Jak renty i emerytury będą waloryzowane?

20.2.2008

Od 1 stycznia 2008 r. wchodzą w życie zmiany do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Znowelizowane będą przepisy dotyczące waloryzacji emerytur i rent. Wprowadza Się mianowicie ich coroczną waloryzację oraz wskaźnik waloryzacji wynoszący nie mniej niż średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w przednim roku kalendarzowym zwiększony o część realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Skąd pomysł na zmiany?

Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadziła zasadę, że waloryzacja emerytur i rent przeprowadzana jest wówczas, gdy wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja, wynosi co najmniej 105,0% lub co trzy lata, jeżeli ww. wskaźnik nie osiągnie 105% przez okres 2 lat kalendarzowych następujących po roku, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację. Przyczyną odejścia od corocznej waloryzacji emerytur i rent była trudna sytuacja finansów publicznych.

Jak wskazywali projektodawcy (tj. poprzedni rząd), następująca od 2005 r. poprawa kondycji gospodarki narodowej oraz stanu finansów publicznych, niższy od zakładanego deficyt budżetu państwa oraz utrzymujący się od kilku lat na niskim poziomie wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych pozwalają na powrót do formuły corocznej waloryzacji emerytur i rent.

Jak dotąd przebiegała waloryzacja?

Ustawą z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw zmieniono zasady waloryzacji emerytur i rent oraz wprowadzono przepis, że kwota bazowa zmienia się co roku, 1 marca niezależnie od tego, czy równocześnie w danym roku przeprowadza się waloryzację świadczeń.

Wprowadzenie zasady, że kwota bazowa zawsze zmienia się co roku od dnia 1 marca, natomiast waloryzacja rekompensująca inflację może odbywać się rzadziej, spowodowało, że nie wszystkie świadczenia były podwyższane tym samym, pełnym wskaźnikiem waloryzacji. Pełnym wskaźnikiem waloryzacji były podwyższane emerytury i renty, które podlegały poprzednio przeprowadzonej waloryzacji. Natomiast niektóre ze świadczeń przyznanych w okresie między kolejnymi waloryzacjami były podwyższane obniżonym wskaźnikiem waloryzacji. Taka sytuacja wystąpiła w 2006 r.

Ustawodawca uznał, że jeżeli w okresie między ostatnią a kolejną waloryzacją kwota bazowa była zmieniana (raz lub dwukrotnie), to świadczenia obliczone od takich kwot bazowych nie wymagają podwyższenia z tytułu inflacji w całym okresie, za który przeprowadza się waloryzację. Nie powinny być więc waloryzowane pełnym wskaźnikiem waloryzacji.

Jeżeli termin waloryzacji przypada w 24 miesiące po terminie ostatnio przeprowadzonej waloryzacji, to wskaźnik waloryzacji emerytur i rent przyznanych (lub przeliczonych w myśl art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od nowej podstawy wymiaru) w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających tę waloryzację ulega ustaleniu przez podzielenie pełnego wskaźnika waloryzacji przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację.

To zróżnicowanie obniżania wskaźnika waloryzacji jest konsekwencją tego, że w okresie między ostatnią a kolejną waloryzacją kwota bazowa była zmieniana w latach, w których nie było waloryzacji. Świadczenia obliczone od takich kwot bazowych nie mogą być waloryzowane z tytułu wzrostu inflacji w całym okresie przypadającym między waloryzacjami.

Chodzi tu o sytuacje, gdy emerytura lub renta z tytułu niezdolności do pracy została ponownie obliczona od nowej podstawy wymiaru, uwzględniającej zarobki osiągnięte po przejściu na emeryturę lub rentę. W takim przypadku do ponownego obliczenia świadczenia (zarówno podstawy wymiaru, jak i tzw. części socjalnej) stosuje się bowiem kwotę bazową, obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie.

Taka sytuacja będzie miałaby miejsce ponownie w marcu 2008 r. i dlategoustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych reguluje tę kwestię oddzielnie.

Jak wzrośnie kwota bazowa dla świadczeń przysługujących emerytom i rencistom urodzonym po dniu 31 grudnia 1929 r.?

Na podstawie nowelizacji zwiększy się również kwota bazowa. Mianowicie przewidziano, iż dla świadczeń przysługujących emerytom i rencistom urodzonym po dniu 31 grudnia 1929 r. podwyższa się kwotę bazową do 100 % przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania - od dnia 1 marca 2008 r.

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego będzie teraz ogłaszał, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” w terminie do 7 roboczego dnia lutego każdego roku: kwotę przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym oraz tzw. kwotę bazową.

Na czym będzie polegała waloryzacja emerytur i rent?

Zmienione przepisy przewidują, iż emerytury i renty podlegają corocznie waloryzacji od dnia 1 marca. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji.

Ile wyniesie wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2008 r.?

Omawiana ustawa nowelizująca przewiduje, iż wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2008 r. wynosi nie mniej niż średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2007 r. w stosunku do 2005 r., zwiększony o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2007 r. w stosunku do 2005 r.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa GUS z dnia 15 stycznia 2007 r., średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2006 r. w stosunku do 2005 r. wyniósł 1,0%, a dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów – 1,4%.

Wskaźnik waloryzacji emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w myśl art. 110 ustawy o emeryturach i rentach zFUS, w okresie od dnia 1 marca 2007 r. do dnia 29 lutego 2008 r., ustala się przez podzielenie wskaźnika waloryzacji obliczonego w sposób określony wyżej przez średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2006 r., zwiększony o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2006 r.

Średniorocznym wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych, o którym mowa wyżej, jest średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem albo średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów, jeżeli jest on wyższy od średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem.

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłosi, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”:

w terminie do dnia 31 stycznia 2008 r.:
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2007 r. w stosunku do 2005 r.,
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w 2007 r. w stosunku do 2005 r.;
w terminie do 7 roboczego dnia lutego 2008 r. realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w 2007 r. w stosunku do 2005 r.

Do ustalania wskaźników potrzebnych do wyznaczenia wskaźnika waloryzacji stosuje się nowe ww. zasady.

Oznacza to, iż w 2008 roku emerytury i renty przyznane przed 1 marca 2007 roku wzrosną o 6,5 %, natomiast przyznane w okresie od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. zwiększą się o 4,2 %. W marcu ponad 9,8 mln emerytów i rencistów otrzyma więc wyższe świadczenia.

Ile wyniesie wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w kolejnych latach?

Zgodnie z nowymi przepisami, wskaźnik waloryzacji to średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Tym wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych jest średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów.

Zwiększenie o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia będzie corocznie przedmiotem negocjacji w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Jeżeli Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych w terminie 5 dni od dnia ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” komunikatu o średniorocznym wskaźniku cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, średniorocznym wskaźniku cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w poprzednim roku kalendarzowym oraz o realnym wzroście przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym, uzgodni, w drodze uchwały, wysokość zwiększenia, o którym mowa wyżej, wskaźnik waloryzacji podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze komunikatu ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Jeżeli jednak nie nastąpi uzgodnienie stanowiska Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych w trybie określonym wyżej, wówczas Rada Ministrów określi w terminie 2 dni od zakończenia negocjacji, w drodze rozporządzenia, wskaźnik waloryzacji, biorąc pod uwagę wskaźniki średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym oraz realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Zmiana ta oznacza, iż uwzględnienie inflacji oraz 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia będzie obligatoryjne. Ewentualne dalsze zwiększenie wskaźnika waloryzacji będą zaś przedmiotem negocjacji na forum Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Ustalone w drodze negocjacji zwiększenie wskaźnika waloryzacji będzie ogłaszał minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. W przypadku braku konsensusu, wysokość wskaźnika waloryzacji będzie ogłaszała, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów.

Zmienione przepisy przewidują, iż Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ma ogłaszać, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”:

w terminie do końca stycznia:
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem,
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów

- w poprzednim roku kalendarzowym;

w terminie do 7 roboczego dnia lutego realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ma zaś ogłaszać, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, co najmniej na 7 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji:

należne od terminu waloryzacji kwoty:
- najniższej emerytury i renty,
- dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych;
obowiązujące od terminu waloryzacji kwoty maksymalnych zmniejszeń, obliczonych zgodnie z art. 104 ust. 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2007 r., Nr 191, poz. 1368);
Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2004 r., Nr 191, poz. 1954)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl