Ochrona wizerunku w prawie cywilnym i w prawie autorskim

Dobra osobiste

Prawo cywilne pośród dóbr chronionych, wyodrębniło specjalną ich kategorię, związaną ściśle z osobą fizyczną (i odpowiednio z osobą prawną). Tymi prawami są tzw. dobra osobiste. Kodeks cywilny nie definiuje tego pojęcia, wymieniając tylko przykładowo rodzaje dóbr osobistych podlegających ochronie. Są nimi w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Należy zauważyć, że wśród wymienionych dóbr znalazł się wizerunek, jako przedmiot ochrony. Wizerunkiem jest obraz określonej osoby w formie obrazu czy fotografii. Dlatego też należy przyjąć, że zdjęcia wykonane podczas sesji fotograficznej w agencji reklamowej są wizerunkiem osoby pozującej do zdjęć. Wizerunek taki stanowi dobro osobiste osoby pozującej i jest chronione prawem cywilnym.

Ochrona wizerunku

Kodeks cywilny chroni bezprawne naruszanie lub nawet zagrożenie dóbr osobistych. Bezprawność jest przesłanką niezbędną, aby można było skorzystać z ochrony przewidzianej w kodeksie cywilnym. Przez działanie bezprawne należy rozumieć każde działanie sprzeczne z prawem, lecz także z zasadami współżycia społecznego.

W ustawodawstwie polskim kwestia rozpowszechniania wizerunku osoby reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 tej ustawy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej, a w braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. Nie wymaga się natomiast zgody w celu rozpowszechniania wizerunków osób powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych a także osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza (art. 81 ust. 2 prawa autorskiego).

Brak zgody osoby przedstawionej na wizerunku, a jeżeli strony umówiły się co do określonej zapłaty za pozowanie jej brak, stanowi spełnienie przesłanki bezprawności naruszenia dobra osobistego w postaci wizerunku. Taka interpretacja zgodna jest z przyjętą linią orzecznictwa, które konsekwentnie chroni dobra osobiste przed ich bezprawnym naruszaniem. Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lutego 1967r. (I CR 496/66, OSNCP 9/67, poz. 161) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 13 stycznia 1999r. (I ACa 1089/98, OSP 2000/9 poz. 142).

Prawo autorskie mówi o rozpowszechnianiu wizerunku. Poprzez rozpowszechnianie należy uznać udostępnianie wizerunku osobom trzecim, a także publicznie, nieograniczonemu gronu odbiorców. Należy uznać, że rozprowadzanie kalendarzy z wizerunkiem osoby pozującej jest ich rozpowszechnianiem w rozumieniu przepisów prawa autorskiego.

Czym innym jest natomiast naruszenie prawa do prywatności i czci, które to wartości chronione są art. 23 kodeksu cywilnego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2002 r., sygn. I ACa 1358/2001, opubl. Wokanda 2003/10 str. 41:

Przyjęcie umówionej zapłaty za pozowanie przez modelkę oraz domniemanie zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku chroni osobę wykorzystującą portret (wizerunek) tylko wtedy, gdy poszkodowany powołuje się na naruszenie jego prawa do wizerunku. W przypadku powoływania się przez osobę poszkodowaną na naruszenie jej prawa do czci i do prywatności (co jest możliwe w określonych przypadkach w zależności od okoliczności publikacji), zapłata za pozowanie nie jest wystarczająca dla wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobra osobiste, który musi wykazać dysponowanie odpowiednim zezwoleniem poszkodowanego.

Biorąc pod uwagę powyższe wnioski, należy stwierdzić, że w analizowanym stanie faktycznym, że o ile nie otrzymała Pani żadnego wynagrodzenia za sesje zdjęciową z Pani udziałem (co umowżliwia zastosowanie domniemania, o którym mowa w art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), to mogło dojść do naruszenia dobra osobistego. Jeżeli bowiem osoba pozująca nie wyraziła zgody na rozpowszechnianie jej wizerunku w tej formie, działanie agencji reklamowej należy uznać za działanie bezprawne, naruszające dobra osobiste osoby pozującej.