Uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym

Odpowiedź prawnika: Uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym

W wyniku cesji powierniczej nie dochodzi z punktu widzenia prawa do zmiany podmiotu uprawnionego. Jest to bowiem specyficzny rodzaj cesji. Brak w prawie polskim uregulowań, które dotyczyłyby cesji powierniczej, powoduje duże rozbieżności poglądów co do jej istoty, poza zgodnie podkreślanym w literaturze stwierdzeniem, że chodzi tu o przelew z osłabionymi skutkami prawnymi w stosunku do przelewu wierzytelności w pełni rozporządzającego.

Konstrukcja przelewu powierniczego przeniesienia wierzytelności w celu jej ściągnięcia polega na tym, że wierzyciel na podstawie stosunku wewnętrznego (z reguły umowy zlecenia) z inną osobą, zamiast udzielenia jej pełnomocnictwa, przelewa wierzytelność na zleceniobiorcę (cesjonariusza), który zobowiązuje się ściągnąć wierzytelność od dłużnika i wydać wierzycielowi uzyskane świadczenie. W następstwie takiej umowy zleceniobiorca staje się nabywcą wierzytelności, która z prawnego punktu widzenia wchodzi do jego majątku. W stosunku wewnętrznym zleceniobiorca (cesjonariusz), jako powiernik, powinien stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta). Działa wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia, na rachunek zleceniodawcy.

Zatem należy stwierdzić, że wyniku dokonania tego rodzaju cesji dochodzi do zmiany osoby pokrzywdzonej. Uprawnionym do dochodzenia wierzytelności jest nabywca wierzytelności. Z uwagi na brak wyrobionego orzecznictwa w tym zakresie a zwłaszcza karnego nie w sposób jednoznacznie stwierdzić czy nie należałoby przyjąć, że doszło w takim przypadku do zmiany osoby pokrzywdzonego. Należy zaznaczyć, że pokrzywdzonym jest ta osoba fizyczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (zatem pierwotny wierzyciel).

W postępowaniu przygotowawczym jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, stronom (w postępowaniu przygotowawczym stroną jest pokrzywdzony), obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze – np. prokuratora. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom.

Dowody przeprowadza się zgodnie z kodeksem postępowania karnego na wniosek stron i z urzędu. Odnosi sie to uregulowanie również do postępowania przygotowawczego. Zatem pokrzywdzony może składać wnioski dowodowe w postępowaniu przygotowawczym.

Pokrzywdzonemu jako stronie w postępowaniu przygotowawczym przysługuje prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt. W tym zakresie prawo to jest rozszerzone (znikają pewne ograniczenia wyżej wskazane). Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.

Zniesławienie osoby reprezentującej wierzyciela na podstawie cesji powierniczej stanowi odrębny czyn karalny. Zatem w takim przypadku pokrzywdzonym jest osoba reprezentująca wierzyciela. Może ona samodzielnie w postępowaniu prywatnoskargowym dochodzić swoich praw.