Wyłączenie sędziego

Odpowiedź prawnika: Wyłączenie sędziego

W dniu 10 grudnia 2005 roku wprowadzone zostały zmiany dotyczące postępowania w sprawach o rozwód i separację. W chwili obecnej sąd nie jest zobowiązany wezwać strony  na  posiedzenie pojednawcze przed wyznaczeniem pierwszej rozprawy. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami w sprawach o rozwód i separacje stosować można przepisy o mediacji.  

Jeżeli sąd uzna, iż istnieją przesłanki na utrzymanie małżeństwa, wówczas może skierować strony do mediacji, której celem będzie pojednanie małżonków.

W sytuacji, gdy pogodzenie się małżonków nie jest możliwe przedmiotem mediacji mogą być sprawy dotyczące zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w  wyroku orzekającym rozwód lub separację. Skierowanie na mediacje w celu ugodowego rozstrzygnięcia tych spraw jest dopuszczalne w każdym stadium postępowania.  

W sytuacji, gdy wyznaczony termin rozprawy jest dla jednej ze stron niekorzystny z powodu jej choroby lub pobytu za granicą, strona ta winna skierować do sądu pismo z prośbą o odroczenie rozprawy. W piśmie tym strona winna wykazać zaświadczeniem lekarskim (w przypadku choroby) lub przy pomocy innych dowodów (np. pismo z  zakładu pracy), iż w  wyznaczonym przez sąd terminie strona nie będzie mogła uczestniczyć w rozprawie na skutek okoliczności, której nie może przezwyciężyć. 

Ze względu na konieczność zapewnienia bezstronności i obiektywizmu w rozpoznaniu sprawy przepisy prawa przewidują sytuacje, w których sędzia powinien być bezwzględnie wyłączony od rozpoznawania konkretnej sprawy cywilnej.

Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1. w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2. w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3. w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4. w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

5. w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator. 

Niezależnie od tych okoliczności strona może również występować z wnioskiem o wyłączenie sędziego, jeżeli między jedną ze stron lub jej przedstawicielem a sędzia zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Ocena, czy w danej sytuacji zachodzi stosunek osobisty, który uzasadnia wyłączenie sędziego jest bardzo trudna. Przez stosunek osobisty rozmieć należy zarówno stosunek emocjonalny (faworyzowanie lub wyraźna niechęć w stosunku do jednej ze stron), jak też stosunek natury gospodarczej (np. powiązania kredytowe). Nie można jednak uważać za stosunki osobiste kontaktów zawodowych sędziego z adwokatami, ławnikami lub prokuratorami.

Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia.

Od momentu wniesienia wniosku o wyłączenie aż do chwili jego rozpoznania przez sąd, w którym sprawa się toczy, sędzia którego wniosek dotyczy nie powinien dokonywać żadnych czynności w sprawie, za wyjątkiem tych, których niedokonanie naraziłoby stronę na szkodę lub uniemożliwiłoby, bądź znacznie utrudniło rozstrzygnięcie sprawy lub wykonanie orzeczenia (tzw. czynności nie cierpiące zwłoki).  

W przypadku nieuwzględnienia wniosku o wyłączenie ponowny wniosek można złożyć w sytuacji, gdy nastąpiły istotne zmiany okoliczności stanowiących przyczynę wyłączenia sędziego. W przeciwnym wypadku, tj. gdy wniosek oparty jest na tych samych okolicznościach lub jest oczywiście bezzasadny podlega odrzucenia bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy.