Pora na korektę systemu wsparcia rodzin!

Nowa jakość w polityce rodzinnej

Nowe zasady w programie „Rodzina 500+”, zwiększenie liczby miejsc opieki dla dzieci do lat 3, umożliwienie rodzicom łączenia ról zawodowych z życiem rodzinnym, cyfryzacja i poszerzenie kręgu adresatów Karty Dużej Rodziny – takie rozwiązania przewiduje przyjęty właśnie przez rząd projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z systemami wsparcia rodzin.  

Propozycja nowych regulacji jest kolejnym, po wprowadzeniu programu „Rodzina 500+”, punktem rozwoju skutecznej i efektywnej polityki rodzinnej, mającej na celu zachęcenie polskich rodzin do posiadania większej liczby dzieci oraz wdrożenie znaczących ułatwień w ich wychowywaniu. W kwietniu 2016 r. wszedł w życie program „Rodzina 500+”. Wprowadził on powszechne, od drugiego dziecka, świadczenie wychowawcze w wysokości 500 zł na dziecko do ukończenia 18. roku życia. Było to nowe otwarcie polityki rodzinnej, która jest jednym z  priorytetów rządu.

Projekt ustawy zmieniającej dotychczasowe regulacje to efekt przyjętego w kwietniu przez rząd „Przeglądu systemu wsparcia rodzin”. 

Sprawiedliwe zasady przyznawania 500+

Główne zasady programu „Rodzina 500+” pozostaną bez zmian. Nadal będzie to nieopodatkowane świadczenie w wysokości 500 zł, wypłacane do 18. roku życia dziecka, z kryterium dochodowym (800 lub 1200 zł netto na osobę w rodzinie) obowiązującym jedynie na pierwsze dziecko. 

Zmiany w programie „Rodzina 500+” będą dotyczyć likwidacji nielicznych, aczkolwiek niepożądanych zjawisk. Polegały one m.in. na dopasowywaniu przez niektórych rodziców dochodu do kryterium dochodowego uprawniającego do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, deklarowaniu niezgodnie ze stanem faktycznym samotnego wychowywania dziecka oraz pobieraniu świadczenia wychowawczego przez osoby niezamieszkujące w Polsce. 

Zaproponowano więc zmiany, które zlikwidują nieliczne, ale jednak niepożądane zjawiska, takie jak np.:

• dopasowywanie dochodu do kryterium dochodowego uprawniającego do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko

Do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej napływały sygnały od gmin, realizujących program „Rodzina 500+”, że czasami dochodzi do dopasowywania przez wnioskodawców i członków ich rodzin osiąganego dochodu do kryterium dochodowego uprawniającego do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, np. przez rozwiązywanie stosunku pracy, a następnie ponowne jego nawiązywanie z tym samym pracodawcą na innych warunkach, co pozwalało skorzystać z instytucji utraty dochodu.

Dlatego zaproponowano, aby wyłączyć stosowanie przepisów dotyczących utraty i uzyskania dochodu w sytuacji, gdy wnioskodawca lub członek jego rodziny utraci dochód z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej, i w okresie 3 miesięcy od daty utraty dochodu ponownie uzyska dochód u tego samego pracodawcy, zleceniodawcy lub zamawiającego dzieło lub ponownie rozpocznie pozarolniczą działalność gospodarczą.

Przepis ten będzie zastosowany po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczeń na okres rozpoczynający się od 1 października 2017 r.

• niezgodne ze stanem faktycznym deklarowanie przez rodziców samotnego wychowywania dziecka, aby wyłączyć drugiego z rodziców ze składu rodziny i jego dochodu

Gminy sygnalizowały przypadki składania przez rodziców dziecka, którzy nie są małżeństwem, niezgodnych ze stanem faktycznym deklaracji, że są osobami samotnie wychowującymi dziecko (przede wszystkim, aby wyłączyć drugiego z rodziców ze składu rodziny i jego dochodu).

Dlatego zaproponowano dla osoby deklarującej samotne wychowywanie dziecka, wymóg ustalenia alimentów na rzecz dziecka od drugiego rodzica.

Zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, świadczenie wychowawcze na dziecko powinno być przyznawane osobie samotnie wychowującej dziecko, dopiero po wyczerpaniu możliwości dochodzenia świadczeń alimentacyjnych od drugiego rodzica, chyba że jest to niemożliwe z przyczyn obiektywnych, np. gdy drugi z rodziców nie żyje lub ojciec dziecka jest nieznany. Analogiczne rozwiązanie stosowane jest od 2005 r. przy przyznawaniu zasiłku rodzinnego.

• pobieranie świadczenia wychowawczego przez osoby, które nie zamieszkują w Polsce

W przypadku wątpliwości dotyczących spełnienia przez osobę otrzymującą świadczenie wychowawcze warunków uprawniających do tego świadczenia (w szczególności warunku zamieszkiwania w Polsce) –  organ właściwy (tj. gmina) będzie mógł wezwać osobę otrzymującą świadczenie do osobistego złożenia, w wyznaczonym terminie, odpowiednich wyjaśnień potwierdzających spełnianie tych warunków. Wypłata świadczenia wychowawczego będzie wstrzymana, jeżeli osoba otrzymująca to świadczenie odmówiła udzielenia lub nie udzieliła wyjaśnień, co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego.

W przypadku zaś udzielenia wyjaśnień, świadczenie wychowawcze wypłaca się od miesiąca, w którym wpłynęły wyjaśnienia, do końca okresu, w jakim przysługuje świadczenie wychowawcze, jeżeli osoba spełnia warunki określone w ustawie. 

Te nowe zasady miałyby zacząć obowiązywać od 1 sierpnia 2018 r.

Więcej żłobków 

Instrumentem zachęty rodziców do podejmowania decyzji o posiadaniu dzieci i powiększeniu rodziny jest również zapewnienie większej liczby miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Według badań, brak dostępnej opieki dla najmłodszych dzieci oraz wysokie opłaty związane z pobytem dzieci w instytucjach opieki, są jednymi z głównych barier w łączeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzicielskimi.

Obecnie odsetek dzieci objętych opieką pozostaje na niezadowalającym poziomie – ok. 11,2% dzieci w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia do lat 3. Jednocześnie obecnie wponad 70% gmin w Polsce brakuje jakichkolwiek instytucji opieki. Jako że „Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” zakłada zapewnienie do 2030 roku miejsc opieki dla 33 proc. dzieci w wieku do 3. roku życia, konieczne jest utworzenie jeszcze ok. 110 tys. takich miejsc (biorąc pod uwagę dzieci w wieku 1-3 lat). Niedostatki w tym zakresie powodują, że wiele rodziców nie jest w stanie pogodzić życia rodzinnego z życiem zawodowym. Efekt? Trudności w powrocie na rynek pracy. 

Proponowane rozwiązania ułatwią zakładanie i prowadzenie instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Zmiany mają też na celu obniżenie kosztów funkcjonowania placówek, co powinno wiązać się z obniżeniem opłat za opiekę nad maluchem. To z kolei umożliwi rodzicom łączenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi.

Przewiduje się np., że wprowadzone w ustawie zmiany dotyczące spraw sanitarno-lokalowych, przyczynią się do zwiększenia liczby miejsc w już istniejących żłobkach oraz powstania większej liczby miejsc w tworzonych instytucjach.

Obecnie rozwój systemu opieki nad najmłodszymi dziećmi jest wspierany ze środków budżetu państwa. Od 2015 r. co roku przeznaczane na ten cel jest 151 mln zł w ramach Resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „MALUCH”. W ramach proponowanego projektu ustawy zaplanowano przeznaczenie dodatkowo 250 mln zł rocznie z Funduszu Pracy na powstawanie przez okres 5 lat instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz zabezpieczenie w rezerwie celowej budżetu państwa 250 mln zł (co oznacza zwiększenie rezerwy o 99 mln zł). Oznacza to, że co roku na rozwój systemu opieki nad najmłodszymi dziećmi byłoby przeznaczone aż 500 mln złotych. 

Ze wspomnianych środków miałby być finansowany program wsparcia  aktywizacji zawodowej osób, które są zmuszone do rezygnacji z pracy w związku z opieką na dziećmi do lat 3 i brakiem odpowiednich instytucji opieki. Wsparcie trafiłoby w szczególności do gmin w powiatach o wysokim stopniu bezrobocia (np. 150% średniej krajowej). Program służyłby aktywizacji zawodowej kobiet z dziećmi do lat 3 oraz zwiększeniu liczby instytucji opieki nad dziećmi na danym terytorium.

W projekcie ustawy zaproponowano, by nowe przepisy w tym zakresie weszły w życie 1 stycznia 2018 r. 

Bardziej atrakcyjna Karta Dużej Rodziny 

Projekt ustawy zakłada również zmiany w ustawie o Karcie Dużej Rodziny, przyznającej rodzinom wielodzietnym szereg uprawnień, w tym ulg i zniżek. Na podstawie ustawy o Karcie Dużej Rodziny przyznawane są obecnie następujące uprawnienia ustawowe:

• rodzice oraz małżonkowie rodziców otrzymują ulgę 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych na podstawie biletów jednorazowych oraz ulgę 49% przy przejazdach osobowych i pospiesznych na podstawie imiennych biletów miesięcznych;
• członkowie rodzin wielodzietnych mogą korzystać ze zniżek w opłacie paszportowej – 75% w przypadku dzieci i 50% dla rodziców;
• członkowie rodzin wielodzietnych są zwolnieni z opłat za wstęp do parków narodowych.

Ponadto podmioty publiczne i niepubliczne przyznają posiadaczom Kart dodatkowe uprawnienia. Działają one w różnych branżach, m.in. spożywczej, bankowej, telekomunikacyjnej, medycznej, sportowej czy rekreacyjnej. Obecnie zniżek udziela ok. 1600 partnerów Karty Dużej Rodziny. Do 24 maja 2017 r. wydano 1,76  mln Kart.

Zmiany mają dotyczyć uatrakcyjnienia Karty Dużej Rodziny i dostosowania jej do najnowszych rozwiązań technologii cyfrowej. W praktyce będzie to oznaczać wprowadzenie dokumentu Karty Dużej Rodziny w formie aplikacji na urządzeniach mobilnych (smartfonach, tabletach). Aplikacja umożliwi korzystanie z Karty od razu po jej przyznaniu przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, bez konieczności oczekiwania na wydruk plastikowego nośnika. Te nowe regulacje miałyby zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2018 roku. Chodzi o rozszerzenie wiedzy na temat ofertowych zniżek oraz zachętę dla nowych firm do włączania się w KRD.

Na tym jednak nie koniec. Ponadto zaproponowano, aby uprawnieni do Karty Dużej Rodziny byli również rodzice, którzy kiedykolwiek posiadali na utrzymaniu co najmniej trójkę dzieci. Będzie to realizacją zasady równego traktowania przez władze publiczne. Rozwiązanie to powinno wejść w życie 1 stycznia 2019 r.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl