Zgoda sądu na czynności dotyczące majątku ubezwłasnowolnionego

Odpowiedź prawnika: Zgoda sądu na czynności dotyczące majątku ubezwłasnowolnionego

Ubezwłasnowolnienie to częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie, a więc pozbawioną zdolności do czynności prawnej, są nieważne. Taka osoba może skutecznie dokonać wyłącznie czynności, które są określane w ustawie jako: „drobne, bieżące sprawy życia codziennego”. Są to np. drobne zakupy. Jeżeli jednak czynność ta pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej – nawet ona jest nieważna. Z tego powodu ubezwłasnowolnienie traktowane jest w praktyce z dużą ostrożnością i podlega daleko idącemu nadzorowi Sądu. Na podstawie tej sytuacji przyjmujemy, iż chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite, skutkujące ustanowieniem opieki (dla ubezwłasnowolnienia częściowego przewiduje się kuratelę). Opieka jest uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Warto przywołać następujące przepisy tego aktu: Art. 175. Do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych.

Art. 176. Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka. Powszechnie przyjmuje się w doktrynie prawniczej, iż ubezwłasnowolnienie jest instytucją mającą chronić przede wszystkim ubezwłasnowolnionego, a nie interesy innych osób. Stąd wynika wzmożony nadzór nad osobą opiekuna, który zarządza majątkiem nie swoim lecz cudzym (ubezwłasnowolnionego). Podstawą prawną dla tego nadzoru jest rozdział III KRO (art. 165-168), do którego „odpowiedniego” stosowania zobowiązuje cytowany wyżej art. 175 KRO: Art. 165. § 1. Sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń. § 2. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem.

Art. 166. § 1. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem. § 2. Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w wypadku takim opiekun składa tylko ogólne sprawozdanie o zarządzie majątkiem.

Art. 167. § 1. Sąd opiekuńczy bada sprawozdania i rachunki opiekuna pod względem rzeczowym i rachunkowym, zarządza w razie potrzeby ich sprostowanie i uzupełnienie oraz orzeka, czy i w jakim zakresie rachunki zatwierdza. § 2. Zatwierdzenie rachunku przez sąd opiekuńczy nie wyłącza odpowiedzialności opiekuna za szkodę wyrządzoną nienależytym sprawowaniem zarządu majątkiem.

Art. 168. Jeżeli opiekun nie sprawuje należycie opieki, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
Nadzór sądu opiekuńczego nad wykonywaniem opieki, jak podkreślono w orzecznictwie powinien być tak zorganizowany, aby sąd opiekuńczy uzyskiwał regularne i rzeczywiste dane o sposobie sprawowania opieki i jej wynikach, a więc aby kontrola ze strony sądu była realna. Sąd ten nie może się przeto ograniczać do odbierania samych sprawozdań od opiekuna. Powinien ponadto sprawdzać, w jakich warunkach podopieczny żyje, jak się przedstawia jego rozwój fizyczny i duchowy. Chodzi o to, aby nadzór był rzeczywisty, a nie formalny. Należy też kontrolować, czy opiekunowie nie podejmują, wbrew art. 156 KRO, sami decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku małoletniego.

Sądowa kontrola przedstawionych przez opiekuna sprawozdań dokonywana jest pod względem rzeczowym, co oznacza, że obejmuje zasadność i celowość działań podejmowanych przez opiekuna, natomiast rachunki sprawdzane są pod względem zasadności poniesionych wydatków i nakładów oraz poprawności pod względem rozliczeniowym. Częścią nadzoru nad opiekunem jest również udzielanie sądowej zgody na czynności opiekuna dotyczące majątku ubezwłasnowolnionego, a przekraczające tzw. zwykły zarząd. Wskazują na to następujące przepisy KRO: Art.156. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Owe: „ważniejsze sprawy” to jak się zdaje, właśnie czynności przekraczające zwykły zarząd, a więc odmienne od bieżących, rutynowych czynności zabezpieczających majątek. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu należą, m.in.: 1) nabycie, zbycie, obciążenie nieruchomości oraz praw na nieruchomości, zawarcie umowy dzierżawy nieruchomości; 2) nabycie, zbycie, dzierżawa przedsiębiorstwa zarobkowego; 3) zbycie, nabycie wartościowych rzeczy ruchomych; 4) zaciągnięcie, udzielenie np. pożyczki, zobowiązań wekslowych; 5) poręczenie i przyjęcie cudzych długów; 6) dokonanie darowizn, zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku; 7) przekazanie przez opiekuna zarządu majątkiem dziecka osobie trzeciej

Dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd bez wymaganej zgody wiążę się z nieważnością czynności. Kończąc rozważania na temat nadzoru nad działalnością opiekuna warto wskazać na art. 161 KRO: Art.161. §1.Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego. §2.Gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego.

Instytucja bankowa wystawia na imię i nazwisko osoby pozostającej pod opieką książeczkę oszczędnościową lub inny dokument potwierdzający zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego, zastrzegając w nim, że wypłata z tego rachunku następuje wyłącznie do rąk opiekuna na podstawie zezwolenia sądu opiekuńczego. Na żądanie opiekuna instytucja bankowa dokonuje takiego zastrzeżenia także w książeczkach oszczędnościowych lub innych dokumentach potwierdzających zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego, otwartych przez osobę pozostającą pod opieką albo przez inne osoby na jej rzecz, bez takiego zastrzeżenia.

Podsumowując, tego typu działania sądu znajdują umocowanie w przepisach KRO i jako takie muszą być przez prawnego opiekuna uwzględnione.