Stan faktyczny

Wobec mojego konkubenta obywatela Niemiec i Polski, Sąd Okręgowy uchylił areszt tymczasowy z zamianą na dozór (obowiązek zgłaszania się na Komendzie Policji pn., śr., pt. w Koszalinie). Jest on teoretycznie nadal zatrudniony w Hamburgu (stan nieczynny pracownika, bez świadczeń socjalnych i wynagrodzenia - areszt od marca 2004 r.), jednak nie może w żaden sposób ubiegać się o żadne świadczenia z Niemiec, gdyż przebywa na terenie Polski. W Polsce nie może być zarejestrowany jako bezrobotny,gdyż de facto jest zatrudniony (w Niemczech). W Hamburgu musi opłacać nadal płatności bieżące, w Polsce nie może ubiegać się o żadne świadczenia. Jaki jest jego status prawny wobec możliwości korzystania z opieki zdrowotnej w Polsce (bardzo zły stan zdrowia fizyczny i psychiczny po utracie dzieci i żony oraz pobycie półrocznym w areszcie), czy socjalu. Do jakich instytucji i w jakiej formie, i gdzie powinien się zwrócić na czas uchylenia aresztu na rzecz dozoru, aby móc otrzymać pomoc zdrowotną i jeśli to jest możliwe socjalną? Na dzień dzisiejszy pomocy w tej sprawie odmówił: Urząd Pracy w Koszalinie (nie może zarejestrować jako bezrobotnego, gdyż jest niby zatrudniony), Konsulat w Gdańsku, Socjalamt w Hamburgu.

Opinia prawna

Niniejsza porada prawna została przygotowana w oparciu o obowiązujące w Polsce przepisy prawa. Nie rozstrzyga ona kwestii czy w rozumieniu przepisów niemieckich dotyczących ubezpieczenia zdrowotnego (księga V kodeksu socjalnego) Pani konkubent jest osobą ubezpieczoną. W tym jednak zakresie opiniujący wskazuje na pewne ogólne zasady. Rozważania zawarte w poradzie dotyczą sytuacji, gdy Pani konkubent będzie osobą ubezpieczoną w rozumieniu przepisów niemieckiego kodeksu socjalnego, czego z oczywistych względów nie jesteśmy w stanie sprawdzić.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 1991 r., Nr 91, poz. 408) publiczny zakład opieki zdrowotnej udziela świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych osobom ubezpieczonym oraz innym osobom, uprawnionym do tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów, nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością.

Uprawnionymi do korzystania ze świadczeń zdrowotnych są więc osoby ubezpieczone w Narodowym Funduszu Zdrowia (dalej Fundusz) oraz osoby uprawnione do świadczeń zdrowotnych na podstawie przepisów o koordynacji, w zakresie określonym w przepisach o koordynacji.

Przepisy o koordynacji to:

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie - wersja skonsolidowana,

• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny.

Jak wynika z opisu stanu faktycznego Pani konkubent nie jest osobą ubezpieczoną w Funduszu lecz, zakładając, że w ogóle jest ubezpieczony, w odpowiedniej instytucji w Niemczech jako że tam pracuje/pracował.

Zgodnie z Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego Państwa Członkowskiego. A ponadto pracownikowi najemnemu lub osobie prowadzącej działalność na własny rachunek, która zamieszkuje na terytorium Państwa Członkowskiego innego niż państwo właściwe i która spełnia warunki przewidziane przez ustawodawstwo państwa właściwego do nabycia prawa do świadczeń przysługują w państwie zamieszkania:

1. świadczenia rzeczowe , realizowane przez instytucję miejsca zamieszkania na rachunek instytucji właściwej, zgodnie z przepisami prawa stosowanymi przez nią, tak jakby była w niej ubezpieczona; 

2. świadczenia pieniężne wypłacane przez instytucję właściwą, zgodnie z ustawodawstwem stosowanym przez nią. Jednakże na podstawie porozumienia między instytucją właściwą a instytucją miejsca zamieszkania, świadczenia te mogą być udzielane przez tę ostatnią instytucję na rachunek pierwszej instytucji, zgodnie z ustawodawstwem państwa właściwego.

Osoba uprawniona do świadczeń zdrowotnych na podstawie przepisów o koordynacji ubiegająca się o udzielenie świadczenia zobowiązana jest przedstawić poświadczenie lub dokument potwierdzający prawo do tych świadczeń wystawiony przez zagraniczną instytucję właściwą, w szczególności Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego lub właściwy formularz serii E-100 (art. 71a ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia)

Jeśli więc Pani konkubent chce skorzystać z nieodpłatnej pomocy medycznej będzie zobowiązany do przedstawienia stosownego dokumentu czyli Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (w Niemczech jest już ona wydawana).

Uprawnionemu z któregokolwiek z państw członkowskich Wspólnoty przysługuje, w innym państwie członkowskim, w tym przypadku w Polsce, taki sam zakres świadczeń zdrowotnych jak ubezpieczonemu w tym innym kraju UE.

Tak więc Pani konkubent winien być traktowany tak samo jak ubezpieczony danego państwa członkowskiego (Polski) w dostępie do świadczeń zdrowotnych i okresie oczekiwania na określone świadczenia. W efekcie jeżeli określone usługi medyczne przysługują ubezpieczonemu nieodpłatnie, to nieodpłatnie będą także przysługiwać uprawnionemu obywatelowi innego państwa członkowskiego. Jeżeli przewidziane są częściowe opłaty lub tzw. wkład własny dla "swoich" ubezpieczonych, to opłaty te lub wkład własny będzie zobowiązany uiścić z własnych środków także uprawniony obywatel innego państwa członkowskiego Wspólnoty.

Należy jednak wskazać, że w przypadku gdy osoba zgłaszająca się do zakładu opieki zdrowotnej potrzebuje natychmiastowego udzielenia świadczenia zdrowotnego ze względu na zagrożenia życia lub zdrowia żadne okoliczności (w tym oczywiście nie okazanie dokumentu poświadczającego objęcie pacjenta ubezpieczeniem zdrowotnym) nie mogą stanowić podstawy do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego (art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

Pomoc społeczna w Polsce

Udzielanie pomocy osobom w trudnym położeniu, bezdomnym, ubogim itp. reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593). Świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Pomoc społeczna może być udzielana z urzędu.  Zgodnie z art. 5 ustawy o pomocy społecznej  prawo do świadczeń z pomocy społecznej, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, przysługuje m. in. osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu ubóstwa, bezdomności,   niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej (art. 7 ustawy o pomocy społecznej).  Prawo do świadczeń pieniężnych (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy) z pomocy społecznej przysługuje m.in. osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 461 zł. - przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 ustawy o pomocy społecznej lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.

Pani konkubent winien więc złożyć wniosek o udzielenie mu pomocy opisując szczegółowo swoją sytuację w szczególności zaś musi wykazać, że jego dochód nie przekracza 461 zł. a ponadto, że pomoc ta w postaci np: zasiłku celowego przysługuje mu w związku z trudną sytuacją życiową – wypadkiem losowym. Trudno jest jednak przesądzić czy takową pomoc otrzyma zwłaszcza, że jak wynika z opisu stanu faktycznego ponosi on koszty związane z płatnościami bieżącymi w Niemczech w wysokości 600 euro. Dla przykładu jednak może się on ubiegać o przyznanie mu: zasiłku stałego, okresowego, celowego. Rodzajem pomocy, o którą może ubiegać się osoba znajdująca się w trudnym położeniu jest, co jak się wydaje ważne w sytuacji Pani konkubenta, zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne (art. 39 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej).

Ubezpieczenie zdrowotne w Niemczech

Na stronie internetowej niemieckiego Ministerstwa Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego znajdzie Pani podstawowe informacje o ubezpieczeniu chorobowym i zakresie usług medycznych przewidzianych przepisami niemieckiego prawa a świadczonych w ramach ubezpieczenia.

Z informacji zawartych na wskazanej stornie internetowej wynika, że obligatoryjnym i automatycznym ubezpieczeniem chorobowym są objęci w pierwszej kolejności pracownicy, o ile ich roczny regularny dochód brutto nie przekracza określonej kwoty, w 2002 r. roku było to 40.500,00 euro.

Trudno jest nam jednak powiedzieć jaki jest status Pani konkubenta, pisze Pani bowiem, że jest pracownikiem w stanie nieczynnym. W związku z tym najlepiej sformułować stosownej zapytanie na jeden z podanych poniżej adresów lub do kasy chorych, w której był (gdy miała jeszcze status czynnego pracownik) lub nadal jest ubezpieczony Pani konkubent.

Bundesministerium für Gesundheit und Soziale Sicherung
Rochusstrasse, 1
53123 Bonn
tel. 00.49.228.941.0
faks 00.49.228.941.49.00
e-mail: info@bmgs.bund.de
http://www.bmgesundheit.de
Deutsche Verbindungsstelle Krankenversicherung - Ausland
(DVKA)
Postfach 20 03 44
53134 Bonn
tel. 00.49.228.95.300
faks 00.49.228.95.30.602
e-mail: dvka@bv.aok.de