Żądanie wykonania zapisu testamentowego w postępowaniu działowym

Odpowiedź prawnika: Żądanie wykonania zapisu testamentowego w postępowaniu działowym

Z chwilą wymagalności zapisu – osoba uprawniona może podjąć wszelkie kroki w celu realizacji woli spadkodawcy. Powstaje pytanie, czy zapisobierca może sformułować pozew w taki sposób, że zobowiązuje spadkobierców do przeniesienia na niego udziałów mieszkaniu jeszcze przed działem spadku. W naszej opinii sytuacja taka jest dopuszczalna w oparciu o art. 1051 k.c., na mocy którego spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części, a to samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.

Katalog spraw będących przedmiotem postępowaniu o dział spadku reguluje art. 686 k.p.c. - należy stwierdzić, że jest on wyczerpujący, toteż nie może być w drodze wykładni rozszerzany Sąd prowadzący postępowanie działowe sprawdza zatem, czy między spadkobiercami toczy się sprawa o istnienie zapisów, o wzajemne roszczenia pomiędzy nimi z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów oraz nakładów poczynionych na spadek i spłaconych długów spadkowych; w razie stwierdzenia, że sprawa taka jest w toku, dołącza ją do sprawy o dział, przy czym, jeśli toczy się w innym sądzie, zwraca się o jej przekazanie (tak Jacek Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga, Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2009 rok.). W związku z tym należy stwierdzić, że przyjmuje się, iż w samym postępowaniu działowym można rozpatrzyć roszczenia zapisobierców co do wykonania zapisów jeżeli uprawniony z zapisu jest zarazem spadkobiercą, a tym samym uczestnikiem w sprawie o dział (por. post. SN z 26 września 1968 r., sygn. III CRN 209/68). Pogląd ten jest jednak krytykowany w doktrynie (por. w szczególności uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 marca 2007 r., sygn. III CZP 17/2007). Główny argument jaki się podnosi w tym sporze to fakt, że żądanie wykonania zapisu dokonuje się w trybie procesowym przy istnieniu sporu. Natomiast dział spadku to instytucja właściwa dla postępowania nieprocesowego, gdzie sąd nie rozstrzyga w zasadzie kwestii spornych. Jest to niezwykle istotna kwestia z punktu widzenia tego czy zapisobierca będący jednocześnie spadkobiercą, może żądać uwzględnienia zapisu w dziale spadku czy też będzie musiał dokonać tego w osobnym powództwie. W naszej opinii możliwe jest uwzględnienie żądania wykonania zapisu w postępowaniu działowym. Dla potwierdzenia tej tezy przytaczamy orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 7 marca 2002 r., sygn. II CKN 720/99, w zgodzie z którym jeżeli wierzyciel spadkowy był równocześnie spadkobiercą spadku objętego podziałem, należałoby w zasadzie dopuścić możliwość rozstrzygnięcia w tym postępowaniu działowym również o stosunkach między spadkobiercami w związku z długiem spadkowym podlegającym zaspokojeniu na rzecz jednego ze spadkobierców. Nic nie stoi na przeszkodzie uznania zapisobiercy za wierzyciela spadkobierców, gdyż w zgodzie z uwagami poczynionymi powyżej, zobowiązanie takie istniej już od chwili otwarcia spadku. Podobnie w uzasadnieniu powoływanego orzeczenia z dnia 16 marca 2007 roku Sąd Najwyższy dochodzi do wniosku, że wprawdzie dział spadku obejmuje tylko aktywa, a obowiązek wykonania zapisu należy do długów spadkowych (art. 922 par. 3 k.p.c.), jednak zapis wykonany stanowi spłatę długu spadkowego, a zgodnie ze wspomnianym art. 686 k.p.c. obowiązkiem sądu działowego jest m.in. orzeczenie także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych. Jeżeli zatem zapisobierca jest także jednym ze spadkobierców dzielonego spadku, ustalenie, że istnieje na jego rzecz zapis, pozwoli na dokonanie takiego działu spadku, który uwzględni ten zapis oraz dokonanie rozliczenia z tytułu spłaconego długu spadkowego związanego z realizacją zapisu w drodze działu spadku. W takiej sytuacji sąd działowy nie tylko ustala istnienie zapisu lecz także doprowadza do jego realizacji (,,zasądzenia") przez odpowiedni podział majątku spadkowego z uwzględnieniem zapisu dokonanego na rzecz jednego ze spadkobierców oraz przeprowadza rozliczenie spłaconego długu spadkowego.