Nowe możliwości Rzecznika Praw Dziecka

19.12.2008

Czego dotyczy nowelizacja?

Obowiązująca od 18 grudnia 2008 r. nowelizacja ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka dotyczy doprecyzowania kwalifikacji zawodowych osoby piastującej stanowisko RPD, obowiązku wszczęcia działania RPD na każdy wniosek obywateli lub organizacji, wzmocnienia roli RPD wobec organów, do których zwraca się z wnioskami o wyciągnięcie sankcji za naruszanie praw dziecka, obowiązku współpracy RPD z ruchami obywatelskimi, stowarzyszeniami pracującymi na rzecz ochrony praw dziecka. Nowe przepisy mają na celu umożliwienie Rzecznikowi Praw Dziecka skuteczne wypełnianie ustawowych obowiązków stania na straży praw dziecka zapisanych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa. Rzecznik Praw Dziecka powinien bowiem dysponować instrumentami zapewniającymi efektywność podejmowanych działań systemowych i prawnych, których naczelnym celem jest dobro dziecka.

O projekcie pisaliśmy:

Kto może być Rzecznikiem Praw Dziecka?

Zgodnie z nowymi przepisami, Rzecznikiem może być ten, kto:

jest obywatelem polskim,
posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych,
nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne,
ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra lub tytuł równorzędny,
ma co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz,
jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną.

Czego nie wolno Rzecznikowi Praw Dziecka?

Wedle znowelizowanych przepisów, Rzecznik nie może:

zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych,
należeć do partii politycznej,
prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu.

Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio lub otrzymać stanowisko równorzędne z poprzednio zajmowanym. Przewidziano, iż wówczas rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy, z wyjątkiem stosunku pracy na podstawie wyboru, oraz zmiana warunków pracy lub płacy w ciągu 2 lat po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecznika może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu.

Sejm, za zgodą Senatu, odwoła Rzecznika przed upływem kadencji, jeżeli:

zrzekł się on sprawowania urzędu,
stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu,
został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.

Jak powinien działać Rzecznik Praw Dziecka?

Wedle znowelizowanych przepisów, Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje pochodzące od obywateli lub ich organizacji, wskazujące na naruszanie praw lub dobra dziecka. Rzecznik powiadamia przy tym osobę lub organizację, która zgłosiła informację o naruszeniu praw lub dobra dziecka, o zajętym przez siebie stanowisku, a w przypadku podjęcia działania - o jego skutkach.

Rzecznik może:

zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,
żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,
żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,
żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa,
zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,
wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii.

Rzecznik może odmówić ujawnienia danych osobowych osoby, od której uzyskał informację wskazującą na naruszenie praw lub dobra dziecka, oraz osoby, której naruszenie dotyczy, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.

Jak Rzecznik Praw Dziecka powinien współpracować z innymi instytucjami?

Zgodnie z nowymi przepisami, Rzecznik może również zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji o podjęcie działań na rzecz dziecka z zakresu ich kompetencji. Organy te, organizacje i instytucje winny podjąć sprawy skierowane przez Rzecznika.

Organ, organizacja lub instytucja, do których Rzecznik zwrócił się o podjęcie działań na rzecz dziecka, są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W przypadku gdy taki organ, organizacja czy instytucja nie poinformują Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku albo gdy Rzecznik nie podziela ich stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań.

Przepidziano ponadto, iż w przypadku gdy Rzecznik stwierdził w działalności ww. organu, organizacji lub instytucji naruszenie praw lub dobra dziecka, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych.

Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, są obowiązane z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a w szczególności:

zapewnić dostęp do akt i dokumentów badanej sprawy,
udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,
udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć.

Zgodnie z nowymi przepisami, Rzecznik ma współdziałać ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony praw dziecka.

Ponadto Rzecznik ma przedstawiać Sejmowi i Senatowi, corocznie, nie później niż do dnia 31 marca, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka.

Kto może powołać zastępcę Rzecznika Praw Dziecka?

Na wniosek Rzecznika Marszałek Sejmu może powołać zastępcę Rzecznika. Odwołanie zastępcy Rzecznika następuje w tym samym trybie. Rzecznik określi zakres zadań zastępcy Rzecznika. Ustawa o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe ustala zasady wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, w tym ewentualnie powołanego zastępcy Rzecznika Praw Dziecka.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz.U. 2008 r., Nr 214 poz. 1345);
Ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz.U. 1981 r., Nr 20, poz. 101, ze zm.);
Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. 2000 r., Nr 6, poz. 69)