Odpowiedź prawnika: Rachunki bankowe dla nierezydentów
Od dnia akcesji Rzeczypospolitej Polskiej do UE na naszym terytorium obowiązują cztery podstawowe swobody unijne: swoboda przepływu osób, towaru, i kapitału oraz swoboda świadczenia usług. Poprzez swobodę przepływu kapitału należy rozumieć możliwość dokonywania transferu zysków z jednego kraju członkowskiego UE do drugiego oraz prawo inwestowania i nabywania wszelkich walorów rzeczowych i finansowych za granica bez żadnych przeszkód. W praktyce oznacza to możliwość swobodnego prowadzenia działalności na terenie Wspólnoty oraz dokonywania w dowolnej formie rozliczeń finansowych między obywatelami oraz osobami prawnymi w ramach Unii Europejskiej. Zatem należy uznać, iż każdy mieszkaniec Państwa Członkowskiego ma prawo do otwarcia i prowadzenia rachunku bankowego w dowolnie wybranym przez siebie banku, mającym siedzibę na terytorium dowolnego Państwa Członkowskiego UE.
Polskie prawo bankowe nie wprowadza ograniczeń tej swobody w tym sensie, iż nie wymaga przedstawienia dowodu stałego zamieszkania na terytorium RP w celu zawarcia umowy rachunku bankowego. Należy zatem stwierdzić, iż omawiany wymóg stawiany przez banki w swoich regulaminach nie znajduje oparcia w przepisach polskiego prawa bankowego.
Jednakże, naszym zdaniem, żądanie przedstawienia zaświadczenia o stałym pobycie na obcokrajowca na terytorium RP może być uzasadniane następującymi okolicznościami.
- Po pierwsze wymóg ten może odnosić się do obywateli państw, nie będących członkami UE.
- Po drugie do umowy rachunku bankowego zastosowanie ma przepis art. 3531 kodeksu cywilnego (k.c.) ustanawiający zasadę swobody umów. Jak wskazuje się w doktrynie treścią tej zasady jest swoboda w podjęciu decyzji o zawarciu lub niezawarciu umowy a także w wyborze kontrahenta. Z art. 3531 (w powiązaniu jednak z pozostałymi przepisami Kodeksu cywilnego) można wyprowadzić wniosek, że zasada swobody umów wiąże się z czterema zasadniczymi cechami: 1) istnieje swoboda zawarcia lub niezawarcia umowy, 2) istnieje możliwość swobodnego wyboru kontrahenta, 3) treść umowy może być przez strony kształtowana w zasadzie w sposób dowolny, 4) forma umowy również w zasadzie zależy od woli stron. Mówiąc o zasadzie swobody umów w ścisłym tego słowa znaczeniu, należy mieć na uwadze tylko wpływ stron na treść umowy, a więc unormowanie zawarte w art. 3531 (tak: Tadeusz Wiśniewski w: Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard: Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom I; Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 851). Nie można bowiem powiedzieć, iż ktokolwiek ma roszczenie do banku o zawarcie umowy rachunku bankowego. Wydaje się jednakże, iż odgórne ustanowienie wymogu posiadania stałego miejsca zamieszkania na terytorium RP wobec obywateli Państw Członkowskich UE w celu zawarcia rachunku bankowego stanowi ograniczenie swobody przepływu kapitału, które nie może zostać uzasadnione swobodą umów.
