Do kogo kierować roszczenie o zwrot nakładów, gdy doszło do nieodpłatnego zbycia udziału?

Roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów, również wtedy, gdy osoby te zbyły swoje udziały nieodpłatnie.

Sąd Najwyższy przypomniał, że zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w było już rozważane przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 maja 2006 r., III CZP 11/06 (OSNC 2007, nr 3, poz. 38), zgodnie z którą roszczenie o zwrot wartości nakładów poczynionych przez jednego ze współwłaścicieli na nieruchomość wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów. W niniejszej sprawie problem jednak wiązał się z faktem nieodpłatnego zbycia udziału we współwłasności.

Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego - pisze SN - wymaga zajęcia stanowiska w trzech kwestiach.

Po pierwsze, który przepis kreuje zasadę rozliczeń nakładów poczynionych przez współwłaścicieli na rzecz. Po drugie, czy w wypadku zbycia udziału we współwłasności dochodzi także do zmiany dłużnika - współwłaściciela odpowiedzialnego z tytułu wydatków poczynionych na rzecz przez innego współwłaściciela. Po trzecie, czy dla oceny prawnej rozważanego problemu ma znaczenie fakt nieodpłatnego rozporządzenia udziałem we współwłasności.

Odnośnie pierwszego zagadnienia SN stwierdził, że ocena rozważanego zagadnienia powinna być dokonana w ścisłym związku z treścią przepisów kodeksu cywilnego o współwłasności (art. 207 k.c.). Stosowanie przepisów art. 226 i art. 227 k.c., dotyczących relacji między współwłaścicielami oraz między właścicielem i posiadaczem mogłoby - zdaniem SN - następować jedynie w bardzo ograniczonym zakresie.

Według SN z art. 207 k.c. nie wynika, by roszczenie przysługujące współwłaścicielowi z tego tytułu miało cechy właściwe dla roszczeń wynikających z obligacji realnej. Ustawodawca ani wprost, ani w sposób pośredni nie wskazał, by roszczenie o zwrot odpowiedniej części wydatków było roszczeniem innym niż względne, czyli powstające, istniejące i realizowane w stosunkach między współwłaścicielem, który poniósł wydatki i podmiotem, który w chwili ich poniesienia był obowiązany do zapłaty odpowiedniej części wydatków.

Sformułowanie art. 207 k.c. - czytamy w dalszej części uzasadnienia - że "współwłaściciele ponoszą wydatki", nie uprawnia zatem do stwierdzenia, iż obowiązek taki obciąża każdoczesnego współwłaściciela, w tym nabywcę udziału, skoro o tej "każdoczesności" ustawodawca nie rozstrzygnął wprost w art. 207 k.c. ani w innych przepisach o współwłasności.

Zdaniem SN brak jest także podstaw do przyjęcia, że roszczenie o zapłatę odpowiedniej części wydatków powstaje w innej chwili niż poniesienie tych wydatków. Wydatki są dokonywane w związku z czynnościami zarządu rzeczą i z zachowaniem zasad zarządu rzeczą wspólną. Nie ma zaś powodów do tego, by roszczenie o zapłatę odpowiedniej części wydatków przez współwłaściciela, który pierwotnie nie uczestniczył w ich poniesieniu, powstawało w innej chwili niż poniesienie wydatku przez innego współwłaściciela. SN zwrócił m.in. uwagę na sformułowanie z art. 207 in fine k.c. "współwłaściciele ponoszą" - użycie czasu teraźniejszego, co doprowadziło SN do uznania, że roszczenie o zapłatę części wydatków powstaje z chwilą poniesienia wydatków związanych z rzeczą.

Także z punktu widzenia interesów współwłaściciela - pisze SN - który dokonał wydatków, bardziej klarowna jest sytuacja, gdy zna on dłużnika, przeciwko któremu powstało i przysługuje mu roszczenie. Przy założeniu, że roszczenie o zapłatę ma cechy roszczenia wynikającego z zobowiązań realnych, zmiana dłużnika następowałaby wraz ze zbyciem udziału, na które wszak wierzyciel (współwłaściciel, który poniósł wydatki) nie miałby wpływu.

Przedstawionej oceny wedle SN nie zmienia fakt nieodpłatnego nabycia udziału we współwłasności. Z art. 207 k.c. nie wynika, by jakąkolwiek modyfikację reguł rozliczeń między współwłaścicielami ustawodawca wiązał z nieodpłatnym charakterem nabycia udziału. W braku podstaw zaś normatywnych nie można uznawać, że odpłatny albo nieodpłatny charakter zbycia udziału ma wpływ na odpowiedzialność z tytułu roszczeń uregulowanych w art. 207 k.c.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 r., sygn. akt III CZP 144/07