Jaka będzie Konstytucja dla Nauki?

Konstytucja dla Nauki

Jarosław Gowin zaprezentował Konstytucję dla Nauki, czyli projekt reformy systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce, który powstał z inicjatywy oraz we współpracy ze środowiskiem akademickim. Jest to reforma inna niż wszystkie, ponieważ prace nad projektem trwały ponad rok, a wypracowana propozycja jest wciąż otwarta na uwagi zainteresowanych.

W dniach 19-20 września w Centrum Kongresowym ICE w Krakowie odbywa się Narodowy Kongres Nauki, który finalizuje ponad roczny etap przygotowań projektu reformy systemu nauki i szkolnictwa wyższego. „To reforma, którą po pierwsze: postulowało – po drugie: zaproponowało w swoich głównych założeniach – i po trzecie: uczciwie i rzetelnie przedyskutowało samo środowisko akademickie.” – powiedział wiceprezes rady ministrów, minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin, który zaprezentował dzisiaj założenia Konstytucji dla Nauki.

Nowe regulacje mają uwolnić potencjał i możliwości polskiej nauki, a także znacząco podnieść jakość kształcenia studentów i doktorantów. Opracowano również szczegółowy harmonogram wdrażania poszczególnych rozwiązań, poczynając od 1 października 2018 roku, a kończąc w 2026 roku.

 - "Gdy obejmowałem urząd ministra nauki i szkolnictwa wyższego, od razu zwróciłem uwagę na postulat formułowany i przez Radę Główną, i przez KRASP i przez Komitet Polityki Naukowej, i przez Obywateli Nauki, i przez wielu wybitnych uczonych – dość zmian kosmetycznych, przyczynkarskich i pozornych. Nie ma sensu poprawiać istniejącego prawa o nauce i szkolnictwie wyższym. Trzeba to prawo napisać od nowa (…). Konieczna jest całościowa i głęboka reforma systemu" – podkreślił minister Jarosław Gowin.

Od ponad roku trwały intensywne prace, debaty i konsultacje nad projektem reformy, a dziewięć konferencji tematycznych Narodowego Kongresu Nauki skupiło łącznie tysiące osób dyskutujących nad przyszłością polskiej nauki i szkolnictwa. „Wielka reforma to zbyt poważna sprawa, żeby zostawić ją wyłącznie politykom” – powiedział Jarosław Gowin parafrazując słowa gen. Charles’a de Gaulle’a, podkreślając tym samym rolę jaką odegrało środowisko akademickie w tworzeniu przedstawionego projektu. Minister podziękował za wspólny wysiłek włożony w tworzenie projektu reformy: 574 dni temu obdarzyli mnie Państwo kredytem zaufania. Dziękuję, bo bez Państwa zaufania niczego byśmy nie osiągnęli.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego już w lutym 2016 roku ogłosiło konkurs na projekty założeń reformy „Ustawa 2.0”, w ramach którego trzy z piętnastu aplikujących zespołów eksperckich zaprezentowało w marcu 2017 roku własne propozycje zmian systemu. Na bazie tych wszystkich elementów, resort opracował Konstytucję dla Nauki. „Za nami wiele wspólnego namysłu i pracy nad filarami reformy – natomiast przed nami jeszcze doszlifowanie konkretnych przepisów, mechanizmów i rozwiązań” podkreślił Gowin zapowiadając dalsze konsultacje społeczne, uzgodnienia międzyresortowe oraz wysłuchanie publiczne projektu na etapie parlamentarnym.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego podkreślił, że nowa ustawa daje ośrodkom naukowym więcej niezależności: Konstytucja dla Nauki zdecydowanie zwiększa autonomię uczelni. Bo tylko prawdziwa autonomia pozwala uczelniom elastycznie reagować i kształtować swą misję, strukturę i działalność zgodnie z własnymi potrzebami, ambicjami i marzeniami. Pozwala także uszanować i wykorzystać fakt, jak bardzo świat akademicki jest wewnętrznie zróżnicowany i bogaty.

Konstytucja dla Nauki jest propozycją szerokich rozwiązań systemowych uwzględniających m.in. nowy model skutecznego zarządzania uczelniami, zmianę kształcenia doktorantów, nowe ścieżki kariery akademickiej, łączenie potencjału dyscyplin naukowych, a także zwiększenie finansowania nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Reforma porządkuje i ujednolica prawo o systemie szkolnictwa wyższego i nauki. Obecnie obowiązująca ustawa była nowelizowana kilkadziesiąt razy, a regulacje dotyczące systemu w wielu przypadkach były ze sobą niespójne. Konstytucja dla Nauki ogranicza regulacje o charakterze ustawowym do najważniejszych kwestii systemowych, dając tym samym większą autonomię uczelniom przy tworzeniu wewnętrznych regulacji.

Zwiększenie autonomii uczelni

Konstytucja dla Nauki łączy się z podniesieniem znaczenia statutu uczelni, a także zwiększeniem roli rektora. W rozwoju szkoły wyższej ma pomóc nowy organ – rada uczelni, która w ponad połowie będzie się składać z przedstawicieli otoczenia społeczno-gospodarczego. Jednocześnie dochowana zostaje najważniejsza tradycja akademicka – to sama wspólnota uczelni będzie dokonywała wyboru władz szkoły. Dodatkowo uczelnia będzie oceniana jako całość, a nie jako poszczególne wydziały, co spowoduje wzmocnienie współpracy pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami nauk oraz otworzy nowe możliwości.

Porady prawne

Nowy model kształcenia doktorantów 

Całkowitej przebudowie ulega model kształcenia doktorantów w Polsce. Mimo dynamicznego wzrostu liczby doktorantów po 2008 r. (wzrost liczby doktorantów o 1/3, a uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich – o blisko 2/3) w znikomym stopniu zmieniła się liczba nadawanych stopni doktora, która zatrzymała się na poziomie 6 tys. rocznie. Z drugiej strony, mamy relatywnie niską, w porównaniu do krajów rozwiniętych, liczbę nadawanych stopni doktora. Konstytucja dla Nauki wprowadza szkoły doktorskie oraz zachowuje tryb  eksternistyczny. Szkoła doktorska będzie mogła być utworzona docelowo dla co najmniej dwóch dyscyplin naukowych (według nowej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin), w których uczelnia posiada co najmniej kategorię B+ uzyskaną w ramach ewaluacji jakości działalności naukowej. Dodatkowo każdy doktorant będzie miał zapewnione stypendium doktorskie, a także zostaną wdrożone projakościowe rozwiązania takie jak m.in. ocena śródokresowa,  ewaluacja szkół doktorskich czy jawność prac doktorskich.

Zwiększone finanse

W ramach obecnych regulacji uczelnia publiczna mogła otrzymywać kilkadziesiąt strumieni finansowania, każdy z odrębnymi zasadami co do możliwego zakresu wydatkowania środków. Taka liczba uniemożliwiała prowadzenie elastycznej gospodarki finansowej uczelni i wymagała "znakowania każdej złotówki". Konstytucja dla Nauki wprowadza istotną integrację strumieni finansowania, co zapewni dużo sprawniejsze zarządzanie przepływami finansowymi w samej uczelni, a tym samym znacznie uelastyczni wydatkowanie otrzymywanych środków. Zmiany nie oznaczają uszczuplenia środków budżetowych. "Od początku powtarzałem, że reforma musi iść w parze ze zwiększeniem nakładów na naukę i że dołożę wszelkich wysiłków, aby tak się stało." - podkreślił Jarosław Gowin podczas Narodowego Kongresu Nauki wskazując na uruchomione dodatkowe finanse na rzecz nauki i szkolnictwa wyższego. W 2017 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wspólnie z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju przeznaczyło miliard złotych na konkurs "Zintegrowane Programy Uczelni". Dodatkowo koalicja rządząca ogłosiła już, że w przyszłorocznym budżecie na naukę zostanie przeznaczony miliard złotych więcej niż w roku bieżącym. „W najbliższych dniach wraz z premierem Morawieckim przekażemy informację, jak zamierzamy wykorzystać dobry stan tegorocznego budżetu do zwiększenia nakładów na naukę jeszcze w roku 2017” – dodał Gowin.

