Stan faktyczny
Mój ojciec - rozwodnik zmarł w grudniu 2004 r., nie pozostawił żadnego testamentu, żadnego spadku, żadnego majątku, ale pozostawił różne zobowiązania. Moja siostra za życia ojca podpisała notarialnie umowę o wydziedziczeniu, ja tego nie zdążyłem zrobić. Czy ją to wystarczająco chroni przed zobowiązaniami ojca, co ja powinienem zrobić, aby nie przejąć zobowiązań, słyszałem o tzw. odrzuceniu spadku, czy to wystarczy? Czy nasze dzieci moje i siostry nie przejmą tych zobowiązań? Jak rozwiązać taki problem? Nie chcemy również przejąć udziałów w spółce z o.o., w której ojciec był udziałowcem. Ja i siostra nie żyliśmy z ojcem zbyt blisko, ale wiemy, że prowadził kiedyś działalność w formie jednoosobowej spółki z o.o. Pozostawił zobowiązania wobec Skarbu Państwa z tyt. składek ZUS i podatków, nie wiemy ile i konkretnie jakie oraz zobowiązania wobec banku tj. jakaś umowa kredytowa oraz zobowiązania wobec osób prywatnych, o tym dowiedzieliśmy się właśnie niedawno tj. wierzyciel ojca dostarczył nam ksero umowy pożyczki zaciągniętej przez ojca sprzed pięciu lat do zapłaty z odsetkami. (nie znamy tego pana, ale podpis ojca na umowie wydaje się prawdziwy. Czy mamy obowiązek poinformować sąd rejestracyjny spółki o śmierci właściciela, aby jakoś wykreślił ją z rejestru, co dzieje się wtedy ze zobowiązaniami spółki?
Porada prawna
Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że w grudniu 2004 r. zmarÅ‚ Pana ojciec, pozostawiajÄ…c jednego spadkobiercÄ™ ustawowego, czyli Pana, bowiem Pana siostra przed Å›mierciÄ… ojca zrzekÅ‚a siÄ™ dziedziczenia po nim, zawierajÄ…c z ojcem w formie aktu notarialnego umowÄ™ o zrzeczenie siÄ™ dziedziczenia, uregulowanÄ… w 1048 – 1050 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Umowa o zrzeczenie siÄ™ dziedziczenia rodzi skutki wobec zstÄ™pnych zrzekajÄ…cego siÄ™, czyli dzieci Pani siostry, wobec tego Pani siostra i jej dzieci sÄ… na mocy tej umowy wyÅ‚Ä…czeni od dziedziczenia, jakby nie dożyli otwarcia spadku, nie sÄ… wiÄ™c w ogóle spadkobiercami, a zatem nie dziedziczÄ… majÄ…tku spadkowego, nie ponoszÄ… też żadnej odpowiedzialnoÅ›ci za dÅ‚ugi spadkowe, wynikajÄ…ce z Å‚Ä…czÄ…cych Pana ojca z innymi osobami stosunków cywilnoprawnych (umowa pożyczki, kredytu itp.). ProszÄ™ jednak sprawdzić, czy umowa ta na pewno zostaÅ‚a zawarta w formie aktu notarialnego, bowiem umowa zawarta w innej formie, jako nieważna, nie odniosÅ‚a skutku wyÅ‚Ä…czenia od dziedziczenia, o którym mowa byÅ‚a powyżej. Konieczne jest również zbadanie, czy w umowie nie wyÅ‚Ä…czono skutków zrzeczenia siÄ™ dziedziczenia wobec dzieci (zstÄ™pnych) zrzekajÄ…cego siÄ™ (siostry); wyÅ‚Ä…czenie tych skutków wobec dzieci skutkowaÅ‚oby koniecznoÅ›ciÄ… odrzucenia przez nie spadku po dziadku.
W tej sytuacji, jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, Pan jest najprawdopodobniej jedynym spadkobiercÄ… ustawowym. KonsekwencjÄ… tego jest fakt, że z chwilÄ… Å›mierci ojca nabyÅ‚ Pan caÅ‚ość praw i obowiÄ…zków spadkodawcy, czyli Pana ojca. Jako że nie przyjÄ…Å‚ Pan jeszcze spadku, do chwili tego przyjÄ™cia ponosi Pan odpowiedzialność za dÅ‚ugi spadkowe jedynie ze spadku (a nie ze swojego majÄ…tku). Å»eby odwrócić skutek nabycia praw i obowiÄ…zków spadkowych konieczne jest zÅ‚ożenie oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oÅ›wiadczenie o odrzuceniu spadku może być zÅ‚ożone w ciÄ…gu szeÅ›ciu miesiÄ™cy od dnia, w którym spadkobierca dowiedziaÅ‚ siÄ™ o tytule swojego powoÅ‚ania (czyli od dnia, w którym dowiedziaÅ‚ siÄ™ o Å›mierci spadkodawcy – Pana ojca). Skoro zatem Pana ojciec zmarÅ‚ w grudniu 2004 r., ciÄ…gle możliwe jest zÅ‚ożenie oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku po nim, czego skutkiem bÄ™dzie wyÅ‚Ä…czenie Pana od dziedziczenia, tak jakby nie dożyÅ‚ Pan otwarcia spadku (art. 1020 k.c.). NiezÅ‚ożenie oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku w wyżej wskazanym terminie ma ten skutek, że uznaje siÄ™, że spadkobierca przyjÄ…Å‚ spadek, i to w sposób prosty (czyli odpowiadać bÄ™dzie caÅ‚ym swoim majÄ…tkiem za dÅ‚ugi spadkowe), zgodnie z art. 1015 § 2 k.c. Dla unikniÄ™cia tych konsekwencji konieczne jest wiÄ™c zÅ‚ożenie oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku w powyższym terminie. OÅ›wiadczenie o odrzuceniu spadku powinno być dokonane przed sÄ…dem lub notariuszem, można je zÅ‚ożyć ustanie lub na piÅ›mie z podpisem urzÄ™dowo poÅ›wiadczonym.
ZÅ‚ożenie przez Pana oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że Pan jest wyÅ‚Ä…czony od dziedziczenia, natomiast do dziedziczenia dochodzÄ… wówczas Pana dzieci, zatem dla „uwolnienia siÄ™” od dÅ‚ugów spadkowych konieczne jest, aby również dzieci zÅ‚ożyÅ‚y takie oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku, gdyż inaczej prawa i obowiÄ…zki odrzucone przez Pana przeszÅ‚yby na nie (oÅ›wiadczenie takie skÅ‚adajÄ… samodzielnie jeÅ›li sÄ… peÅ‚noletnie, jeÅ›li nie – oÅ›wiadczenie skÅ‚adajÄ… rodzice). W przypadku gdyby to rodzice skÅ‚adaljÄ… za swoje dzieci oÅ›wiadczenie o odrzuceniu spadku, wydaje siÄ™, że należaÅ‚oby uprzednio uzyskać zgodÄ™ SÄ…du opiekuÅ„czego na zÅ‚ożenie takiego oÅ›wiadczenia, gdyż odrzucenie spadku może być uznane za czynność przekraczajÄ…cÄ… zakres zwykÅ‚ego zarzÄ…du w rozumieniu art. 101 § 3 k.
r.o. W takiej sytuacji jeden z rodziców skÅ‚ada wniosek do sÄ…du o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku, argumentujÄ…c, że przyjÄ™cie spadku nie bÄ™dzie dla dziecka korzystne. Gdyby jednak taka zgoda sÄ…du nie zostaÅ‚a uzyskana przed upÅ‚ywem terminu do zÅ‚ożenia oÅ›wiadczenia o odrzuceniu spadku, o którym byÅ‚a mowa powyżej, wskazane jest zÅ‚ożenie tego oÅ›wiadczenia mimo tego, gdyż doktryna uznaje wówczas takÄ… czynność za „zachowawczÄ…”, stosujÄ…c analogicznie art. 209 k.c. JeÅ›li Pan i Pana dzieci odrzucÄ… spadek, a nie ma Pan innego rodzeÅ„stwa poza siostrÄ…, która zrzekÅ‚a siÄ™ dziedziczenia, prawa i obowiÄ…zki spadkowe odrzucone przez Pana przypadajÄ… dalszym krewnym spadkodawcy – rodzicom, rodzeÅ„stwu bÄ…dź dzieciom rodzeÅ„stwa. W takiej sytuacji, jeÅ›li nie chcÄ… oni dziedziczyć po Pana ojcu, powinni również odrzucić spadek. Warto również nadmienić, że w przypadku maÅ‚oletnich dzieci, niezÅ‚ożenie żadnego oÅ›wiadczenia w przedmiocie dziedziczonego spadku w terminie 6 miesiÄ™cy od powziÄ™cia informacji o tytule swojego powoÅ‚ania (w przypadku spadkobierców dziedziczÄ…cych w dalszej kolejnoÅ›ci, czyli np. wnuków, ten szeÅ›ciomiesiÄ™czny termin biegnie od powziÄ™cia informacji o odrzuceniu spadku przez bliższego spadkobiercÄ™, czyli dziecko spadkodawcy) bÄ™dzie miaÅ‚o skutek zÅ‚ożenia oÅ›wiadczenia o przyjÄ™ciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (czyli odpowiedzialność za dÅ‚ugi bÄ™dzie ograniczona do wysokoÅ›ci aktywów spadkowych). Odrzucenie spadku przez wszystkich spadkobierców ustawowych powoduje, że spadkobiercÄ… przymusowym staje siÄ™ gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, która spadku nie może odrzucić, jednakże spadek ten jest przez gminÄ™ przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza, czyli odpowiedzialność gminy za dÅ‚ugi jest ograniczona do wysokoÅ›ci aktywów spadkowych.
Powyżej przedstawione zasady dziedziczenia dotyczÄ… praw i obowiÄ…zków wchodzÄ…cych do spadku, czyli praw i obowiÄ…zków cywilnoprawnych, nie obejmujÄ… natomiast praw i obowiÄ…zków publicznoprawnych, do których zalicza siÄ™ należnoÅ›ci podatkowe i należnoÅ›ci z tytuÅ‚u skÅ‚adek ZUS. Te obowiÄ…zki publicznoprawne spadkodawcy podlegajÄ… regulacji Ordynacji podatkowej, która w art. 97 § 1 o.p. stanowi, że spadkobiercy podatnika przejmujÄ… przewidziane w przepisach prawa podatkowego majÄ…tkowe prawa i obowiÄ…zki spadkodawcy. Z przepisu tego wynika, że jedynie spadkobiercy odpowiadajÄ… za należnoÅ›ci publicznoprawne, zatem zrzeczenie siÄ™ dziedziczenia i odrzucenie spadku, skutkujÄ…ce wyÅ‚Ä…czeniem od dziedziczenia, powoduje, że „niedoszli” spadkobiercy odpowiadać za te należnoÅ›ci nie bÄ™dÄ….
Art. 98 § 1 o.p. wyjaÅ›nia ponadto, że do odpowiedzialnoÅ›ci spadkobierców za zobowiÄ…zania podatkowe spadkodawcy stosuje siÄ™ przepisy Kodeksu cywilnego o przyjÄ™ciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialnoÅ›ci za dÅ‚ugi spadkowe, z czego wynika wniosek, że odrzucenie spadku ma takie same skutki na gruncie Ordynacji podatkowej, jak na gruncie k.c., czyli powoduje wyÅ‚Ä…czenie od dziedziczenia tak, jakby spadkobierca nie dożyÅ‚ otwarcia spadku. Powyższe przepisy stosuje siÄ™ również do należnoÅ›ci z tytuÅ‚u skÅ‚adek na ubezpieczenie spoÅ‚eczne (art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych). Umowa o zrzeczenie siÄ™ dziedziczenia lub odrzucenie spadku powodujÄ… wiÄ™c, że „niedoszÅ‚y” spadkobierca nie bÄ™dzie odpowiadać również za należnoÅ›ci publicznoprawne spadkodawcy.
Należy również wyjaśnić, że w przypadku gdy do spadku wchodzą udziały w spółce z o.o., nie oznacza to, że spadkobierca tego udziału odpowiada za zobowiązania spółki, gdyż spółka z o.o., jako osoba prawna, jest odrębnym podmiotem prawa, który sam odpowiada swoim majątkiem za swoje zobowiązania. Wierzyciele spółki z o.o. nie mogą więc żądać zaspokojenia swoich roszczeń z majątku udziałowców - spadkobierców, odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. ponosi tylko ta spółka, swoim majątkiem.
Konieczność dopełnienia obowiązków informacyjnych wynikających z Kodeksu spółek handlowych lub ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym spoczywa na zarządzie spółki, w której jedynym udziałowcem był Pański ojciec, ewentualnie na osobie, która odziedziczy udziały w tej spółce. Jeśli zatem zdecyduje się Pan odrzucić spadek, nie powstanie po Pana stronie obowiązek informowania sądu rejestrowego o zaistniałej w spółce sytuacji.