Sposób podziału zysku w spółkach osobowych

Odpowiedź prawnika: Sposób podziału zysku w spółkach osobowych

Na wstępie należy wskazać, iż art. 51 znajduje jedynie częściowe zastosowanie do spółki komandytowej. Stosuje się go bowiem do określenia udziału w zysku komplementariuszy, udział komandytariuszy określa natomiast art. 123 ksh

O charakterze dyspozytywnym art. 51 ksh przesądza treść art. 37 § 1 ksh, zgodnie z którym przepisy Rozdziału 3 Działu I Tytułu II kodeksu mają zastosowanie, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej. Przepis art. 51 ksh znajduje się natomiast we wskazanym rozdziale kodeksu. Wyjątkiem od dyspozytywnego charakteru niniejszego rozdziału jest jedynie art. 38, bowiem zgodnie z art. 37 § 2 ksh, umowa spółki nie może ograniczyć lub wyłączyć przepisów art. 38.

Art. 51 jest przepisem dyspozytywnym, a więc prima facie wydawałoby się, że w umowie spółki można dowolnie określić zasady partycypacji w zysku i stratach, w tym w szczególności zupełnie wyłączyć udział wspólnika w zysku. W literaturze podkreśla się jednak, że w przypadku tego typu zapisu w spółce o charakterze zarobkowym, zachodziłaby sprzeczność z naturą prawną spółki - przekroczenie granic swobody kontraktowania, prowadzące do nieważności takiego postanowienia (zob. S. Sołtysiński, w: Sołtysiński S., Szajkowski A., Szumański A., Szwaja J., Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do artykułów 1-150, Warszawa 2001, s. 328 i cyt. tam literatura). Wskazuje się także, że niewątpliwie niedopuszczalny jest zapis wykluczający udział wspólnika w zyskach, a pozostawiający jego udział w stratach (tak R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, w: Naworski J.P., Strzelczyk K., Siemiątkowski T., Potrzeszcz R., Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, pod red. R. Potrzeszcza i T. Siemiątkowskiego, Warszawa 2001, s. 168). Z tym poglądem należy się zgodzić, natomiast już co do poglądu, że nie jest dopuszczalne wyłączenie udziału wspólnika w zyskach przy jednoczesnym wyłączeniu jego udziału w stratach („opcja zerowa”), należałoby zgłosić wątpliwości, gdy się zważy na dyspozytywny charakter art. 51 § 1 w zw. z art. 37 § 1 oraz na paremię, że „chcącemu nie dzieje się krzywda” (zob. Rodzynkiewicz Mateusz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie II) ss. 1140). Podnosi się także, iż  w obecnym stanie rzeczy zakaz całkowitego wyłączenia wspólnika od udziału w zysku może być uzasadniany tylko i wyłącznie naturą stosunku prawnego (Komentarz do art. 51 ksh, J.Strzępka [red.], Kodeks Spółek Handlowych. Komentarz, Warszawa 2005, publ. Legalis).

Na marginesie należy dodać, iż umowne zwolnienie wspólnika od udziału w stratach (art. 51 § 3 ksh) jest skuteczne oczywiście tylko w stosunkach między wspólnikami i nie zwalnia wspólnika od odpowiedzialności wobec wierzycieli (zob. aktualne na gruncie Kodeksu spółek handlowych orzeczenie SN z 9 lutego 1963 r., 4 CR 129/62, RPEiS 1964, nr 2, s. 327). Zgodnie ze wskazanym orzeczeniem zobowiązanie jednego ze wspólników jawnych spółki do ponoszenia odpowiedzialności za drugiego wspólnika jawnego tej spółki za wszelkie straty spółki jest w świetle postanowień art. 85 § 1 i art. 88 kh bezskuteczne wobec osób trzecich.

Przepis art. 123 ksh zawiera w sobie dwie normy dyspozytywne, zgodnie z którymi komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (§ 1), w razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego wkładu (§ 3). Z powyższego wynika, iż zarówno udział komandytariusza w zysku, jak i stracie spółki może zostać określony inaczej w umowie spółki. 

Paragraf 2 cytowanego przepisu wprowadza jednakże zastrzeżenie, iż zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu.

Art. 123 § 2 jest przepisem bezwzględnie obowiązującym i umowa spółki nie może go uchylić. Tak trafnie uważa J. Szwaja (w: Sołtysiński S., Szajkowski A., Szumański A., Szwaja J., Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do artykułów 1-150, Warszawa 2001, s. 614), H. Urbańczyk (w: J.A. Strzępka, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, pod. red. J.A. Strzępki, Warszawa 2003, s. 262) i A. Witosz (w: J.A. Strzępka, Kodeks spółek handlowych. Komentarz z orzecznictwem, praca zbiorowa pod red. J.A. Strzępki, Warszawa 2001, s. 210). Jeżeli komandytariusz nie wniósł do spółki całego wkładu umówionego, przypadający nań zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie wkładu do wartości wkładu umówionego. Zysk ten zatem nie będzie wypłacony komandytariuszowi, ale zatrzymany w spółce. Jeżeli w ten sposób dojdzie do uzupełnienia wartości wkładu do wysokości wkładu umówionego, komandytariusz będzie zwolniony z wnoszenia „w naturze” brakującej części wkładu (zob. Rodzynkiewicz Mateusz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie II) ss. 1140).

Komplementariusz może być, na podstawie zapisów umowy spółki, zwolniony od uczestnictwa w stratach, bo wynika to z art. 51 § 3 w zw. z art. 103. Podobnie jednak zwolniony od udziału w stratach może być komandytariusz, gdyż nie stoi temu na przeszkodzie art. 123 § 3, stanowiący jedynie normę interpretacyjną stosowaną „w razie wątpliwości”. Trafnie J.P. Naworski i R. Potrzeszcz (w: Naworski J.P., Strzelczyk K., Siemiątkowski T., Potrzeszcz R., Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, pod red. R. Potrzeszcza i T. Siemiątkowskiego, Warszawa 2001, s. 323) uważają, że jeżeli umowa spółki wyraźnie zwalnia komandytariusza od udziału w stratach, to nie ma wątpliwości, a zatem i podstaw do stosowania art. 123 § 3. 

Do komandytariuszy i ich udziału w zysku i stracie odnieść należy także ww. uwagi odnośnie art. 51 ksh, w zakresie całkowitego wyłączenia wspólnika od zysku.

Reasumując, udziały w zysku i stracie wspólników spółki komandytowej mogą być określone odmiennie niż na zasadach kodeksowych w umowie spółki, z tym zastrzeżeniem, iż zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu. Ponadto podnosi się, iż niedopuszczalny jest zapis wyłączający wspólnika od zysków i pozostawiający jego udział w stratach spółki.