Czym są dobra osobiste

Regulacje dotyczące ochrony dóbr osobistych uregulowana została w art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego. Art. 23 k.c. zawiera przykładowy zestaw rodzajów dóbr osobistych, których naruszenie może uzasadniać odpowiednie powództwo. Kodeks cywilny nie zawiera samej definicji dóbr osobistych, lecz ogranicza się do stwierdzenia, że dobrami osobistymi człowieka są w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Zwrot "w szczególności" sugeruje, iż wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego.

 

Art. 23 kc ma charakter szczególny. Jest w nim zawarta jedynie ogólna zasada, że dobra osobiste, wymienione w nim przykładowo, pozostają pod ochroną prawa cywilnego i to niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Nie wskazuje on natomiast środków ochrony, a więc sankcji przewidzianych na wypadek ich naruszenia. Te zostały wymienione, również niewyczerpująco, w art. 24 kc.

 

Art. 23 i 24 kc pozostają w tak ścisłym związku, iż odrębna wykładnia każdego z nich jest z reguły niemożliwa. Dlatego nie tylko w doktrynie, ale i w orzecznictwie sądowym oba te przepisy są wyjaśniane z reguły łącznie - w powiązaniu ze sobą.

 

 

Cechą praw osobistych, jako praw podmiotowych służących do ochrony poszczególnych dóbr osobistych, jest to, że są to prawa niemajątkowe (jeżeli nawet ich naruszenie pociąga za sobą również skutki majątkowe), i to tak ściśle związane z podmiotem podlegającym ochronie (w świetle art. 23 k.c. z osobą fizyczną), że razem z nim powstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne podmioty zarówno w drodze czynności prawnych, jak i w drodze dziedziczenia.

Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazuje na to, że najczęściej przedmiotem procesów sądowych w sprawach o ochronę dóbr osobistych jest ochrona takich dóbr, jak: cześć, godność, dobre imię, zdrowie, sfery życia psychicznego, życie rodzinne, życie prywatne, w tym intymne, i kult zmarłych, a w latach ostatnich także poczucie przynależności do określonej płci.

Cześć i godność, jako wartości właściwe każdemu człowiekowi, Sąd Najwyższy uznaje za najważniejsze.

Stwierdził to m.in. w wyroku z 29 października 1971 r., II CR 455/71 Lexpolonica nr 314375 (OSNCP 4/72, poz. 77), wyjaśniając, że cześć, dobre imię i dobra sława człowieka są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny życia osobistego, zawodowego i społecznego.