Rozwiązania dla studentów

Obecnie zauważalne jest niedopasowanie struktury systemu szkolnictwa wyższego do wyzwań społecznych i gospodarczych. W badaniach Bilansu Kapitału Ludzkiego, prowadzonych w latach 2009-2014 w warunkach wysokiego bezrobocia, zwłaszcza wśród młodzieży, ponad trzy czwarte pracodawców poszukujących pracowników wskazywało, że nie może znaleźć osób o właściwych kompetencjach. Dlatego nowe regulację wzmacniają rolę studiów o profilu praktycznym oraz ułatwiają prowadzenie studiów interdyscyplinarnych. Konstytucja dla nauki utrzymuje dotychczasowe prawa i przywileje studentów, takie jak m.in. zasadę bezpłatności studiów stacjonarnych w uczelniach publicznych, system stypendialny oraz zniżki jak np. 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji miejskiej. Dodatkowo reforma wprowadza nowe rozwiązania w zakresie realnej ochrony praw studenta - w miejsce dotychczasowego modelu zawierania umów student-uczelnia wprowadzony zostaje skuteczniejszy system sankcji dla uczelni za łamanie praw takich jak dokonanie zmiany w opłatach, czy zbyt późne wydanie dyplomu swojemu absolwentowi. 

Nowe ścieżki kariery akademickiej i zniesienie obowiązku habilitacji

Konstytucja dla nauki tworzy równorzędną ścieżkę kariery dla wybitnych dydaktyków. Dotychczas na stanowisku odpowiadającemu stanowisku profesora uczelni – profesora nadzwyczajnego – można było zatrudnić, co do zasady, osobę posiadającą co najmniej stopień naukowy doktora habilitowanego. Reforma udrażnia ścieżkę dydaktyczną kariery akademickiej: aby realizować swój awans zawodowy do szczebla stanowiska profesora uczelni nauczyciel akademicki nie będzie musiał posiadać habilitacji. Konstytucja dla nauki znosi obowiązek habilitacji, jednak sam stopień utrzymuje, jak podkreślił Jarosław Gowin podczas NKN - „habilitacja będzie tak jak dotychczas przepustką do promowania doktorów i recenzowania rozpraw doktorskich. Uprawnienia do nadawania habilitacji zachowają uczelnie i instytuty naukowe, które w danej dyscyplinie naukowej uzyskają kategorię A lub A+.” Nowym rozwiązaniem wprowadzanym przez reformę jest ułatwiony proces uzyskiwania habilitacji dla najwybitniejszych badaczy, którzy uzyskają prestiżowe granty naukowe.

Pełen zakres zmian, które wprowadza reforma systemu szkolnictwa wyższego i nauki znajdują się na stronie www.konstytucjadlanauki.gov.pl. Uwagi i opinie można zgłaszać do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego za pośrednictwem poczty tradycyjnej oraz elektronicznej.

Etap legislacyjny projektu: konsultacje społeczne i uzgodnienia międzyresortowe.

 

 

 

Przedstawiony podczas Narodowego Kongresu Nauki projekt jest propozycją szerokich rozwiązań systemowych. Po ogłoszeniu projektu rozpoczną się konsultacje społeczne oraz uzgodnienia międzyresortowe. Przyjmowane są opinie, uwagi i stanowiska, a na etapie parlamentarnym planowane jest wysłuchanie publiczne dotyczące projektu, aby po raz kolejny zapewnić wszystkim zainteresowanym możliwość współtworzenia reformy.

Wierzymy, że wypracowane wspólnie ze środowiskiem akademickim zmiany poprawią polską naukę i szkolnictwo wyższe. Dlatego też zmiany będą wprowadzane w sposób przemyślany i odpowiedzialny. Każda uczelnia będzie mogła się odpowiednio przygotować i rozsądnie wykorzystać nowe możliwości, jakie przyniesie reforma

 

POBIERZ BROSZURĘ INFORMACYJNĄ O REFORMIE

Ustrój nauki i szkolnictwa wyższego

Tradycja wolności akademickiej i zrównoważony rozwój

  • utrzymanie tradycji wolności akademickiej – wspólnota uczelni wybiera władze szkoły wyższej,
  • łatwiejsze zarządzanie strumieniami finansowania,
  • poszerzenie autonomii uczelni dające pole do interdyscyplinarnych badań i dydaktyki,
  • możliwość tworzenia uczelni federacyjnych,
  • profesjonalizacja zarządzania uczelniami.

CZYTAJ WIĘCEJ  

Studenci i doktoranci

Kształcenie przyszłych elit

  • wprowadzenie nowych rozwiązań w zakresie dodatkowej ochrony praw studenta,
  • umożliwienie rekrutacji na studia w ramach obszarów i wybór docelowego kierunku studiów po I roku studiów,
  • nowy model kształcenia doktorantów – szkoły doktorskie,
  • stypendia dla każdego doktoranta,
  • nowe rozwiązania mające na celu podniesienie jakości rozpraw doktorskich.

CZYTAJ WIĘCEJ 

Pracownicy uczelni

Stabilność zatrudnienia oraz nowe ścieżki kariery akademickiej i naukowej

  • utworzenie nowej ścieżki kariery dla wybitnych dydaktyków,
  • zniesienie obowiązku habilitacji,
  • ułatwiony proces uzyskiwania habilitacji dla wybitnych uczonych,
  • wprowadzenie mechanizmów zapewniających stabilizację zatrudnienia,
  • gwarancja dotychczasowych przywilejów dla pracowników,
  • uczelnie będą miały możliwość tworzenia własnych ścieżek kariery akademickiej,
  • usunięcie istniejącego wymogu wskazywania w postępowaniu habilitacyjnym jedynie osiągnięć uzyskanych po doktoracie.

CZYTAJ WIĘCEJ 

Badania naukowe i ewaluacja działalności naukowej

Uwalniamy potencjał polskiej nauki

  • ocena badań naukowych w ramach całej uczelni,
  • dodatkowe strumienie finansowania – uczelnie badawcze oraz regionalne inicjatywy doskonałości,
  • nowa klasyfikacja dziedzin i dyscyplin dostosowana do standardów zagranicznych,
  • odejście od „punktozy” – ważniejsza jakość niż ilość publikacji,
  • wsparcie finansowe dla polskich czasopism naukowych.

CZYTAJ WIĘCEJ 

Harmonogram reformy

Rozsądne wdrażanie

  • stopniowe wejście w życie ustawy od października 2018,
  • nowe statuty uczelni od października 2019 roku,
  • w 2019 konkursy na uczelnie badawcze oraz regionalne inicjatywy doskonałości,
  • w 2020 koniec kadencji obecnych rektorów uczelni,
  • w 2021 wyniki nowej ewaluacji.

CZYTAJ WIĘCEJ 

  • Po ponad roku przygotowań minister Gowin zaprezentował projekt Konstytucji dla Nauki

    Blisko trzy tysiące przedstawicieli środowiska akademickiego, gospodarki, biznesu oraz organizacji pozarządowych zgromadziło się w Krakowie, aby wziąć udział w największym wydarzeniu w polskiej nauce i szkolnictwie wyższym w najnowszej historii Polski.

    Pokaż ciąg dalszy wydarzeniaczytaj więcej

  • wtorek, 19 września 2017Narodowy Kongres Nauki – transmisja na żywo

    Narodowy Kongres Nauki będzie stanowił podsumowanie wielomiesięcznej, wyjątkowej debaty środowiskowej. Rozpoczęła się ona ponad rok temu rozpisaniem konkursu na projekty założeń do ustawy. Od października 2016 r. do czerwca 2017 r. w dziewięciu ośrodkach akademickich odbyły się konferencje programowe NKN poświęcone kolejnym obszarom problematyki związanej z tworzeniem projektu nowych regulacji dla nauki i szkolnictwa wyższego. Odbyło się też wiele innych spotkań, debat i konsultacji.

 

Gowin: w nowej ustawie prawa studentów z prawdziwymi gwarancjami skutecznej ochrony

 


A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika