumentów publicznych, tj. obowiązki emitentów dokumentów publicznych oraz funkcjonariuszy publicznych, którzy wykonują czynności urzędowe z ich użyciem, a także zasady przechowywania dokumentów publicznych oraz ich blankietów. 

Ponadto projekt ustawy reguluje zasady wytwarzania blankietów dokumentów publicznych. Przyjęto, że blankiety dokumentów publicznych najistotniejszych ze względu na bezpieczeństwo państwa będą wytwarzane przez jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie blankietów dokumentów i druków zabezpieczonych - gwarantującą odpowiedni poziom jakości i bezpieczeństwa produkcji. Wskazano także wymagania związane z bezpieczeństwem wytwarzania dokumentów drugiej i trzeciej kategorii.

Będzie Rejestr Dokumentów Publicznych

Projekt zakłada budowę Rejestru Dokumentów Publicznych, który będzie prowadzony przez MSWiA w systemie teleinformatycznym. Rejestr umożliwi obywatelom dostęp on-line do wzorów obowiązujących dokumentów publicznych z opisem podstawowych zabezpieczeń i sposobu weryfikacji autentyczności dokumentu. Każdy obywatel będzie więc miał dostęp on-line do wzorów obowiązujących dokumentów publicznych z ich opisem, a także opisem podstawowych zabezpieczeń i sposobu weryfikacji ich autentyczności. 

Co z tzw. dokumentami kolekcjonerskimi?

Nowa ustawa rozwiąże problem oferowania tzw. dokumentów kolekcjonerskich, które do złudzenia przypominają dokumenty oryginalne. Proceder ten potencjalnie umożliwia dokonywanie przestępstw związanych z wykorzystaniem fałszywych dokumentów. Zgodnie z projektem, osoba, która będzie wytwarzać, oferować, zbywać lub przechowywać w celu zbycia replikę dokumentu publicznego ma podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. 

Kiedy proponowane przepisy mają wejść w życie?

Zasadniczo przepisy ustawy mają obowiązywać po 6 miesiącach od daty ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw (dla części regulacji przewidziano inne terminy wejścia w życie).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl