Legitymacja do wystąpienia z wnioskiem o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

Odpowiedź prawnika: Legitymacja do wystąpienia z wnioskiem o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

Postawioną kwestię jednoznacznie rozstrzyga orzecznictwo sądów administracyjnych:

II SA/Kr 487/2009 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 28 lipca 2009 r.

„[...] rozważenia i ustalenia przez organy wymagało, czy zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 69 ust. 1 ustawy. Zgodnie z tym przepisem zwrot wywłaszczonej nieruchomości może nastąpić na wniosek poprzedniego właściciela lub jego następcy prawnego. Wynika z tego, że z wnioskiem o zwrot wywłaszczonej nieruchomości powinni wystąpić wszyscy właściciele (współwłaściciele) lub ich spadkobiercy i z ich udziałem winno toczyć się postępowanie, przy czym tytuł prawny do nieruchomości powinien przysługiwać wszystkim tym osobom w dacie zgłoszenia żądania. Kwestia legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, oraz określenia stron toczącego się postępowania o zwrot była przedmiotem szeregu rozstrzygnięć Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zasadnym jest przede wszystkim wskazanie, iż przepis art. 69 ust. 1 ustawy ma charakter materialnoprawny i pozwala on, wraz z art. 28 kpa na ustalenie, kto jest stroną postępowania o zwrot wywłaszczonej nieruchomości (tak NSA w wyroku z dnia 13 marca 2001 r. l SA 2313/99). Zgodnie z poglądem wyrażonym w tezie ww. wyroku „stronami postępowania o zwrot nieruchomości, a więc podmiotami posiadającymi interes prawny, jest jej poprzedni właściciel lub jego następcy prawni, aktualny właściciel nieruchomości, a także osoby, które wykażą, że przysługuje im tytuł prawnorzeczowy do nieruchomości”. Pod rządami ustawy o g.g. i w.n. ukształtowało się jednolite orzecznictwo, zgodnie z którym w postępowaniu o zwrot wywłaszczonej nieruchomości wniosek musi pochodzić od wszystkich poprzednich właścicieli (współwłaścicieli) bądź od wszystkich spadkobierców właścicieli wywłaszczonej nieruchomości (por. wyroki NSA: z 16 grudnia 1987 r. IV SA 642/87, ONSA 1988/1 poz. 19, z 20 grudnia 1999 r. IV SA 2282/97). Możliwa jest również sytuacja, kiedy niektórzy współwłaściciele lub ich spadkobiercy wyraźnie zrezygnują z tego uprawnienia, bądź wyznaczą jedną osobę, na rzecz której ma nastąpić zwrot (por. G. Bieniek, Z. Marmaj, Gospodarka gruntami i wywłaszczanie nieruchomości, Komentarz i orzecznictwo TK, SN i NSA, wyd. ZCO Warszawa-Zielona Góra 1994 r. kom. do art. 69, T. Woś, Wywłaszczenie nieruchomości i jej zwrot, Wyd. Stowarzyszenia Notariuszy RP Poznań-Kluczbork 1995 r. kom. do art. 69 ustawy).

Jak wynika z powyższego, przepis ten nie tylko pozwalał, ale równocześnie wymagał ustalenia przez organy, czy wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości pochodzi od wszystkich osób, legitymowanych do jego złożenia. Nie oznaczało to rzecz jasna - wobec braku ku temu podstawy prawnej - obowiązku poszukiwania przez organ osób uprawnionych do złożenia wniosku, celem „skompletowania” w toczącym się postępowaniu o zwrot wszystkich osób, którym przysługiwało uprawnienie do żądania zwrotu. Jednakże z uwagi na materialnoprawny charakter regulacji przewidzianej w art. 69 ust. 1 ustawy obligowało organ do zastosowania art. 9 kpa. Przepis ten, stanowiący zasadę obowiązku organów udzielania informacji faktycznej i prawnej, zobowiązuje organy do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływy na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy mają także obowiązek udzielania niezbędnych wyjaśnień i wskazówek, aby strony i inne osoby uczestniczące w powstępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa. Konieczność złożenia wniosku o zwrot przez wszystkie uprawnione strony należy niewątpliwie do okoliczności, o których mowa w powyższym przepisie. Należy bowiem podzielić stanowisko wyrażone w wyroku NSA z 18 grudnia 1995 r. IV SA 1063/94, (nie publ), iż „Brak wniosku o zwrot nieruchomości pochodzącego od osób uprawnionych do zwrotu nieruchomości, to jest od wszystkich współwłaścicieli nieruchomości stanowi negatywną przesłankę do orzekania o jej zwrocie”. Skoro więc brak taki może skutkować odmową zwrotu nieruchomości, to strony, które wniosek o zwrot złożyły, a więc żądają merytorycznego rozstrzygnięcia w przedmiocie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości winny zostać pouczone o konsekwencjach braku wniosku pochodzącego od wszystkich uprawnionych do żądania zwrotu. Konsekwencją takiego braku jest bezzasadność przystąpienia przez organ do rozpatrywania wniosku o zwrot w świetle dalszych przesłanek wynikających z art. 69 ust. 1 ustawy, tj. dotyczących zbędności nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu (por. wyrok NSA z 8 października 1998 r. IV SA 1227/96). Ustalenie przez organ kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o zwrot i poinformowanie wnioskujących o zwrot o konsekwencjach braku w tym zakresie stanowi także gwarancję ochrony interesów prawnych wszystkich uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy.

[…]

Wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości także w aktualnym stanie prawnym winien pochodzić od wszystkich byłych właścicieli lub ich spadkobierców, postępowanie powinno być przeprowadzone przy zagwarantowaniu wszystkim stronom ich uprawnień procesowych wynikających z przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, a merytoryczne rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu nieruchomości dotyczyć powinno nieruchomości, lub jej fizycznie wydzielonej części¹.”