Konwersja wierzytelności na udziały w spółce z o.o. - opinia prawna

28.9.2007

Stan faktyczny

Jestem jedynym wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Pod koniec 2006 r. spółka miała problemy z płynnością finansową i potrzebowała szybko zastrzyku gotówki. Zdecydowałem się na wniesienie pewnej kwoty do spółki w ramach umowy pożyczki, która miała zostać spłacona do końca czerwca 2007 r. W obecnej chwili chciałbym pozostawić te pieniądze w spółce i podnieść kapitał zakładowy. Czy mogę objąć nowe udziały w podwyższonym kapitale zakładowym za tę pożyczkę (tzw. konwersja wierzytelności)? Czy mój wkład do spółki ma charakter pieniężny czy niepieniężny (aport)? Czy powinienem w akcie podwyższenia kapitału napisać, że wnoszę do spółki 50 tys. (wysokość pożyczki), a potem złożyć spółce oświadczenie o potrąceniu? Komu złożyć takie oświadczenie, jeśli jestem jednocześnie jedynym członkiem zarządu spółki? Czy raczej od razu napisać, że wnoszę wierzytelność? Czy przy podwyższaniu kapitału musi być obecny notariusz?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000r., Nr 94, poz. 1037 ze zmianami),
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 43 ze zmianami).

Zgodnie z art. 14 § 1 kodeksu spółek handlowych przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług.

§ 2. W przypadku gdy wspólnik albo akcjonariusz wniósł wkład niepieniężny mający wady, jest on zobowiązany do wyrównania spółce kapitałowej różnicy między wartością przyjętą w umowie albo statucie spółki a zbywczą wartością wkładu. Umowa albo statut spółki może przewidywać, że spółce przysługują wówczas także inne uprawnienia.

§ 3. Wierzytelność wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki.

§ 4. Wspólnik i akcjonariusz nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów albo akcji. Nie wyłącza to potrącenia umownego.

Przepis § 3 powyższego artykułu dotyczy sytuacji szczególnej, mianowicie upadłości spółki. Ponadto ogranicza uznane pożyczki za wkład tylko do pożyczek udzielonych na dwa lata przed ogłoszeniem upadłości. Jako przepis szczególny powinien być interpretowany ściśle.

Bardziej istotny w przedmiotowej sprawie jest art. 14 § 4 ksh, odnosi się on bowiem wprost do potrącenia wierzytelności przysługującej wspólnikowi wobec spółki na poczet wkładu. Podobny przepis obowiązywał na gruncie nie obowiązującego już kodeksu handlowego, dotyczący akcjonariuszy: art. 341 § 3 kh: Akcjonarjusz nie może potrącać swoich wierzytelności do spółki z wpłatami na poczet akcyj.

Zgodnie z art. 498 kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Z kolei jak stanowi art. 505 kc nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne, a takim jest art. 14 § 4 ksh.

Zasadniczo jednak już od samego początku zarysowały się w doktrynie prawa spory co do tego, czy zakaz obejmuje on swym zakresem tylko potrącenie o jakim mowa w art. 498 kc (potrącenie jednostronne) i tylko, gdy dokonuje go wspólnik, a nie spółka czy też zakaz rozciąga się także na potrącenie umowne bądź jednostronne, którego jednak dokonuje spółka.

Z art. 14 § 4 zd. 1 z całą pewnością wynika zakaz potrącania tej wierzytelności na podstawie art. 498 kc. Zakaz ten podyktowany jest potrzebą ochrony kapitału zakładowego spółki - koniecznością zagwarantowania realnego pokrycia kapitału, co przekłada się również na ochronę wierzycieli spółki.

Art. 14 § 4 w zdaniu drugim stanowi, iż zakaz (zd. 1) nie wyłącza potrącenia umownego. Jako konstrukcję prawną konwersji wierzytelności na pokrycie kapitału wskazuje się więc na ogół właśnie umowne potrącenie.

Takie potrącenie może dotyczyć sytuacji, gdy udział w spółce ma zostać pokryty wkładem pieniężnym. Nie dochodzi tu do zmiany charakteru wkładu na wkład niepieniężny (aport). Jest to po prostu sposób na wykonanie zobowiązania pieniężnego. Pojawia się jednak pytanie czy możliwe jest już w uchwale o podwyższeniu kapitału wskazanie, iż udziały zostaną objęte za wierzytelność. Warto w tym miejscu odwołać się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1993 r., sygn. III CZP 20/93, OSNCP 1993/9 poz. 157, zgodnie z którą pokrycie udziałów, po podwyższeniu kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, dopuszczalne jest także przez oświadczenie wspólnika o przeniesieniu - na poczet tego udziału - jego wierzytelności przysługującej mu wobec tej spółki.

