Ogłoszenie upadłości a odpowiedzialność zarządu

Odpowiedź prawnika: Ogłoszenie upadłości a odpowiedzialność zarządu

Sytuacja, w której wierzyciele upadłego nie otrzymują z masy upadłości żadnego zaspokojenia swoich wierzytelności jest nader częsta. Powodem takiego stanu rzeczy jest kształt regulacji postępowania upadłościowego. Mianowicie wierzytelności zgłoszone w toku postępowania upadłościowego są zaliczane do ustawowych kategorii i zaspokajane w przewidzianej prawem upadłościowym kolejności. Zgodnie z art. 342 ustawy prawo upadłościowe, wierzytelności zalicza się do pięciu kategorii. Wierzytelności kontrahentów upadłego zaliczane są dopiero do kategorii czwartej. Do kategorii wyższych zalicza się m. in. koszty postępowania upadłościowego, przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji (podane wyliczenie jest jedynie przykładowe).

Przy zaspokajaniu wierzytelności obowiązuje reguła z art. 344 prawa upadłościowego: Jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii, a gdy majątek nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich.

Z powyższych regulacji wynika, iż Państwo zabezpieczyło m. in. swoje interesy fiskalne, a także interesy pracowników upadłego w wyższym stopniu niż interesy kontrahentów. Zwykle bowiem jest tak, iż wartość masy upadłości nie wystarcza nawet na pokrycie pierwszych trzech kategorii wierzytelności.

Jak rozumiemy pytając o członków zarządu chodzi o spółkę z o. o. lub spółkę akcyjną. Na podstawie art. 299 ksh możliwe jest pociągnięcie członków zarządu spółki z o.o. do odpowiedzialności cywilnoprawnej za zobowiązania spółki. Natomiast podobny przepis nie obowiązuje odnośnie spółki akcyjnej. Stąd wniosek, iż członkowie zarządu spółki akcyjnej nie odpowiadają za zobowiązania tej spółki względem wierzycieli.

Członek zarządu spółki z o.o. odpowiada wobec wierzycieli spółki za jej zobowiązania, gdy egzekucja skierowana przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu wskazującego, że spółka nie ma majątku, który pozwalałby na zaspokojenie wierzyciela - może być to np. postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania, bilans spółki, z którego wynika, że nie ma ona majątku wystarczającego na zaspokojenie wierzyciela, postanowienie o bezskutecznym umorzeniu egzekucji uzyskane przez innego wierzyciela (zob. A. Kidyba, Kodeks, t. I, s. 1274-1275; K. Kruczalak, w: K. Kruczalak, Kodeks, 2001, s. 449; wyrok SN z 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, LexPolonica nr 365457, „Rzeczpospolita" z 28 kwietnia 2004 r.; orzeczenie SN z 26 kwietnia 1938 r., C. II. 2806/37, cyt. za J.A. Strzępką i E. Zielińską, w: J.A. Strzępka, Kodeks, 2003, s. 857; orzeczenie SN z 9 czerwca 1937 r., C. I. 1927/36, cyt. za K. Kruczalakiem, w: Kruczalak, Kodeks, 2001, s. 449; tak: Mateusz Rodzynkiewicz w: Najnowsze wydanie:  Kodeks spółek handlowych. Komentarz; Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III) ss. 1344).

Od powyższej odpowiedzialności członek zarządu może uwolnić się poprzez wykazanie, iż:

1.       we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że

2.       niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że

3.       pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Dalej odniesiemy się jedynie do pierwszego przypadku ze względu na zakres pytania.

Fakt, iż sąd ogłosił upadłość spółki z o.o. nie oznacza wcale, iż członek zarządu zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, aby sąd uwzględnił wniosek, gdy stan uzasadniający ogłoszenie upadłości utrzymuje się przez dłuższy okres. Zgodnie z art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego wniosek o ogłoszenie upadłości, dłużnik (zadłużona spółka) jest obowiązany zgłosić w sądzie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.

Podstawą do ogłoszenia upadłości jest powstanie stanu niewypłacalności. Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnika, będącego osobą prawną albo tzw. ułomną osobą prawną (np. spółka osobowa), uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Zatem w przypadku, gdy członek zarządu nie złoży w terminie dwóch tygodni od dnia powstania stanu niewypłacalności wniosku o ogłoszenie upadłości, a egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna będzie odpowiadał za niezaspokojone zobowiązania spółki, chyba że wykaże którąś z pozostałych dwóch przesłanek wyłączających jego odpowiedzialność.

Bezskuteczność egzekucji powstanie również wtedy gdy w wyniku postępowania upadłościowego wierzyciel nie uzyska zaspokojenia swoich wierzytelności. Zatem dla przyjęcia odpowiedzialności członka zarządu względem wierzycieli spółki za jej zobowiązania istotne jest złożenie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości a także wynik postępowania upadłościowego.