Jakie wymogi musi spełniać dom pomocy społecznej?

Zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej wydaje wojewoda właściwy ze względu na położenie domu. Wojewoda wydaje zezwolenie, jeżeli podmiot o nie występujący: 

1. spełnia warunki określone w ustawie o pomocy społecznej; 

2. spełnia określone standardy, tzn. świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, a organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług świadczonych przez dom uwzględnia m.in. wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności. 

3. przedstawi: 

• dokumenty potwierdzające tytuł prawny do nieruchomości, na której jest usytuowany dom, 

• dokumenty potwierdzające spełnianie wymagań określonych odrębnymi przepisami, 

• regulamin organizacyjny domu pomocy społecznej lub jego projekt, 

• w przypadku Kościoła Katolickiego, innych kościołów, związków wyznaniowych oraz organizacji społecznych, fundacji i stowarzyszeń, a także innych osób prawnych - dokumenty potwierdzające status prawny tego podmiotu. 

Zezwolenie jest wydawane po przeprowadzeniu wizytacji obiektu, w którym usytuowany jest dom pomocy społecznej. Zezwolenie to wydaje się przy tym na czas nieokreślony. 

Wojewoda prowadzi rejestr domów pomocy społecznej i corocznie, do dnia 30 czerwca, ogłasza ten rejestr w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 

Bez zgody wojewody właściwe organy samorządu województwa, powiatu i miasta na prawach powiatu nie mogą zmienić przeznaczenia oraz typu domu pomocy społecznej i ośrodka wsparcia.  

Co nowego?  

15 listopada bieżącego roku wchodzi w życie nowe rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej. Minister określił w nim:

• sposób funkcjonowania określonych typów domów pomocy społecznej; 
• obowiązujący standard podstawowych usług świadczonych przez te domy; 
• rodzaje dokumentów wymaganych do uzyskania zezwolenia na prowadzenie domu pomocy społecznej; 
• wzór wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie domu; 
• tryb kierowania i przyjmowania osób ubiegających się o przyjęcie do domu. 

Sposób funkcjonowania i organizacja domów pomocy społecznej

Dom pomocy społecznej ma funkcjonować w sposób zapewniający właściwy zakres usług, zgodny ze standardami określonymi dla danego typu domu, w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca domu. 
W celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca domu oraz zakresu ww. usług, dom powołuje zespoły terapeutyczno-opiekuńcze składające się w szczególności z pracowników domu, którzy bezpośrednio zajmują się wspieraniem mieszkańców. Do podstawowych zadań takich zespołów terapeutyczno-opiekuńczych należy opracowywanie indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz wspólna z mieszkańcami domu ich realizacja. 

Indywidualny plan wsparcia powinien być przygotowany w terminie 6 miesięcy od dnia przyjęcia mieszkańca do domu. Dom funkcjonuje w oparciu o indywidualne plany wsparcia mieszkańca domu, opracowywane z jego udziałem, jeśli udział ten jest możliwy ze względu na stan zdrowia i gotowość mieszkańca do uczestnictwa w nim. 

Działania wynikające z indywidualnego planu wsparcia mieszkańca domu koordynuje pracownik domu, tzw. pracownik pierwszego kontaktu, wskazany przez mieszkańca domu, jeżeli wybór ten jest możliwy ze względu na jego stan zdrowia i organizację pracy domu. Pracownicy pierwszego kontaktu działają w ramach zespołów terapeutyczno-opiekuńczych. 

Strukturę organizacyjną i szczegółowy zakres zadań poszczególnych typów domów określać ma opracowany przez dyrektora domu regulamin organizacyjny, przyjęty przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego, a w przypadku domu gminnego przez wójta, burmistrza lub prezydenta. 
W przypadku gdy prowadzącym dom jest podmiot niepubliczny, regulamin organizacyjny ustala ten podmiot.  

Obowiązujący standard usług

Dom, niezależnie od typu, świadczy usługi: 

1) w zakresie potrzeb bytowych, zapewniając: 

• miejsce zamieszkania, 

• wyżywienie, 

• odzież i obuwie, 

• utrzymanie czystości; 

2) opiekuńcze, polegające na: 

• udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych, 

• pielęgnacji, 

• niezbędnej pomocy w załatwianiu spraw osobistych; 

3) wspomagające, polegające na: 

• umożliwieniu udziału w terapii zajęciowej, 

• podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu mieszkańców domu, 

• umożliwieniu zaspokojenia potrzeb religijnych i kulturalnych, 

• zapewnieniu warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu, 

• stymulowaniu nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktu z rodziną i społecznością lokalną, 

• działaniu zmierzającym do usamodzielnienia mieszkańca domu, w miarę jego możliwości, 

• pomocy usamodzielniającemu się mieszkańcowi domu w podjęciu pracy, szczególnie mającej charakter terapeutyczny, w przypadku osób spełniających warunki do takiego usamodzielnienia, 

• zapewnieniu bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych, 

• finansowaniu mieszkańcowi domu nieposiadającemu własnego dochodu wydatków na niezbędne przedmioty osobistego użytku, w kwocie nieprzekraczającej 30 % zasiłku stałego,  przysługującego osobie samotnie gospodarującej w wysokości różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może obecnie być wyższa niż 418 zł miesięcznie,

• zapewnieniu przestrzegania praw mieszkańców domu oraz dostępności do informacji o tych prawach dla mieszkańców domu, 

• sprawnym wnoszeniu i załatwianiu skarg i wniosków mieszkańców domu. 

Dom dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, poza usługami, o których mowa wyżej, w zakresie potrzeb edukacyjnych zapewniać powinien również: 

1. pobieranie nauki; 

2. uczestnictwo w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych; 

3. uczenie i wychowanie przez doświadczenia życiowe. 

W domu dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie dopuszcza się pobyt osób, które ukończyły 30. rok życia, jeśli cechuje je mała zdolność adaptacyjna do zmiany otoczenia i ponadpięcioletni okres pobytu w tym domu. Dyrektor domu, w porozumieniu z osobą zainteresowaną, jej rodziną albo przedstawicielem ustawowym, po zasięgnięciu opinii psychologa, wnioskuje o pozostawienie takiej osoby w domu dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie.  

Dom pomocy społecznej uznaje się za spełniający warunki, jeżeli: 
1) w zakresie usług bytowych: 

• budynek i jego otoczenie są pozbawione barier architektonicznych, 

• budynek wielokondygnacyjny ma zainstalowany dźwig osobowy dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych; w przypadku domów dla osób przewlekle psychicznie chorych, dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie czy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, zalecany jest dźwig osobowy dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, 

• budynek jest wyposażony w system przyzywowo-alarmowy i system alarmowo-przeciwpożarowy, 

•  liczba miejsc w nowo powstających domach jest nie większa niż 100; 

2) w domu znajdują się następujące pomieszczenia: 

• pokoje mieszkalne jednoosobowe i wieloosobowe, 

• pokoje dziennego pobytu, 

• jadalnia, 

• gabinet medycznej pomocy doraźnej, 

• pomieszczenia do terapii i rehabilitacji, 

• kuchenka pomocnicza, 

• pomieszczenie pomocnicze do prania i suszenia, 

• palarnia, jeżeli wśród mieszkańców domu są osoby palące, 

• pokój gościnny, 

• miejsce kultu religijnego zgodne z wyznaniem mieszkańca domu, jeżeli nie ma on możliwości uczestniczenia w nabożeństwach poza domem, 

• inne pomieszczenia techniczne służące zaspokajaniu potrzeb sanitarnych mieszkańców domu; 

3) pokój mieszkalny: 

• jednoosobowy ma powierzchnię nie mniejszą niż 9 m2, 

• wieloosobowy ma powierzchnię nie mniejszą niż 6 m2 na osobę: w przypadku osób poruszających się samodzielnie - jest przeznaczony dla nie więcej niż trzech osób, a w przypadku osób leżących - jest przeznaczony dla nie więcej niż 4 osób; 

• jest wyposażony w łóżko lub tapczan, szafę, stół, krzesła, szafkę nocną dla każdego mieszkańca domu oraz odpowiednią do liczby osób mieszkających w pokoju liczbę wyprowadzeń elektrycznych; w domach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie wyprowadzenia elektryczne są zabezpieczone przed dostępem dzieci; 

pokój uznaje się przy tym za spełniający wymagane normy powierzchniowe, jeśli odstępstwo poniżej wymaganej powierzchni nie jest większe niż 5 %; 

4) w zakresie warunków sanitarnych: 

• liczba łazienek zapewnia możliwość korzystania z każdej przez nie więcej niż pięć osób, a w przypadku toalet przez nie więcej niż cztery osoby; jeżeli liczba osób leżących przekracza 50 % ogólnej liczby mieszkańców domu, dopuszcza się zmniejszenie liczby tych pomieszczeń o 25 %, 

• łazienki i toalety są przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, 

• w nowo powstających domach na pokój przypada jedna toaleta oraz łazienka, w której wyposażeniu znajduje się wanna lub prysznic; 

5) pomieszczenia mieszkalne domu są czyste, sprzątane w miarę potrzeby, nie rzadziej niż raz dziennie, estetyczne, wolne od nieprzyjemnych zapachów; 

6) w zakresie wyżywienia i organizacji posiłków: 

• mieszkańcom domu zapewnia się co najmniej 3 posiłki dziennie, a w przypadku domów dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie - co najmniej 4 posiłki dziennie, 

• zapewnia się wybór zestawu posiłków lub otrzymania posiłku dodatkowego oraz posiłku dietetycznego, zgodnie ze wskazaniem lekarza, 

• dla każdego z posiłków czas wydawania wynosi 2 godziny, z tym że ostatni posiłek jest podawany nie wcześniej niż o godz. 18⁰⁰, 

• podstawowe produkty żywnościowe oraz napoje są dostępne przez całą dobę, 

• mieszkaniec może spożywać posiłki w pokoju mieszkalnym, 

• w razie potrzeby mieszkaniec jest karmiony; 

7) mieszkańcom domu nieposiadającym własnej odzieży i obuwia oraz możliwości ich zakupienia z własnych środków zapewnia się odzież i obuwie odpowiedniego rozmiaru, dostosowane do jego potrzeb, pory roku, utrzymane w czystości i wymieniane w razie potrzeby, w tym: 

• odzież całodzienną - co najmniej 2 zestawy, 

• odzież zewnętrzną: płaszcz lub kurtkę - co najmniej 1 zestaw, 

• bieliznę dzienną - co najmniej 4 komplety, 

• bieliznę nocną - co najmniej 2 komplety, 

• co najmniej 1 parę obuwia oraz pantofle domowe; 

w przypadku mieszkańców leżących zaopatrywanie w odzież i obuwie dostosowuje się do potrzeb wynikających z ich stanu zdrowia; 

8) mieszkańcom domu zapewnia się pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, a w przypadku gdy sami nie są w stanie zapewnić sobie środków czystości i higienicznych, zapewnia się im m.in.: 

• w miarę potrzeby: mydło, pastę i szczoteczkę do mycia zębów oraz środki piorące, szampon do mycia włosów, a dla mężczyzn i starszych chłopców - przybory do golenia, 

• ręczniki co najmniej dwie sztuki, zmieniane, w miarę potrzeby, nie rzadziej niż raz na tydzień, 

• pościel, zmienianą, w miarę potrzeby, nie rzadziej niż raz na dwa tygodnie; 

9) dzieci mają zapewnione zabawki odpowiednie do ich wieku i sprawności, 

10) w zakresie usług opiekuńczych i wspomagających zapewnia się: 

• świadczenie pracy socjalnej, 

•  organizację terapii zajęciowej w pracowniach terapii, a w przypadku osób przebywających w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie - również w warsztatach terapii zajęciowej, 

• możliwość korzystania przez mieszkańców domu z biblioteki lub punktu bibliotecznego oraz codziennej prasy, a także możliwość zapoznania się z przepisami prawnymi dotyczącymi domów, 

• organizację świąt, uroczystości okazjonalnych oraz umożliwia się udział w imprezach kulturalnych i turystycznych, 

• możliwość kontaktu z kapłanem i udział w praktykach religijnych, zgodnie z wyznaniem mieszkańca domu, 

• regularny kontakt z dyrektorem domu w określonych dniach tygodnia i godzinach, podanych do wiadomości w dostępnym miejscu, 

• sprawienie pogrzebu, zgodnie z wyznaniem zmarłego mieszkańca domu. 

Warunkiem efektywnej realizacji usług opiekuńczych i wspomagających jest: 

1) zatrudnianie w pełnym wymiarze czasu pracy nie mniej niż dwóch pracowników socjalnych na 100 mieszkańców domu; 

2) zapewnianie mieszkańcom domu kontaktu z psychologiem, a w przypadku mieszkańców domu przebywających w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych - również z psychiatrą; 

3) posiadanie wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego, zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w odpowiednim typie domu dla: 

• osób w podeszłym wieku - nie mniej niż 0,4 na jednego mieszkańca domu, 

• osób przewlekle somatycznie chorych - nie mniej niż 0,6 na jednego mieszkańca domu, 

• osób przewlekle psychicznie chorych - nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu, 

• osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie - nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu, 

• dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie - nie mniej niż 0,6 na jednego mieszkańca domu, 

• osób niepełnosprawnych fizycznie - nie mniej niż 0,5 na jednego mieszkańca domu; 

przy ustalaniu wskaźników zatrudnienia uwzględnia się również wolontariuszy, stażystów, praktykantów oraz osoby odbywające służbę zastępczą w domu, jeżeli pracują bezpośrednio z mieszkańcami domu, przy czym przy wyliczaniu wskaźnika udział tych osób nie może przekroczyć 30 % ogólnej liczby osób zatrudnionych w zespole terapeutyczno-opiekuńczym; 

4) uczestniczenie pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego co najmniej raz na dwa lata w organizowanych przez dyrektora domu szkoleniach na temat praw mieszkańca domu oraz kierunków prowadzonej terapii, a także metod pracy z mieszkańcami. 

Dokumenty wymagane do uzyskania zezwolenia na prowadzenie domu pomocy społecznej 

W nowym rozporządzeniu uszczegółowiono, że w celu uzyskania zezwolenia na prowadzenie domu należy złożyć wniosek do wojewody właściwego ze względu na położenie domu oraz m.in. następujące dokumenty: 

1. poświadczony odpis z właściwego rejestru albo zaświadczenie z ewidencji działalności gospodarczej oraz informacje zawierające następujące dane osobowe: imię i nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL, numer telefonu osoby kierującej placówką - w przypadku gdy z wnioskiem występują: Kościół Katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe lub organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia, inne osoby prawne, albo też osoby fizyczne; 

2. zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacji statystycznej (REGON); 

3. zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacji podatkowej (NIP); 

4. dokument potwierdzający następujące dane osobowe: imię i nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL, numer telefonu osoby kierującej placówką - w przypadku gdy z wnioskiem występuje osoba fizyczna; 

5. wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku ich braku zaświadczenie właściwego organu gminy o zgodności lokalizacji obiektu, w którym będzie prowadzony dom, z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 

Tryb kierowania i przyjmowania osób ubiegających się o przyjęcie do domu

Do domu kieruje się na podstawie: 

1. pisemnego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu, złożonego do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania lub pobytu w dniu jej kierowania; za zgodą osoby ubiegającej się lub jej przedstawiciela ustawowego wniosek może zgłosić inna osoba fizyczna lub prawna, a także powiatowe centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej; 

2. rodzinnego wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się w dniu jej kierowania, zawierającego w szczególności pisemne stwierdzenie braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę. 

Do powyższego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu pomocy społecznej dołączyć należy: 

• decyzję o przyznaniu osobie ubiegającej się zasiłku stałego oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty za pobyt w domu, a także pisemną zgodę na jej potrącanie przez osobę ubiegającą się lub przedstawiciela ustawowego, a także zgodę na potrącanie opłaty przez ośrodek pomocy społecznej z zasiłku stałego, w przypadku skierowania do domu ponadgminnego; 

• decyzję organu emerytalno-rentowego ustalającego wysokość emerytury lub renty oraz pisemną zgodę na ponoszenie opłaty i na jej potrącanie przez właściwy organ emerytalno-rentowy ze świadczenia emerytalnego lub rentowego, zgodnie z odrębnymi przepisami; 

• oświadczenia o wysokości dochodu osoby ubiegającej się, małżonka, zstępnych przed wstępnymi zobowiązanych do ponoszenia opłaty, dochodu osoby małoletniej, w przypadku gdy opłatę będzie ponosić przedstawiciel ustawowy; 

• zaświadczenie o uprawnieniach kombatanckich. 

Dokumenty te kompletuje ww. ośrodek pomocy społecznej oraz wydaje decyzję o skierowaniu do domu, a jeśli osobę ubiegającą się kieruje się do domu o zasięgu ponadgminnym, dokumenty te ośrodek przekazuje do właściwego ze względu na siedzibę domu powiatowego centrum pomocy rodzinie. 

W przypadku gdy do domu kieruje się osobę na podstawie orzeczenia sądu, wydanie decyzji o skierowaniu do domu nie wymaga przedłożenia ww. dokumentów. Dokumenty te powinny jednak wówczas zostać skompletowane w terminie nieprzekraczającym 3 miesięcy od dnia wydania decyzji o skierowaniu do domu pomocy społecznej. 

W nagłych wypadkach, wynikających ze zdarzeń losowych, skierowanie i umieszczenie w domu może nastąpić poza kolejnością oraz bez przedłożenia wskazanych wyżej dokumentów. Dokumenty te powinny jednak zostać następnie skompletowane przez ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się, w terminie 3 miesięcy od dnia przyjęcia tej osoby do domu.

Osoba ubiegająca się jest kierowana do domu na czas nieokreślony, chyba że wystąpi ona lub jej przedstawiciel ustawowy z wnioskiem o skierowanie do domu na czas określony.

Przed przyjęciem osoby do domu pracownik socjalny tego domu pomocy społecznej ustala jej aktualną sytuację w miejscu zamieszkania lub pobytu, która stanowi podstawę indywidualnego planu wsparcia po przyjęciu tej osoby do domu.

Dyrektor domu zawiadamia pisemnie osobę ubiegającą się lub jej przedstawiciela ustawowego o terminie przyjęcia do domu. 

Osobę, która przybyła do domu, przyjmuje dyrektor lub osoba przez niego wyznaczona (tzw. osoba przyjmująca). Dyrektor lub ta osoba przyjmująca przeprowadza rozmowę z osobą przyjmowaną oraz z jej przedstawicielem ustawowym, podczas której ustala jej aktualną sytuację, odnotowuje zmiany zaistniałe w jej sytuacji od momentu złożenia wniosku oraz ustala wstępne warunki pobytu, a także informuje o zakresie świadczonych usług. O przyjęciu do domu osoby skierowanej dyrektor domu zawiadamia niezwłocznie organ lub podmiot prowadzący dom. 

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. 2005 r., Nr 217, poz. 1837);

• Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 r., Nr 64, poz. 593, ze zmianami);

• Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. 2002 r., Nr 42, poz. 371, ze zmianami)