W rozstrzyganym przez SN stanie faktycznym w protokole z nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki zawarte było oświadczenie jedynego wspólnika, zgodnie z którym:

jako jedyny udziałowiec spółki podwyższa jej kapitał zakładowy o kwotę x zł, tworząc x udziałów po x zł każdy;
jako wierzyciel spółki obejmuje wszystkie udziały w podwyższonym kapitale zakładowym po cenie nominalnej i potrąca ich wartość ze swojej wierzytelności, uznając ją za umorzoną do tej kwoty.

Jak wskazał SN w uzasadnieniu także oświadczenie o objęciu wszystkich udziałów w zamian za wierzytelność jedynego wspólnika przysługującą mu do Spółki (Sąd Wojewódzki określił ją za zachodnią literaturą przedmiotu jako konwersję) było dopuszczalne. Czynność ta z punktu widzenia teoretycznego to potrącenie umowne, w odróżnieniu od potrącenia ustawowego (art. 498 i nast. kc). Przedmiotem porozumienia między obu wierzycielami jest umorzenie wierzytelności poprzez spłacenie jej (nabycia) udziałami w podwyższonym kapitale. Rozwiązanie takie nie może być traktowane jako obejście prawa (art. 58 § 1 kc). Przeciwnie, należy je uważać za przypadek dopuszczalny w ramach przepisów dotyczących swobody umów (art. 353[1] kc).

Uzasadnienie SN może jednak budzić pewne wątpliwości w zakresie zrównania sytuacji, w której wspólnik zawiera ze spółką umowę o potrąceniu jego wierzytelności z tytułu pożyczki z wierzytelnością spółki z tytułu obowiązku wniesienia wkładu a sytuacją, w której wspólnik obejmując udziały oświadcza, iż jako wkład wnosi do spółki swą wierzytelność.

Trudno bowiem z całą pewnością uznać takie oświadczenie za umowę, skoro brak oświadczenia drugiej strony. Jak wskazuje R. Pabis w Pisma spółek handlowych, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, tom III, Wydawictwo C. H. Beck, Warszawa 2005, wyd. II: „Wedle stanowiącej ustawowe novum regulacji art. 14 § 4 KSH, wspólnik nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wierzytelnością spółki wglądem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów, co jednak z mocy wyraźnego zapisu nie wyłącza potrącenia umownego (...). Czym innym jest natomiast pokrycie udziałów (...) w drodze tzw. konwersji wierzytelności na udziały - nie dochodzi tu oczywiście do potrącenia wierzytelności przez wspólnika, jest to natomiast sytuacja zbliżona do (...) potracenia umownego.”

Jak wynika z powyższego poglądu z konwersją w dokładnym, ścisłym tego słowa znaczeniu mamy do czynienia, gdy od początku mowa jest o pokryciu wkładu za pomocą wierzytelności (czyli zasadniczo należałoby konwersję w tym ścisłym znaczeniu traktować jako wniesienie wkładu niepieniężnego - aportu).

Podsumowując należy uznać, iż możliwe jest zarówno objęcie udziałów za wkład pieniężny i następnie zawarcie ze spółka umowy potrącenia, jak i objęcie udziałów za wkład, który pokryty zostanie w drodze konwersji wierzytelności (aport).

W pierwszym przypadku konieczne jest osobne zawarcie umowy między wspólnikiem a spółką. Zgodnie z art. 210 ksh w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. W przypadku gdy jedyny wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu § 1 nie stosuje się. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Oprócz tej umowy będzie oczywiście wymagane również oświadczenie, o którym mowa w art. 258 p 2 ksh (por. niżej).

W drugim wypadku wspólnik w oświadczeniu o objęciu udziałów wskazuje, iż zostaną one pokryte w drodze konwersji wierzytelności, innymi słowy wnosi swoją wierzytelność jako aport (wkład niepieniężny). Zgodnie z art. 258 § 2 ksh oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału bądź udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału bądź udziałów wymaga formy aktu notarialnego.

W obu wypadkach konieczna jest ponadto zmiana umowy spółki: Jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuje nie na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki przewidujących maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia, może ono nastąpić jedynie przez zmianę umowy spółki (art. 257 ksh). Zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników umieszczonej w protokole sporządzonym przez notariusza i wpisu do rejestru.

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze