Jedną drogą do wspólnego rynku energii elektrycznej

Rozdział właścicielski bez wyjątków, limity cen na niekonkurencyjne rynki, pierwszeństwo w dostępie do sieci dla źródeł odnawialnych, silna i decyzyjna agencja regulacyjna na poziomie wspólnotowym, to propozycje do III pakietu energetycznego, które przyjął Parlament Europejski. Parlament w swych poprawkach idzie dalej niż Komisja Europejska. Posłowie odrzucili również propozycję "trzeciej drogi" forsowaną przez grupę państw członkowskich.

Jeśli nawet do europejskiego rynku energii może prowadzić wiele dróg, to niektóre z nich czynią to szybciej, zdają się sądzić posłowie, którzy mając do wyboru kilka rozwiązań gwarantujących wydzielenie działalności sieciowej ze struktur zintegrowanych pionowo koncernów energetycznych, opowiedzieli się za rozwiązaniem najdalej idącym - pełnym rozdziałem właścicielskim działalności sieciowej od wytwarzania i obrotu.

Głosując nad sprawozdaniem brytyjskiej deputowanej Eluned MORGAN (PSE, GB) posłowie opowiedzieli się przeciwko propozycjom "trzeciej drogi" zgłaszanym przez koalicję ośmiu państw członkowskich (Austrię, Bułgarię, Francję, Niemcy, Grecję, Luksemburg, Łotwę i Słowację), która - zdaniem pomysłodawców - umożliwiałaby dalszą liberalizację rynku bez konieczności uciekania się do rozdziału właścicielskiego. Propozycja "trzeciej drogi", która obecnie uzyskuje miano "modelu ITO" (ang. independent transmission operator) to nic więcej jak "pogłębiony" rozdział działalności z zapewnieniem "efektywnego rozdziału interesów" poprzez ścisły nadzór regulacyjny.

Posłowie nie tylko odrzucili propozycje "trzeciej drogi", ale również i "drugą", która od samego początku zawarta była we wniosku legislacyjnym Komisji Europejskiej. Komisja chciała umożliwić państwom członkowskim przekazanie kontroli nad majątkiem sieciowym niezależnym operatorom systemowym (model ISO), bez konieczności jego zbywania. „Ten model oznacza jedynie większe koszty związane z biurokracją i nadzorem regulacyjnym" - stwierdziła jednak Morgan i - jak widać - przekonała większość posłów.

"Jestem zawiedziona porozumieniem zawartym w Radzie" - stwierdziła podczas debaty posłanka Morgan - "Ugięliście się za bardzo przed głosem mniejszości" - zwróciła się do przedstawiciela prezydencji słoweńskiej.

Odnosząc się do propozycji ośmiu krajów, które sprzeciwiają się rozdziałowi właścicielskiemu i zaproponowały tzw. "trzecią drogę", Morgan zarzuciła im "ochronę narodowych koncernów, które chcą inwestować na innych rynkach, ale odmawiają dostępu do własnego". "Jestem rozczarowana postawą Komisji Europejskiej, którą nie broniła swojej własnej propozycji. Wy zawróciliście, my nie" - powiedziała zwracając się do przedstawiciela KE.

Oprócz propozycji rozdziału właścicielskiego, projekt w wersji poselskiej przewiduje również możliwość limitowania cen finalnych na niekonkurencyjnych rynkach, pierwszeństwo w dostępie do sieci dla źródeł odnawialnych, a także utrzymuje zapisy proponowane przez KE, których celem było zapobieżenie przejęcia kontroli nad systemami przesyłowymi przez kraje trzecie. Posłowie wzbogacili propozycje Komisji Europejskiej także o inne zapisy, które umacniają w swych prawach najsłabszych uczestników runku. W dwóch innych sprawozdaniach posłowie opowiedzieli się za nadaniem szerokich kompetencji agencji współpracy regulatorów energii, która wraz ze wzrostem odpowiedzialności zyska uprawnienia decyzyjne. Głosowanie nad częścią pakietu dotyczącą rynku gazu (sprawozdanie Romano Maria LA RUSSA (UEN, IT) i Atanas PAPARIZOV (PSE, BG)) odbędzie się w lipcu.

