Regulacje dotyczące powyższego problemu znajdują się w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r. Nr 9 Poz. 59 z późn. zm.) - dalej: kro.

Wspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia małżeństwa trwa przez cały czas jego trwania. Wcześniejsze jej ustanie może nastąpić jedynie w razie:

1. zawarcia przez małżonków umowy, którą wspólność ustawową rozszerzą lub ograniczą albo ustanowią rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (art. 47 § 1) - z chwilą zawarcia umowy lub z chwilą w niej oznaczoną;

2. ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 i § 1a) - z chwilą oznaczoną w wyroku;

3. ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 § 1) - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu;

4. ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 § 1) - z chwilą ogłoszenia upadłości;

5. orzeczenia separacji (art. 54 § 1) - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o separacji.

Art. 52 § 1. kro stanowi: Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.

Dopuszczalność żądania przez każde z małżonków ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej wynika z założenia, że trudności w ułożeniu przez małżonków stosunków majątkowych nie zawsze powodują rozkład pożycia małżeńskiego (powodujący uzasadnienie orzeczenia rozwodu lub separacji), i że przy innym ukształtowaniu tych stosunków małżeństwo może nadal funkcjonować.

Żądanie jednego z małżonków ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej wchodzi w grę wtedy, gdy małżonkowie nie wyrażają zgodnej woli ustanowienia takiej rozdzielności w drodze umowy (art. 47 kro).

Jedyną przesłanką ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej na żądanie małżonka jest istnienie „ważnych powodów". Ustawa nie definiuje pojęcia „ważne powody". Jego rozumienie kształtują doktryna i judykatura, wychodząc z ogólnych założeń, które legły u podstaw regulacji majątkowego ustroju małżonków (Sychowicz Marek [w:] Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kalus Stanisława, Czech Bronisław, Domińczyk Tadeusz, Piasecki Kazimierz (red.

) - Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz). Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 marca 2002 r. (III CRN 373/75; LexPolonica nr 352494; OSNCP 1977/2 poz. 31): Zniesienie wspólności ustawowej przez sąd (nie zaś w drodze umowy między małżonkami - art. 47 i art. 51 kro) może nastąpić - zgodnie z art. 52 kro - tylko z ważnych powodów i z chwilą oznaczoną przez sąd w wyroku. Przez ważne powody, dające podstawę do ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, zwykło się rozumieć - ogólnie mówiąc - wytworzenie się takiej sytuacji, która w konkretnych okolicznościach faktycznych powoduje, że dalsze trwanie wspólności majątkowej między małżonkami pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny. Przykłady ważnych powodów - to sytuacje powstałe na skutek zachowania się jednego z małżonków, polegającego na trwonieniu majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, alkoholizmu, rażącej niegospodarności itp., uchylaniu się od pomnażania i utrzymywania substancji majątku wspólnego albo też zatrzymaniu tego majątku wyłącznie dla siebie i niedopuszczeniu współmałżonka do korzystania z niego. Ważnych powodów nie stanowią okoliczności niezawinione przez małżonka bądź niezależne od jego woli, np. długotrwała choroba (Sychowicz Marek - op. cit.).

Jak stanowi art. 43 kro:

§ 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

§ 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

§ 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

1. istnienie ważnych powodów i

2. przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.

Przez „ważne powody", rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego przemawiają za nieprzyznaniem jednemu z małżonków korzyści z majątku wspólnego w takim zakresie, w jakim nie przyczynił się on do powstania tego majątku. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 października 1974 r. (III CRN 190/74; LexPolonica nr 322056): Przy ocenie istnienia „ważnych powodów" w rozumieniu art. 43 kro należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Nie jesteśmy w stanie wskazać praktyki sądów w tego typu sprawach, gdyż tematyka ta jest niezmiernie rozbudowana, tak więc również możliwość działania jest bardzo szeroko. Za każdym razem zależeć to będzie od szczegółów stanu faktycznego danej sprawy.

W czasie trwania wspólności ustawowej niedopuszczalny jest ani umowny, ani sądowy - nawet na zgodny wniosek małżonków - podział majątku wspólnego. Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie powoduje jednoczesnego podziału majątku.