Odwołanie od zarządzenia zakazującego zgromadzenia po upływie jego terminu

Ww. pytania zostały przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 13 października 2017 r., w związku z rozpoznawaniem zażaleń od postanowień Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 11 października 2017 r. o  umorzeniu postępowań cywilnych w sprawach wszczętych odwołaniami wniesionymi od zarządzeń zastępczych Wojewody Mazowieckiego dotyczących zakazu odbywania „kontrmanifestacji smoleńskich”.

W sprawie, której dotyczyło ww. zagadnienie ustalono, że przedmiotem rozpoznania przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie były odwołania od zarządzeń zastępczych Wojewody Mazowieckiego, wydanych na podstawie art. 26b ust. 4 Prawa o zgromadzeniach, wobec zgłoszonych Prezydentowi m.st. Warszawy zgromadzeń publicznych, które miały się  odbywać w tym samym miejscu i czasie, co tzw. zgromadzenia cykliczne („miesięcznice smoleńskie”). Zgodnie z decyzją Wojewody Mazowieckiego z dnia 27 kwietnia 2017 r. comiesięczne zgromadzenia cykliczne dla oddania hołdu ofiarom katastrofy smoleńskiej mają się odbywać 10-go dnia każdego miesiąca kalendarzowego, w okresie od maja 2017 r. do kwietnia 2020 r. na obszarze zlokalizowanym od ul. Świętojańskiej przez pl. Zamkowy po ul. Krakowskie Przedmieście i ul. Karową w Warszawie.

Arkadiusz S., Kajetan W., Zbigniew B. oraz Dariusz K. zgłosili – jako osoby fizyczne - Prezydentowi m.st. Warszawy zamiar odbycia zgromadzeń publicznych w miejscu i czasie zgromadzenia cyklicznego („miesięcznicy smoleńskiej” planowanej na dzień 10 października 2017 r.). W związku z otrzymanymi zgłoszeniami Prezydent m.st. Warszawy nie wydał – wbrew nakazowi wynikającemu z art. 26b ust. 3 w związku z art. 14 pkt 3 i w związku z art. 26e Prawa o zgromadzeniach - decyzji zakazujących odbywania zgromadzeń („kontrmanifestacji smoleńskich”). W tej sytuacji Wojewoda Mazowiecki, jako organ sprawujący nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego, wydał w zastępstwie Prezydenta m.st. Warszawy w dniu 10 października 2017 r. zarządzenia zastępcze, na mocy których zakazał osobom zgłaszającym zgromadzenie (organizatorom) odbywania „kontrmanifestacji smoleńskich”.

Od zarządzeń zastępczych Wojewody Mazowieckiego organizatorzy zgromadzenia oraz Prezydent m.st. Warszawy wnieśli odwołania do Sądu Okręgowego w Warszawie. We wszystkich sprawach zainicjowanych tymi odwołaniami Sąd Okręgowy w dniu 11 października 2017 r. postanowił umorzyć postępowania jako bezprzedmiotowe, albowiem dzień, w którym miała się odbyć „kontrmanifestacja smoleńska” (10 października 2017 r.) już upłynął; w tych okolicznościach – zdaniem Sądu Okręgowego - rozpoznawanie odwołań od zarządzeń zastępczych Wojewody Mazowieckiego nie miałoby żadnego znaczenia dla organizatora zgromadzenia.

Na postanowienia Sądu Okręgowego w przedmiocie umorzenia postępowania organizatorzy zgromadzenia oraz Prezydent m.st. Warszawy wnieśli zażalenia do Sądu Apelacyjnego w Warszawie. W związku z rozpoznawaniem zażaleń Sąd Apelacyjny powziął istotne wątpliwości natury prawnej odnośnie do kwestii związanych: 1) z legitymacją organu gminy (prezydenta miasta) do wniesienia odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia wydanego w trybie art. 26b ust. 4 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach i uczestnictwa w postępowaniu cywilnym wszczętym na skutek takiego odwołania oraz 2) z oceną, czy po upływie terminu zgromadzenia zachowuje aktualność rozpoznawanie ww. odwołania. Wskazane wątpliwości Sąd Apelacyjny postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Z kolei Sąd Najwyższy w składzie zwykłym – z uwagi na istotność analizowanego zagadnienia - przekazał je do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu.

Sąd może rozpoznać odwołanie od zarządzenia zakazującego zgromadzenia po upływie terminu, w którym zgromadzenie miało się odbyć

W odpowiedzi na ww. pytania prawne Sąd Najwyższy w składzie siedmioosobowym podjął 28 marca 2018 r. uchwałę (sygn. III SZP 1/18) o następującej treści:

„I. Organ gminy jest uprawniony do wniesienia odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia wydanego w trybie art. 26b ust. 4 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach (…), a także jest stroną w postępowaniu toczącym się na skutek odwołania organizatora zgromadzenia od takiego zarządzenia;

II. po upływie terminu zgromadzenia nie staje się zbędne rozpoznanie odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia wydanego w trybie art. 26b ust. 4 ustawy Prawa o zgromadzeniach”. 

Pogląd zaprezentowany w uchwale powiększonego składu Sądu Najwyższego oznacza więc w pierwszej kolejności, że organ gminy (wójt/burmistrz/prezydent miasta), który wbrew obowiązkowi nałożonemu przez art. 26b ust. 3 Prawa o zgromadzeniach nie wydał decyzji o zakazie zgromadzenia, jakie miałoby się odbyć w miejscu i czasie zgromadzeń organizowanych cyklicznie, jest podmiotem legitymowanym do udziału w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym w sprawie z odwołania od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia. W szczególności taki organ może złożyć we własnym imieniu odwołanie, jak również może wziąć udział w postepowaniu sądowym, jakie zostało wszczęte przez organizatora zgromadzenia.

Ponadto w uchwale stwierdzono, że mimo upływu terminu, w którym miało się odbyć zgromadzenie zakazane zarządzeniem zastępczym wojewody, rozpoznanie odwołania od tego zarządzenia nie staje się zbędne w rozumieniu art. 355 § 1 k.p.c., a to oznacza że wskazana okoliczność nie jest przesłanką umorzenia postępowania cywilnego przez sąd. W konsekwencji sąd powszechny – o ile nie zachodzą inne przeszkody natury procesowej – powinien rozpoznać odwołanie od zarządzenia zastępczego wojewody co do istoty tego środka zaskarżenia, a następnie zakończyć sprawę wydaniem orzeczenia o charakterze merytorycznym.