                                               --- Szczegóły propozycji ---

Obecny system nie działa sprawnie, istnieją podejrzenia, że nie wszyscy uczestnicy rynku przestrzegają reguł, to opinia Eluned Morgan, autorki sprawozdania poświęconego dyrektywie regulującej dostęp do rynku energii elektrycznej. Przekonywała, że jedyną opcją dla spółek energetycznych powinien być pełen rozdział właścicielski, gdyż koncerny energetyczne nie będą miały motywacji ekonomicznej do inwestowania w połączenia międzysystemowe, jeśli pozostaną właścicielami sieci przesyłowych.

Na znaczenie rozwoju połączeń międzystemowych zwracał uwagę Alejo VIDAL-QUADRAS (EPP-ED, ES), autor sprawozdania w sprawie rozporządzenia dotyczącego dostępu do sieci elektroenergetycznych na potrzeby wymiany międzynarodowej.

Aby zagwarantować równe zasady konkurencji potrzebny jest rozwój połączeń międzystemowych i silna regulacja. Za zwiększeniem uprawnień, ale i odpowiedzialności europejskiej agencji regulacyjnej opowiedział się również Giles CHICHESTER (EPP-ED, GB), sprawozdawca projektu rozporządzenia w sprawie agencji współpracy regulatorów energii. "Nasze propozycje zgłoszone wobec agencji stanowią wyważoną mieszankę niezależności regulacyjnej i politycznej kontroli" - powiedział Chichester.

Pierwszeństwo dla źródeł odnawialnych

Poprawki zaproponowane przez posłów zmierzają do zapewnienia korzystnych warunków rozwoju energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Krajowe organy regulacyjne będą mogły zobowiązać operatora systemu, aby przyznawał pierwszeństwo tym instalacjom, które wykorzystują odnawialne źródła energii lub odpady, lub takie, które produkują łącznie ciepło i elektryczność. Wyjątkiem byłyby sytuacje, w których ważniejsze byłyby wymogi zrównoważenia technicznego lub bezpieczeństwa i niezawodności sieci.

Inicjatywy regionalne

Inicjatywy regionalne umożliwiają operatorom systemów przesyłowych i krajowym organom regulacyjnym harmonizację dostępu i zasad dotyczących równoważenia w danym regionie, a nawet tworzenie regionalnych struktur przesyłowych, pozwalają skuteczniej wykorzystywać sieć i ułatwiać transgraniczny handel i inwestycje. W związku z tym krajowe organy regulacyjne powinny współpracować dla celów zharmonizowania i zintegrowania swoich rynków przynajmniej na jednym lub kilku szczeblach regionalnych. Państwa członkowskie powinny natomiast wspierać współpracę operatorów sieci na szczeblu europejskim i krajowym.

Limity cen ochronią przed nadużyciami

W celu ochrony odbiorców przed nadużyciami na rynku, krajowe organy regulacyjne będą mogły nakładać limity cen na niekonkurencyjne rynki na określony, ograniczony okres. Limity powinny być ustalone na wystarczająco wysokim poziomie, tak aby nie zniechęcać nowych podmiotów wkraczających na rynek ani nie ograniczać rozwoju istniejących konkurentów.

Prawa odbiorców...
 
Posłowie wzbogacili propozycje Komisji Europejskiej także o inne zapisy, które umacniają w swych prawach najsłabszych uczestników runku. Klienci powinni mieć m.in.:

• prawo do odstąpienia od umowy z dostawcą energii elektrycznej bez dodatkowych opłat,

• prawo do odszkodowania, jeśli nie są dotrzymywane określone standardy obsługi klienta (np. błędnie skalkulowane lub opóźnione rachunki za energię),

• dostęp do informacji o swoich prawach oraz procedurach odwoławczych za pośrednictwem stron internetowych dostawców energii.

