Czy w polskim prawie istnieje pojęcie surogatki?

Odpowiedź prawnika: Czy w polskim prawie istnieje pojęcie surogatki?

Niniejsza opinia prawna zawiera analizę sytuacji oraz odpowiedzi na zadane pytania w oparciu o przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r. nr 9 poz. 59 ze zm., dalej k.r.o.), poglądy doktryny oraz aktualne orzecznictwo sądów polskich.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że w aktualnym stanie prawnym, przepisy k.r.o. nie uwzględniają rozdzielenia rodzicielstwa genetycznego od rodzicielstwa biologicznego. Powyższe oznacza, że z punktu widzenia prawa matką dziecka jest zawsze osoba, która dziecko urodziła, niezależnie od tego od kogo pochodził materiał genetyczny wykorzystany do zapłodnienia. Zgodnie bowiem z art. 61 z ind. 9 k.r.o.:

Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. 

Tym samym nie można zaprzeczyć macierzyństw matki biologicznej (kobiety, która urodziła dziecko) i ustalić macierzyństwa matki genetycznej (matki która przekazała materiał genetyczny matce zastępczej).

W związku z powyższym kwestia praw rodzicielskich dziecka urodzonego przez matkę zastępczą może być uregulowane tylko poprzez przysposobienie (adopcję). Zgodnie z art. 117 § 1 k.r.o. przysposobienie (adopcja) następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego. Następnie zgodnie z art. 119 k.r.o. do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka. Zasadniczo wobec powyższego na adopcję ze strony matki genetycznej musi wyrazić zgodę matkę biologiczna. Zobowiązanie do wyrażenia takiej zgody jest często przedmiotem tzw. umowy o macierzyństwo zastępcze. Jednakże w zgodnych głosie sądów oraz doktryny umowa tego typu jest nieważna jako sprzeczna z przepisami k.r.o. o macierzyństwie oraz przysposobieniu. W przypadku powyższej umowy jaką Pani znajoma będzie chciała zawrzeć z matką zastępczą (surogatką), zobowiązując ją do wyrażenia zgody na adopcję dziecka, zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego dotyczące czynności prawnych, w tym przede wszystkim art. 58k.c., który wprowadza sankcję nieważności bezwzględnej wobec czynności sprzecznych z ustawą albo mających na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.), jak również wobec czynności sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Każda czynność prawna dotycząca pochodzenia dzieckajest bezwzględnie nieważna, gdyż jest sprzeczna z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulującymi to zagadnienie, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący. W konkluzji tego typu umowa będzie nieważna – matka zastępcza (surogatka) nie będzie miała obowiązku wywiązania się z niej (wyrazić zgodę na adopcję przez Pani koleżankę) nawet jeżeli dostała za taką czynności wynagrodzenie. Pani znajoma nie będzie mogła dochodzić przed sądem wykonania umowy o macierzyństwo zastępcze. Warto również wskazać, że czerpanie korzyści materialnych z macierzyństwa zastępczego (w tym pośredniczenie między surogatką a ewentualnymi "klientami") jest przestępstwem (art. 189a § 1 i 2 oraz art. 211a Kodeksu karnego).

Obowiązujące przepisy prawne nie regulują lub zabraniają kwestii związanych z macierzyństwem zastępczym. Jedyną legalną drogą jest adopcji dziecka od matki zastępczej na co musi wyrazić zgodę matka biologiczna oraz sąd. Nawet bowiem tryb adopcji z art. 119 z und. 1 k.r.o. - poprzez wyrażenie zgody przez rodziców biologicznych na adopcję dziecka w przyszłości bez znajomości adoptujących, możliwe jest nie wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka (art. 119 z ind. 2 k.r.o.).