Co można potrącić z wynagrodzenia za pracę?

25.12.2017

Jakiej ochronie podlega wynagrodzenie za pracę?

Wynagrodzenie za pracę podlega ochronie. Jednym z jej sposobów jest zakaz dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Przepisy wyraźnie wyliczają przypadki i należności, które mogą podlegać potrąceniu. Kolejno Kodeks pracy określa kolejność, granice oraz terminy dokonywania potrąceń.

Zgodnie z art. 87 Kodeksu pracy wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
kary pieniężne przewidziane w art. 108, tj. kary porządkowe.

Potrąceń tych dokonuje się w kolejności podanej wyżej. Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych - do wysokości trzech piątych wynagrodzenia;
w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych - do wysokości połowy wynagrodzenia.

Potrącenia, o których mowa w ww. pkt 2 i 3, nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami, o których mowa w ww. pkt 1 - trzech piątych wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 K.p., a więc kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń, o których mowa w ww. pkt 1-3.

Przywołany przepis przewiduje ochronę „wynagrodzenia za pracę” pracownika. Nie definiuje jednakże tego pojęcia. Również inne przepisy Kodeksu pracy nie zawierają miarodajnej definicji wynagrodzenia i nie określają, jakie składniki (świadczenia) się w nim mieszczą. Brak wyraźnego wskazania powoduje, że w praktyce rodzą się wątpliwości, czy i kiedy można dokonać potrąceń. Okoliczność ta ma istotne znaczenie dla praktyki.

Zgodnie z przyjętym rozumieniem „wynagrodzenia za pracę” obejmuje ono wszelkie składniki (stałe i zmienne, obligatoryjne i dodatkowe) wypłacane pracownikowi okresowo w zamian za jego pracę, o charakterze majątkowo-przysparzającym. Do tej pory zakres ochrony przed potrąceniem rozumiany był szeroko. W konsekwencji ochroną przed potrąceniem obejmowano nie tylko wynagrodzenie, w powyższym rozumieniu, ale także inne świadczenia traktowane na tym gruncie jak wynagrodzenie i zasługujące na ochronę z tej racji, że ustawodawca nadał im podobną rolę do wynagrodzenia. W szczególności dotyczy to ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odpraw emerytalnej i z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników oraz nagrody jubileuszowej niebędącej premią.

Ocena odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prawa w kontekście ochrony przed potrąceniem była różna. Początkowo uznawano, że odszkodowanie takie podlega takiej ochronie, następnie odszkodowaniu takiemu odmówiono ochrony.

Ostatecznie kwestię tą rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 17 stycznia 2013 roku (II PZP 4/12). Uznał on, że odszkodowanie (przysługujące pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę na podstawie art. 55 § 1¹ K.p.) nie podlega ochronie przed potrąceniem. Stanowisko w uchwale wyrażone można próbować argumentować z wykorzystaniem uzasadnienia do postanowienia SN przekazującego opisany problem do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi SN z dnia 2 października 2012 roku (II PZP 2/12). W orzeczeniu stwierdzono, iż (wobec umiejscowienia przepisu zakazującego potrąceń w rozdziale II Działu trzeciego kodeksu pracy, który dotyczy ochrony wynagrodzenia za pracę) nie ma podstaw by obejmować nim także inne świadczenia (odszkodowania), regulowane w innych rozdziałach tego Działu.

Również wykładnia literalna powinna prowadzić do wniosku, jako że nie istnieją na tyle ważne względy, by rozszerzać zakres jego zastosowania - przepis nie jest na tyle niejasny, jak również takie literalne brzmienie nie prowadzi do absurdalnych konsekwencji.

Po trzecie, należałoby uwzględnić aspekt celowościowy omawianych regulacji. Zgodnie z nim, potrącenie z wynagrodzenia za pracę może skutkować pracą za darmo, co pozostawałoby w sprzeczności z istotą stosunku pracy. Ryzyko takie nie dotyczy natomiast innych świadczeń, niemających charakteru wzajemnych i niejako dodatkowych w stosunku do „wynagrodzenia”. Za niewystraczające dla traktowania odszkodowania jak wynagrodzenia na gruncie art. 87 § 1 K.p. uznano również przypisanie mu funkcji alimentarnej, albowiem taką można przypisać każdemu świadczeniu pieniężnemu, które zawsze może służyć jako źródło utrzymania.

W takich okolicznościach uznać należałoby, że wykładania językowa przepisu art. 87 § 1 K.p. regulującego zasady dopuszczalności potrąceń z wynagrodzenia za pracę winna być wystarczająca i nie występują inne racjonalne argumenty przemawiające za szerokim rozumieniem wygrodzenia. W takim wypadku zakresem potrącenia nie są objęte inne świadczenia uregulowane w kodeksie pracy poza działem dotyczącym ochrony wynagrodzenia za pracę. Jednym z takich świadczeń, w odniesieniu do którego możliwe jest dokonanie swobodnego potrącenia, jest odszkodowanie należne pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę.

Autor:

Agnieszka Śniegowska, radca prawny w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.

(www.ghmw.pl)