Uchylenie się od skutków ugody

Odpowiedź prawnika: Uchylenie się od skutków ugody

Problematyka związana z zawarciem umowy ugody została uregulowana w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 917 k.c. ugoda musi czynić wzajemne ustępstwa stron w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność, co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Z tego punktu widzenia, jak słusznie zauważył Stanisław Dmowski „Istnienie niepewności lub sporu (możliwości powstania sporu w przyszłości) jest niezbędną przesłanką ugody. Ugoda nie powołuje nowego stosunku prawnego, a jedynie go zmienia. Strony mogą wprawdzie oświadczyć zgodnie, że uchylają w całości dotychczasowy stosunek prawny i powołują nowy, lecz w takim wypadku nie można będzie mówić o ugodzie jako instytucji prawnej unormowanej w art. 917, ale o umowie zmieniającej umowę poprzednio zawartą”.
Z użytego w art. 917 k.c. zwrotu, że przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa, wynika, że te wzajemne ustępstwa, i to obu stron, należą do istoty ugody. Przy ustępstwie jednej tylko strony nie można byłoby zasadnie mówić o ugodzie, lecz o zmianie wcześniej zawartej umowy lub o tzw. nowacji. W tym miejscu należy przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, który stwierdził, iż „żeby doszło do ugody, strony muszą m.in. poczynić sobie wzajemne ustępstwa. Nie trzeba ich koniecznie wyartykułować w treści ugody”.
Ustawodawca dopuścił możliwość uchylenia się od skutków ugody, także tej sądowej. Warunki wymagane dla uchylenia się od tego rodzaju umowy są tożsame zarówno dla ugody pozasądowej, jak i sądowej. Zgodnie z art. 918 k.c. uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy, przy czym jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie „uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego w ugodzie może dotyczyć jedynie całości ugody, a nie wybranych niekorzystnych dla strony jej fragmentów”.
Nie można natomiast uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze. Jeżeli stan faktyczny lub chociażby niektóre jego elementy (składniki) były sporne między stronami w chwili zawierania ugody lub wątpliwe, uchylenie się od skutków prawnych ugody z powodu błędu nie może wchodzić w grę. W takim bowiem wypadku usunięcie wątpliwości lub sporu było zasadniczym celem ugody. Inaczej mówiąc, jeżeli w chwili zawarcia ugody nie wszystkie okoliczności związane ze sporem były dla stron jednoznacznie zrozumiałe, to nie można powołać się na błąd uzasadniający uchylenie się od ugody.
Przez stan faktyczny w znaczeniu przewidzianym w art. 918 należy rozumieć nie tyle konkretne fakty, ile cały zespół zdarzeń i okoliczności (ich cech i właściwości), które zadecydowały o powstaniu i istnieniu określonego stosunku prawnego oraz o potrzebie jego uregulowania w drodze ugody. Uchylenie się od skutków prawnych ugody nie byłoby dopuszczalne w razie istnienia przesłanek do przyjęcia, że błąd (nawet oczywisty) nie miał wpływu na powstanie sporu czy też niepewności i że do ugody doszło z innej przyczyny. Jeżeli w ugodzie nie zawarto stwierdzenia, że strony uważają, że istniejący stan faktyczny nie budzi ich wątpliwości, nie przesądza to możliwości lub braku możliwości uchylenia się od skutków zawartej ugody z powodu dotyczącego stanu faktycznego. Ustalenie tej okoliczności może bowiem zostać udowodnione za pomocą innych środków, aniżeli samym dokumentem zawierającym treść ugody. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy „niezamieszczenie w tekście sporządzonej w formie pisemnej ugody okoliczności objętej błędem nie wyłącza możliwości, że błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy”, ponadto jak zauważył Sąd Apelacyjny w Krakowie „nie zachodzą podstawy do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartego w ugodzie sądowej, jeżeli ani z jej treści, ani z protokołu rozprawy, na której została zawarta nie wynika, że zaistniał błąd co do stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy”.
Omówiona wyżej regulacja art. 918 k.c. nie zawiera natomiast żadnych postanowień precyzujących, w jakim trybie i w jakim terminie ma nastąpić uchylenie się od skutków ugody. Należy w tym zakresie odwołać się do przepisów ogólnych Kodeksu cywilnego, tj. art. 88, który stanowi, że uchylenie takie może nastąpić przez złożenie drugiej stronie stosownego oświadczenia na piśmie w terminie roku od wykrycia błędu dotyczącego stanu faktycznego, a więc od uzyskania wiedzy, że prawdziwy stan rzeczy jest inny od uznanego w ugodzie.