• prawo do zmiany dostawcy energii wterminie nieprzekraczającym dwóch tygodni

• prawo do zakupu energii elektrycznej od dostawcy niezależnie od tego, w jakim państwie członkowskim dostawca jest zarejestrowany.

Co najmniej raz na kwartał odbiorcy powinni być właściwie informowani w sprawie rzeczywistego zużycia energii elektrycznej oraz kosztów. Odbiorca nie może zostać obciążony żadnymi dodatkowymi kosztami tej usługi.

Państwa członkowskie powinny zapewnić rozpowszechnienie inteligentnych liczników w ciągu 10 lat od wejścia w życie dyrektywy.

Przedsiębiorstwa energii elektrycznej będą mogły wprowadzać cenniki, w których taryfy wzrastają wraz z rosnącym poziomem zużycia energii elektrycznej.

Krajowe organy regulacyjne powinny tworzyć niezależne organy odwoławcze i alternatywne procedury dochodzenia roszczeń, takie jak niezależny mediator ds. odbiorców energii lub organ ochrony odbiorców energii, których zadaniem będzie efektywne rozpatrywanie skarg.
 
...i ochrona najwrażliwszych

Posłowie upominają się o interesy szczególnie narażonych odbiorców i apelują o podjecie działań, które doprowadzą do realnego zmniejszenia liczby odbiorców pozostających w kręgu "ubóstwa energetycznego". Ubóstwo energetyczne oznacza sytuację, kiedy odbiorca będący gospodarstwem domowym nie może pozwolić sobie na ogrzanie gospodarstwa domowego do odpowiedniego poziomu ustalanego w oparciu o poziomy zalecane przez Światową Organizację Zdrowia.

Państwa członkowskie powinny podjąć właściwe środki dla ochrony odbiorców końcowych, w szczególności odbiorców wrażliwych, łącznie ze środkami zakazującymi odłączenia od sieci emerytów i osób niepełnosprawnych w zimie.

Europejska agencja współpracy regulatorów energii i gazu

Rola i uprawnienia Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki stały się kolejnym przedmiotem sporu miedzy przedstawicielami Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. Posłowie postanowili zaopatrzyć Agencję w uprawnienia regulacyjne, podczas gdy Komisja Europejska widziała ją jako agencję koordynującą współpracę regulatorów krajowych.

Projekt Komisji Europejskiej zakładał powołanie dwóch nowych organów - Europejskich Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych (ENTSO), odrębnie dla sieci elektroenergetycznych i gazowych.

Każda z nich miałaby prawo ustalania kodeksów sieciowych (np. instrukcji ruchu i eksploatacji sieci), 10-letnich planów inwestycyjnych, rocznych programów prac, planów w zakresie badań i rozwoju. Agencja, według tej propozycji, miałaby pełnić role doradczą. Jednak posłowie odwrócili tę zależność i to Agencja będzie zatwierdzać kodeksy, plany i instrukcje przygotowane na podstawie jej wytycznych przez ENTSO. Co więcej, w wersji poselskiej, Agencja będzie mogła kontrolować sposób, w jaki obie organizacje realizują kodeksy sieciowe.

Wraz ze wzrostem uprawnień, wzrasta tez odpowiedzialność Agencji, dlatego posłowie chcą mieć kontrolę nad wyborem jej prezesa oraz domagają się regularnych raportów dla Parlamentu z prac Agencji. Jej siedziba, jak przekonują posłowie, powinna znajdować się w Brukseli, co ograniczy koszty podróży i zapewni łatwiejszy kontakt z DG TREN oraz Europejskimi Sieciami Operatorów Systemów Przesyłowych (ENTSO), które nadal będą miały siedzibę w Brukseli, a także z innymi ważnymi stowarzyszeniami zainteresowanych stron, takimi jak ERGEG.