- Po trzecie należy pochylić siÄ™ nad kwestiÄ… licencji banku na wykonywanie czynnoÅ›ci bankowych poza granicami kraju. Aby bank mógÅ‚ dokonywać jakichkolwiek czynnoÅ›ci bankowych potrzebne do tego stosowne zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Stosowne zezwolenie jest udzielane w zezwoleniu na utworzenie banku. Jednakże aby bank z jednego PaÅ„stwa CzÅ‚onkowskiego mógÅ‚ wykonywać dziaÅ‚alność bankowÄ… na terytorium innego PaÅ„stwa CzÅ‚onkowskiego potrzebna jest do tego wymiana stosownych zawiadomieÅ„ pomiÄ™dzy organami paÅ„stwowymi sprawujÄ…cymi nadzór nad systemem bankowym w obu PaÅ„stwach. Przepis ten [art. 48b ustawy prawo bankowe – przyp. red], majÄ…cy zwiÄ…zek z art. 48a, zawiera zasadÄ™ uznawania na obszarze Unii Europejskiej przez paÅ„stwo goszczÄ…ce licencji (w Polsce noszÄ…cej nazwÄ™ zezwolenia na utworzenie banku, o treÅ›ci wskazanej w art. 34 ust. 1) uzyskanej w paÅ„stwie macierzystym. Dopuszcza wykonywanie przez bank krajowy tych czynnoÅ›ci (wszystkich lub niektórych), jakie zostaÅ‚y objÄ™te zezwoleniem, aczkolwiek do faktycznego rozpoczÄ™cia dziaÅ‚alnoÅ›ci w innym paÅ„stwie czÅ‚onkowskim Unii Europejskiej potrzebna jest jeszcze wymiana informacji (zawiadomieÅ„) miÄ™dzy wÅ‚aÅ›ciwymi wÅ‚adzami nadzorczymi. TÄ™ swoistÄ… procedurÄ™ regulujÄ… dalsze przepisy rozdziaÅ‚u 2a (art. 48c–48g), przy czym jest ona bardziej skomplikowana w przypadku zamiaru utworzenia przez bank krajowy oddziaÅ‚u, a prostsza w przypadku zamiaru podjÄ™cia dziaÅ‚alnoÅ›ci transgranicznej – tak: Fojcik-Mastalska Eugenia [w:] BÄ…czyk MirosÅ‚aw, Góral LesÅ‚aw, Fojcik-Mastalska Eugenia (redakcja), PisuliÅ„ski Jerzy, PyzioÅ‚ Wojciech Najnowsze wydanie: Prawo bankowe. Komentarz; Warszawa 2007 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis str. (wydanie V) ss. 840). Zatem jeżeli bank nie posiada stosownych zezwoleÅ„ do prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci bankowej na terytorium innego PaÅ„stwa CzÅ‚onkowskiego to wymóg posiadania staÅ‚ego zamieszkania na terytorium RP przy otwieraniu rachunków bankowych wydaje siÄ™ uzasadniony i nie narusza zasady swobody przepÅ‚ywu kapitaÅ‚u. Stanowisko to jest o tyle dyskusyjne, iż posiadanie staÅ‚ego pobytu w Polsce przez obcokrajowca jeszcze nie przesÄ…dza o tym, iż umowa nie zostaÅ‚a zawarta na terytorium innego kraju (chociaż jest to maÅ‚o prawdopodobne). Dodatkowym argumentem stanowiÄ…cym o sÅ‚aboÅ›ci prezentowanego argumentu jest fakt niejako utożsamiania posiadania miejsca staÅ‚ego pobytu w RP z terytorium PaÅ„stwa, na którym wykonywana jest dziaÅ‚alność bankowa. PytajÄ…cemu bowiem chodzi zapewne o przypadek, w którym obywatel kraju czÅ‚onkowskiego UE przyjeżdża do Polski i chce zaÅ‚ożyć konto w banku korzystajÄ…c ze swobody przepÅ‚ywu kapitaÅ‚u. Wydaje siÄ™ zatem, iż w takim przypadku czynnoÅ›ci bankowe dokonywane sÄ… na terytorium RP.
Podsumowując wydaje się, iż zawarcie w regulaminie banku odgórnego warunku, iż dla zawarcia umowy rachunku bankowego pomiędzy bankiem a obywatelem Państwa Członkowskiego UE wymaga się udowodnienia posiadania stałego pobytu w Polsce jest ograniczeniem swobody przepływu kapitału. Nie podejmujemy się jednakże rozstrzygnąć tej kwestii w sposób jednoznaczny. Wskazujemy, iż właściwym organem, władnym do rozstrzygnięcia wskazanego problemu jest niezawisły sąd.
