Kontakty z dzieckiem według projektu nowelizacji K.r.o.

Jak mają być uregulowane kontakty rodziców i dzieci?

Obecnie Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.) kontaktom z dzieckiem poświęca niewiele miejsca. Przepis art. 113 § 1 k.r.o. stanowi, iż jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. W § 2 czytamy zaś, że w wyjątkowych wypadkach sąd opiekuńczy może ograniczyć osobistą styczność z dzieckiem rodziców, których władza rodzicielska została ograniczona, przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. W zasadzie uznaje się, że kontakty z dzieckiem są niezależne od władzy rodzicielskiej, aczkolwiek co do tego pojawiając się rozbieżności. Kodeks w ogóle nie zajmuje się sprawą osobistych kontaktów dziecka z innymi krewnymi, np. z dziadkami.

Uznając, że przepis ten nie wystarcza do kształtowania zasad i zakresu osobistych kontaktów rodziców i dzieci, autorzy projektu proponują rozbudowanie go - i dodanie nowych.

Przepis art. 113 § 1 będzie wyraźnie stanowił, że niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko będą mieć prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Wprowadzone zostanie także przykładowe wyliczenie sposobów kontaktu (§ 2):

• przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),

• bezpośrednie porozumiewanie się,

• utrzymywanie korespondencji,

• korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Projekt wprowadza też koncepcję "planu wychowawczego" pomocnego przy rozstrzyganiu o władzy rodzicielskiej rodziców żyjących w rozłączeniu. Będą to porozumienia zawierane pomiędzy rodzicami dotyczące sprawowania pieczy nad dzieckiem, podejmowania decyzji w sprawach dziecka, kontaktów z dzieckiem.

Kodeks wprowadza uzależnienie powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom od przedstawienia takiego zgodnego z dobrem dziecka porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej. Nierzadko zdarza się, że dziecko przebywa stale u jednego z rodziców. Projekt przewiduje, że sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich w pierwszej kolejności powinni ustalić wspólnie rodzice, kierując się przy tym dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Porozumienie nie zawsze jest możliwe, zatem w braku porozumienia rozstrzygać będzie sąd opiekuńczy. Podobnie będzie, gdy dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej (art. 113[1]).

Ze względu dobro dziecka sąd opiekuńczy będzie mógł ograniczyć kontakty rodziców z dzieckiem (art. 113[2]). Sąd opiekuńczy będzie mógł:

1. zakazać spotykania się z dzieckiem,

2. zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,

3. zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,

4. ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość,

5. zakazać porozumiewania się na odległość.

Jest to wyliczenie przykładowe. Życie jest zawsze bogatsze niż prawo, dlatego sąd będzie mógł sięgać i po inne środki, jeśli zajdzie taka potrzeba w konkretnej sytuacji. Oczywiście nikt rodziców nie będzie przymuszał do takich kontaktów, ale będzie miało to znaczenie w przyszłości, gdy stosunki w rodzinie będzie oceniał sąd.

W ostateczności, jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem będzie poważnie zagrażać dobru dziecka lub je naruszać, sąd będzie mógł zakazać ich utrzymywania (art. 113[3]). Jest to oczywiście najpoważniejsza ingerencja w stosunki między rodzicami a dziećmi, dlatego zagrożenie dziecka będzie musiało być "poważne" - oceniać to będzie sąd.

Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, będzie mógł zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc (Art. 113[4]). Jest to zupełna nowość w prawie rodzinnym.

Ponieważ sytuacja dziecka często się zmienia, projekt przewiduje, że  sąd opiekuńczy będzie mógł zmienić także rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymagać tego będzie dobro dziecka (art. 113[5]). Dzięki temu sąd będzie mógł być "elastyczny" i przykładowo znieść ograniczenie kontaktów, gdy ustaną jego przyczyny, albo przeciwnie - wprowadzić nowe ograniczenia lub wręcz kontaktów zakazać, jeśli dotychczasowe środki nie okażą się wystarczające.

Wreszcie art. 113[6] przewiduje, że powyższe zasady będzie można odpowiednio stosować do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Dotychczas kwestię kontaktów dziadków z wnukami regulowały co najwyżej zasady wypracowane przez orzeczenia Sądu Najwyższego; jeśli projekt wejdzie w życie, będzie to wyraźnie uregulowane w ustawie.

Jakie nowości przewidziano w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej przez rodziców?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zobowiązuje rodziców, by podejmując ważne decyzje mające wpływ dla dziecka liczyli się z jego opinią. Dotyczy to głównie sytuacji, gdy posiada ono majątek (np. otrzymało spadek), a rodzice - jako prawni opiekunowie nieletniego - mogą nim rozporządzać. W takim wypadku sąd opiekuńczy będzie mógł nakazać rodzicom sporządzenie inwentarza majątku dziecka i informowanie o ważniejszych nań operacjach.

Nowością ma być wprowadzenie zasady wzajemnego szacunku w relacjach pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Nie ma to być tylko zapis prawny, którego nie będzie można wyegzekwować. Będzie on brany pod uwagę w sytuacjach kryzysowych w rodzinie, np. podczas separacji, rozwodu czy odbieraniu władzy rodzicielskiej. Wówczas włąściwe organy lub sąd będą oceniały, czy rodzice szanowali swoje potomstwo oraz czy dziecko wyrażało w swoim zachowaniu szacunek wobec rodziców.

Jakie zmiany mają dotyczyć ustalania pochodzenia dziecka?

Projektowane zmiany szczegółowo regulują kwestie ustalenia rodziców dziecka w sprawach o przyznanie praw do opieki. Uznanie ojcostwa ma opierać się na fakcie (oświadczeniu wiedzy, a nie oświadczeniu woli), a więc potwierdzeniu ojcostwa np. przy pomocy testów DNA. Dotychczas stosowano zasadę „oświadczenia woli", czyli uznania przez mężczyznę dziecka za swoje bez przeprowadzania badań. Z takiego oświadczenia mógł się on później wycofać. Oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa mogą złożyć osoby, które ukończyły 16 lat i nie istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia, z tym że jeśli jeszcze nie ukończyły 18 lat lub są częściowo ubezwłasnowolnione, będą mogły złożyć te oświadczenia tylko przed sądem opiekuńczym.

W nowelizacji przewidziano ponadto ustalenie macierzyństwa. Zmieniony Kodeks będzie precyzował, iż matką dziecka jest tak kobieta, która je urodzi. Ma to znaczenie zwłaszcza w sytuacjach, kiedy kobieta nosi ciążę pochodzącą z komórki jajowej innej kobiety.

Jakie zmiany mają dotyczyć alimentów między rodzicami i dziećmi?

Proponowana nowelizacja łagodzi obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dorosłych dzieci. Rodzice, nie mając wpływu na postawę życiową dziecka, na zdobywanie przez niego wykształcenia, czy też rezygnacji z uzyskania kwalifikacji zawodowych, nie powinni być obciążeni zbyt długo obowiązkiem alimentacyjnym. Rząd chce więc, by z chwilą gdy dziecko osiągnie pełnoletniość rodzice mogli wypowiedzieć obowiązek alimentacyjny dzieciom i nie musieli ich utrzymywać, jeśli nie będą podejmowały one działań zmierzających do osiągnięcia życiowej samodzielności.

Kto nie będzie mógł pełnić zastępczej pieczy nad dzieckiem?

Nowelizacja przewiduje zmiany w wiążącym sąd opiekuńczy katalogu osób wyłączonych od sprawowania opieki (art. 148 K.r.o.). Orzeczenie niektórych środków karnych będzie bezwzględnie dyskwalifikować jako kandydata na opiekuna osobę, wobec której środek karny został orzeczony (np. te osoby, które dopuściły się przestępstwa na szkodę małoletniego, czczególnie przeciwko wolności seksualnej czy obyczajności bądź przestępstwa z użyciem przemocy albo zostały pozbawione lub są pozbawione władzy rodzicielskiej).

Podstawa prawna:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw

Zespół
e-prawnik.pl