Akcje pracownicze a majątek wspólny małżonków

Odpowiedź prawnika: Akcje pracownicze a majątek wspólny małżonków

Zasadą jest, że jeżeli umowę nieodpłatnego nabycia akcji zawarł pracownik pozostający w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, nabyte przez niego akcje wchodzą, zgodnie z art. 31 i 32 kro - mimo że małżonek nabywcy nie staje się stroną tej umowy ani wspólnikiem spółki akcyjnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r. I CKN 1146/97) - w skład majątku wspólnego. Nieodpłatnego nabycia akcji przez pracownika pozostającego w ustawowej wspólności majątkowej nie dotyczy bowiem żaden z wyjątków zastrzeżonych w art. 33 pkt 2-10 kro.

W sytuacji, w której uprawniony pracownik w chwili uzyskania prawa do nieodpłatnego nabycia akcji podlega ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, niezbywalność tego prawa przesądza o jego przynależności do majątku odrębnego pracownika-nabywcy. Jak wiadomo, według art. 33 pkt 6 kro, odrębny majątek każdego z małżonków stanowią prawa majątkowe niezbywalne. Prawa te wchodzą więc w skład majątku odrębnego nabywcy, choćby on w chwili ich nabycia pozostawał we wspólności majątkowej małżeńskiej. Wymieniony przepis jest wprawdzie powszechnie w piśmiennictwie uważany za zbyt szeroko ujęty, jednak nawet przy postulowanej korekturze zakresu jego zastosowania, powinien on obejmować prawo do nieodpłatnego nabycia akcji.

Istnienia po stronie uprawnionego pracownika ekspektatywy w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. nie pokrywającej się z roszczeniem lub innym istniejącym już uprawnieniem, można by się natomiast ewentualnie dopatrywać na etapie poprzedzającym nabycie prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, rozpoczętym wpisem spółki do rejestru. Nawet w razie stwierdzenia istnienia na tym etapie ekspektatywy z przedstawionych wyżej przyczyn, musiałaby być ona tym bardziej uznana za niezbywalną i tym samym przynależną do majątku odrębnego uprawnionego pracownika pozostającego w związku małżeńskim. Co do niej odpadałoby także podstawowe założenie rozwiązania przyjętego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1978 r. III CZP 86/77.

W sprawie nie zostało ustalone, czy uczestnik przed ustaniem ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej nabył prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, czy ewentualnie tylko ekspektatywę tego prawa. Nie stanowi to jednak przeszkody do rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego.

W obu bowiem sytuacjach nie jest - jak wykazano - spełnione podstawowe założenie rozwiązania przyjętego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1978 r. III CZP 86/77 ani prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, ani ekspektatywa tego prawa nie wchodzi do majątku wspólnego. Ze względu na niemożliwość ziszczenia się tego założenia w razie nieodpłatnego nabycia akcji przez pracownika nie podlegającego już ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, nie ma więc podstaw do rozciągnięcia na tę sytuację rozwiązania przyjętego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1978 r. III CZP 86/77, w odniesieniu do przydziału spółdzielczego prawa do lokalu jednemu z byłych małżonków.

Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 września 2003 r. III CZP 52/2003 podkreśliła, że akcje pracownicze nabyte na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 171 poz. 1397 ze zm.) przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności ustawowej, w wyniku realizacji uprawnienia uzyskanego przed ustaniem wspólności ustawowej, są składnikiem majątku tylko tego małżonka.