Propozycje posłów w odniesieniu do Agencji zawarte zostały w sprawozdaniach przygotowanych przez brytyjskiego posła Giles CHICHESTERA (EPP-ED, GB) i deputowanego z Hiszpanii Alejo Vidal-Quadras.
 
Co dalej?

Projekt dyrektywy i rozporządzenia dotyczące rynku gazu będą głosowane podczas posiedzenia Parlamentu w lipcu. Stało się tak między innymi dlatego, że głosując w maju nad projektem dyrektywy gazowej ITRE przyjęło poprawki, ale nie poddało końcowemu głosowaniu całości sprawozdania, umożliwiając swoim przedstawicielom negocjacje z prezydencją i KE, które wysunęły już wtedy konkretny projekt kompromisu (trzeciej drogi). Jednak po dwóch tygodniach negocjacji, ITRE przyjęło raport, w którym poparło obie pierwotne propozycje, tj. rozdział właścicielski lub przekazanie kontroli nad majątkiem (model ISO), ale odrzuciło model forsowany przez grupę ośmiu krajów członkowskich (model ITO).

Polskie głosy w debacie

Leopold Józef RUTOWICZ (UEN, PL) (autor projektu opinii Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów): Uzyskanie korzyści z przyjętego pakietu energetycznego w dużym stopniu będzie zależało od decyzji politycznych.

Jedynie przywódcy Francji uniezależnili w dużym stopniu energetykę i gospodarkę od importu gazu i ropy. Innym brakowało wyobraźni. Nieprzewidziany, gwałtowny wzrost cen gazu i ropy zmusza nas do określenia, w jakim zakresie rozwijać energetykę atomową i inne źródła. Jak wykorzystać sieć, by ograniczyć kryzys? Proponowane uregulowania dotyczące dostępu do sieci w transgranicznej wymianie energii elektrycznej oraz wspólne zasady dotyczące wewnętrznego rynku energii powinny sprzyjać pełnej synchronizacji sieci krajów starej Europy i krajów nowych. Zapewni to większe bezpieczeństwo dostaw energii i może sprzyjać ograniczeniu jej cen przez zwiększenie konkurencji. Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki, współdziałająca z podmiotami działającymi na rynku, powinna zabezpieczyć jego operatywne funkcjonowanie. Uprawnienia jej powinny być zwiększone w miarę potrzeb rynku.

Konrad SZYMAŃSKI (UEN, PL): Rosyjski monopol państwowy posiada rosnące inwestycje w 16 krajach Unii. To wystarczający powód do egzekwowania zasady wzajemności w relacjach handlowych z państwami trzecimi. Inaczej będziemy bezbronni, za co zapłacimy naszym bezpieczeństwem. Do najważniejszych elementów reformy europejskiego rynku energii należy wprowadzenie zasady rozdziału dystrybucji od wytwarzania i obrotu energią oraz zasada wzajemności w relacjach z państwami trzecimi. Tam, gdzie wprowadzono rozdział własnościowy wytwarzania i przesyłu energii ceny energii spadają lub rosną wolniej. W krajach, gdzie przeprowadzono rozdział, w latach 1998-2006 średni wzrost cen energii dla gospodarstw domowych wyniósł 3 proc. Tam gdzie tego zaniechano ceny energii dla gospodarstw domowych wzrosły o 28 proc. Podobne tendencje są widoczne na rynku odbiorców przemysłowych. Rosja blokuje dostęp do swego rynku energetycznego i dyskryminuje inwestorów z UE, a jednocześnie korzysta z otwarcia unijnego rynku energii inwestując w 16 krajach UE.

Jerzy BUZEK (EPP-ED, PL): Długofalowe inwestycje, zasada solidarności, dostęp do rynku, regulacje transgranicznego przepływu - to wszystko są ważne cele tych regulacji. Pamiętajmy, że najważniejszy na końcu jest konsument - i temu służą te wszystkie regulacje - ochrona konsumentów, interesów użytkowników, energii w Unii Europejskiej.

Nasze regulacje nie rozwiążą wszystkich problemów, np. wzrostu cen ropy, czy też nie zapobiegną one wzrostowi cen energii w związku z wprowadzeniem kosztu emisji CO₂, ale znacznie uproszczą i wesprą nasze działania na rzecz użytkowników energii. Mamy świadomość, że rozwiązanie ze sprawozdania pani Morgan nie będzie prawdopodobnie ostateczne. Rozwiązanie ostateczne, jeśli chodzi o prąd elektryczny, powinno być w miarę odległe od tych rozwiązań w drugim pakiecie, bo inaczej wprowadzenie trzeciego pakietu nie miałoby sensu. Równocześnie rozwiązania dla gazu powinny być zbliżone do rozwiązań dla elektryczności, ale absolutnie nie muszą być identyczne. Dzisiaj wyraźnie rysuje się taki kierunek, że rozdzielenie własnościowe dla rynku energii będzie mocniejsze i dalej idące niż dla gazu. Powinniśmy to zaakceptować i uszanować. Kluczową sprawą jest, aby nie uprzywilejować tych, którzy inwestują spoza Unii Europejskiej.

Janusz LEWANDOWSKI (EPP-ED, PL), na piśmie: Rozwój wydarzeń sprawia, że priorytety Unii Europejskiej w zakresie energii - ochrona środowiska, bezpieczeństwo i liberalizacja rynku - zachowują ważność, ale konieczne jest przewartościowanie ich hierarchii. Spirala cen nośników energii, napięcia i lęki społeczne oraz ofensywa Gazpromu - wszystko to zmusza do szybkich reakcji i eksponuje wymóg bezpieczeństwa oraz taniości dostaw. Natomiast ambitne cele, stawiane w ramach ochrony środowiska i walki z ociepleniem klimatu, mają charakter długofalowy i niosą wyzwania, które mogą obniżać konkurencyjność europejskiej gospodarki i mnożyć napięcia społeczne. Demonopolizacja napotyka na opór kilku krajów, które skądinąd zaliczają się do liderów integracji europejskiej. Brakuje też solidarności w kontaktach z zewnętrznymi dostawcami ropy i gazu. Bilateralne układy, na przykład te, zawierane na zachodzie i wschodzie Unii Europejskiej z Gazpromem, osłabiają naszą pozycję przetargową. Ułatwiają szantaż energetyczny wobec tych krajów członkowskich, które historycznie związane były z monopolistycznym dostawcą.

Także posłanka Urszula GACEK (EPP-ED, PL) przyjęła z dużą satysfakcją stanowisko Parlamentu w sprawie Europejskiej Karty Praw Odbiorców Energii (raport De Vits, głosowanie 19.

06 - red.), "a szczególnie propozycję, aby konsument był obciążony na podstawie rzeczywistego zużycia energii". "Mam nadzieje, że doprowadzi to do naliczania rachunków dla wszystkich indywidualnych odbiorców gazu w KWh a nie, jak np. w Polsce, w metrach sześciennych. Rachunek za wartość energetyczną a nie za wolumen gazu zużytego spotka się z aprobatą konsumentów, którzy maja podejrzenie, uzasadnione lub nie, że płacą za powietrze" - dodała Gacek.Według posłanki, jeżeli wszystkie nośniki będą wycenione w tych samych jednostkach, pozwoli to gospodarstwom domowym podejmować racjonalne decyzje o wyborze źródła energii, czy to będzie gaz z sieci, propan-butan, czy prąd.

Eluned MORGAN (PSE, GB)

Alejo VIDAL-QUADRAS (EPP-ED, ES)

Giles CHICHESTER (EPP-ED, GB)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl