Uniknąć konsekwencji niepłacenia składek ZUS - opinia prawna

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 r., Nr 137, poz. 887 ze zmianami)

Obowiązek opłacania składek

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa przypadku, w których określone grupy osób objęte są obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Jedną z takich grup są osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Z tytułu prowadzenia tej działalności osoby te zobowiązane są same opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Nieopłacanie składek na ubezpieczenie społeczne w sytuacji, gdy osoby zobowiązane do ich opłacania objęta była obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym stanowi naruszenie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a ponadto wiąże się z odpowiedzialnością administracyjno - cywilną związaną z nałożeniem na osoby nieopłacające składek dodatkowych opłat oraz odsetek liczonych od powstałych zaległości. W przypadku wspólników spółki cywilnej obowiązek dopilnowania prawidłowości opłacania składek na ubezpieczenie społeczne dotyczy wszystkich wspólników. Żaden z nich nie może uchylić się od obowiązku opłacania składek z uwagi na fakt wyjazdu za granicę czy też innej nieobecności w kraju, z którą związane jest nieopłacanie składek w terminie.

Przedawnienie roszczeń ZUS z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne

Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Ponieważ składki opłacane są miesięcznie, składki za każdy miesiąc stają się wymagalne w dniu, w którym ubezpieczony miał obowiązek składki uiścić. Oznacza to, że przykładowo składki należne za miesiąc luty 1999 r. ulegają przedawnieniu w lutym 2009 r. Natomiast składki należne za miesiąc czerwiec 1999 r. ulegają przedawnieniu w czerwcu 2009 r.

Ustawa zawiera szereg wyjątków od wspomnianego terminu przedawnienia. Przykładowo, zgodnie z ust. 5 art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. W analizowanym przypadku, biorąc pod uwagę prowadzone postępowanie egzekucyjne, ma znaczenie wyjątek określony w art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia wszczęcia do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego oraz postępowania przed sądem. Jeżeli więc trwa jeszcze postępowanie egzekucyjne, bieg terminu przedawnienia płatności składek nie biegnie. Istotne znaczenie, ze względu na możliwość, rozłożenia zaległości na raty, ma wyjątek określony w ust. 5a art. 24. Zgodnie z nim, bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych o rozłożeniu należności na raty.

Możliwość umorzenia składek

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera także uregulowania umożliwiające umorzenie należności z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Konieczne jest jednak spełnienie kilku istotnych warunków. Zgodnie z art. 28 ustawy, należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Zgodnie z postanowieniami ustawy, całkowita nieściągalność zachodzi, gdy:

1. dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości nie podlegające egzekucji albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
2. sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z określonych przyczyn,
3. nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy - Ordynacja podatkowa,
4. nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,
5. wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,
6. naczelnik urzędu skarbowego stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,
7. jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

W analizowanym przypadku ubezpieczona jest jednocześnie płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne. W związku z tym, istnieje jeszcze jedna podstawa do umorzenia należności z tytułu opłacania składek na ZUS. Zgodnie z art. 28 ust. 3a, należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Zasady i warunki umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne płatników określone zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (dalej: rozporządzenie). Zgodnie z tym rozporządzeniem, Zakład ubezpieczeń Społecznych może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

1. gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
2. poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
3. przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Udowodnienie okoliczności uzasadniających umorzenie składek na ubezpieczenie społeczne spoczywa na płatniku (ubezpieczonym).

Należy zaznaczyć, że umorzenie składek następuje na wniosek osoby zainteresowanej. ZUS posiada jednak w tym zakresie pewną swobodę uznaniową. Umorzenie składek na ubezpieczenie społeczne następuje w formie decyzji. Od decyzji tej stronie zainteresowanej przysługuje prawo odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję.

Rozłożenie zaległości na raty

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakład ubezpieczeń Społecznych może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy. Z wnioskiem o zawarcie umowy w sprawie rozłożenia na raty (w analizowanym przypadku trudno bowiem mówić o odroczeniu płatności należności) ubezpieczony powinien zwrócić się do właściwego oddziału ZUS.