Koszty postępowania egzekucyjnego w administracji - opinia prawna

W ten sposób zniknęła w całości zaległość podatkowa główna i odsetki od niej. W okresie restrukturyzacji , z mocy prawa egzekucja została zawieszona. Będąc świadomi istnienia bezpodstawnie wszczętej egzekucji i związanych z nią bardzo wysokich kosztów egzekucyjnych, w dniu 06.02.2004 r. złożyliśmy do Urzędu Skarbowego wniosek o odstąpienie od postępowania egzekucyjnego, a tym samym o odstąpienie od ściągania od nas kosztów egzekucyjnych, wykazując że nigdy nie zachodziły okoliczności opisane w art. 6 Ustawy z dnia 17.06.1996 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ponadto nigdy nie nastąpiło ściągnięcie przez Komornika Skarbowego naszych zobowiązań wobec Urzędu Skarbowego, albowiem nie było takiej potrzeby. Wniosek o odstąpienie od egzekucji z dnia 06.02.2004 r. nie został do dnia dzisiejszego rozpatrzony przez Urząd Skarbowy, a postępowanie egzekucyjne jest ponownie prowadzone. Dowodem tego jest zapis w otrzymanym w dniu 22.03.2004 r., dla celów uczestnictwa w przetargach, zaświadczeniu z Urzędu Skarbowego. Czy Urząd Skarbowy miał w tym przypadku podstawę prawną do wystawienia tytułu wykonawczego , a następnie wszczęcia egzekucji? Czy w sytuacji , kiedy podatnik dobrowolnie dokonał częściowej zapłaty zaległości, a następnie pozostałą część spłacał w ratach i rozliczył restrukturyzacją, winien również ponieść karę w postaci kosztów egzekucyjnych, taką jak podatnik uchylający się od obowiązku płacenia? Co w takim przypadku ma zrobić podatnik (nasza Spółka), który ma zamkniętą drogę do uczestnictwa w przetargach, a zwłaszcza o zamówienia publiczne?

Porada prawna

Istotny z punktu widzenia rozstrzygnięcia przedstawionego przez Pana stanu faktycznego jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 27 listopada 2002 r. (I SA/Po 429/2001). W tezie tego wyroku NSA wskazał m.in.:

„Zasada celowości prowadzenia postępowania egzekucyjnego, o której mowa w art. 7 § 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (...) odróżnia to postępowanie od postępowania typu represyjnego (karnego).

W demokratycznym państwie prawa niedopuszczalne jest takie zachowanie urzędu skarbowego, przed którym toczy się postępowanie o rozłożenie na raty zaległości podatkowej i który uwzględnia wniosek podatnika o rozłożenie na raty zaległości podatkowej, a z drugiej strony jednocześnie wszczyna egzekucję tylko po to, by wyrządzić dolegliwość skarżącemu w postaci zbędnych kosztów egzekucyjnych związanych z zajęciem ruchomości(...).”

W uzasadnieniu wyroku NSA wskazał, że postępowanie egzekucyjne toczyć się powinno według określonych reguł ogólnych zwanych zasadami postępowania egzekucyjnego. Zasady ogólne postępowania egzekucyjnego wynikają z treści szeregu postanowień ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a więc mają one charakter normatywny. Naruszenie zatem zasad ogólnych postępowania egzekucyjnego jest zawsze naruszeniem prawa.

Zgodnie z art. 7 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji:

„§ 1. Organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne przewidziane w ustawie.

§ 2. Organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a spośród kilku takich środków - środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego.

§ 3. Stosowanie środka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowiązek o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym został wykonany albo stał się bezprzedmiotowy.”

Istotą zasady celowości postępowania egzekucyjnego (§ 2) jest niewyrządzenie zobowiązanemu zbędnej dolegliwości w realizacji przymusowego zobowiązania podatkowego.

Zasada zastosowania najmniej uciążliwego środka także znalazła swój wyraz w zapisie art. 7 § 2 ustawy. Zasada ta niejako dopełnia zakres stosowania zasady celowości, gdyż nakazuje organom egzekucyjnym szukania sposobu wykonania długu podatkowego uwzględniającego interesy podmiotu zobowiązanego. W niniejszej sprawie urząd skarbowy będący jednocześnie organem egzekucyjnym rozłożył na raty zaległości podatkową. Należy przy tym wskazać, że rozłożenie zaległości podatkowej na raty jest formą zmiany terminu zapłaty podatku, co oznacza że od momentu rozłożenia na raty termin podatku wskazany jest w tej decyzji. W związku z tym nie ma podstaw do dokonywania czynności egzekucyjnych, bowiem nie upłynął wyznaczony termin płatności podatku.

Urząd skarbowy podejmując czynności egzekucyjne dotyczące wierzytelności spółki wobec gminy nie kierował się również zasadą niezbędności w stosowaniu środków przymusu.

Toczące się od dłuższego czasu (od dnia złożenia wniosku tj. 13 grudnia 2001r.) w urzędzie skarbowym postępowanie o rozłożenie na raty zaległości podatkowej pozwalało bowiem (jak to zaznaczył również NSA w uzasadnieniu do powyższego wyroku) na żywienie nadziei o zbędności w stosowaniu środków przymusu.

Z przedstawionego przez Pana stanu faktycznego wynika, że w dniu 12 grudnia 2001r. został złożony wniosek o wyrażenie zgody na zawarcie umowy przenoszącej prawa majątkowe w zamian za zobowiązania podatkowe względem Skarbu Państwa na podstawie art. 66 Ordynacji podatkowej. Z art. 66 § 3b Ordynacji podatkowej wynika, że wyrażenie lub odmowa wyrażenia zgody na zawarcie takiej umowy następuje w drodze postanowienia. Naczelnik urzędu skarbowego takiego postanowienia nie wydał, lecz przystąpił do czynności egzekucyjnych „w gminie”, a zatem naruszył podstawowe zasady postępowania egzekucyjnego, o których była mowa powyżej.

Ze stanu faktycznego nie wynika, jakie konkretnie czynności zostały podjęte w stosunku do gminy, będącej dłużnikiem spółki. Wydaje się, że organ egzekucyjny zmierzał do zajęcia albo zajął wierzytelność przysługującą spółce w stosunku do gminy. Stąd też w tym samym czasie spółka otrzymała tytuł wykonawczy (luty 2002r.). Zgodnie bowiem z art. 32 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji organ egzekucyjny lub egzekutor, przystępując do czynności egzekucyjnych, doręcza zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony.

W związku z powyższym koszty wszczętego niezasadnie postępowania egzekucyjnego powinien ponieść organ egzekucyjny a nie zobowiązany.

Jak wynika ze stanu faktycznego zaległość podatkowa wraz z odsetkami już nie istnieje. A zatem przyjąć należy, że postępowanie egzekucyjne zmierza do wyegzekwowania kosztów egzekucyjnych.

Zgodnie z art. 64c § 7 organ egzekucyjny wydaje postanowienie w sprawie kosztów egzekucyjnych na żądanie zobowiązanego albo z urzędu, jeżeli koszty te obciążają wierzyciela. Na postanowienie to przysługuje zażalenie. Skoro zatem do tej pory postanowienie takie nie zostało wydane należało złożyć do organu egzekucyjnego wniosek o wydanie postanowienia w przedmiocie kosztów egzekucyjnych, w którym należałoby powołać się na naruszenie zasad postępowania egzekucyjnego, by w ten sposób „uwolnić się” od ponoszenia tych kosztów. Wniosek „o odstąpienie od postępowania egzekucyjnego” złożony przez spółkę w dniu 6 lutego 2004r. można potraktować jako m.in. jako wniosek o wydanie postanowienia w przedmiocie kosztów egzekucyjnych.

Organ egzekucyjny jest zobowiązany do terminowego załatwiania spraw zgodnie z art. 18 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zw. z art. 35 i 36 KPA. Organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki (art. 35 § 1 KPA). Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania (art. 35 § 2 KPA). O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie określonym w art. 35 organ administracji publicznej obowiązany jest zawiadomić strony, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy (art. 36 § 1 KPA).

Zgodnie z art. 37§ 1 KPA na niezałatwienie sprawy w terminie stronie służy zażalenie do organu administracji publicznej wyższego stopnia, w tym wypadku właściwej miejscowo izby skarbowej.

Zamknięta droga do uczestnictwa w przetargach może powodować powstanie szkody po stronie spółki. Zgodnie z art. 168b ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zobowiązany może dochodzić odszkodowania od wierzyciela lub organu egzekucyjnego, na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, za szkody wyrządzone wskutek niezgodnego z przepisami prawa wszczęcia lub prowadzenia egzekucji administracyjnej. Przy czym to na spółce jako stronie powodowej w postępowaniu cywilnym o naprawienie szkody ciążyłby obowiązek wykazania, że prowadzenie w dalszym ciągu postępowania egzekucyjnego wyrządziło szkodę, gdyż uniemożliwiło spółce wygranie w przetargu. Wykazanie pewności zwycięstwa w przetargu wydaje się jednak mało realne.

Dla pełności opinii należy zwrócić uwagę na zagadnienie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonych mu czynności. Przesłanki tej odpowiedzialności są następujące:

1. wyrządzenie szkody przez funkcjonariusza państwowego w rozumieniu art. 417 § 2 kodeksu cywilnego,

2. zawinione działanie lub zaniechanie tego funkcjonariusza,

3. związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza a wyrządzoną szkodą,

4. wyrządzenie szkody przy wykonywaniu powierzonej funkcjonariuszowi czynności.

Konieczne jest jednak zastrzeżenie, że w przypadku gdy postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte przed wydaniem decyzji o rozłożeniu na raty zaległości podatkowej wówczas można bronić tezy, ze wszczęcie egzekucji było zasadne, mimo treści wyroku powołanego na wstępie porady.