Postępowanie nieprocesowe jest to jeden z rodzajów trybów, w jakim toczy się cywilne postępowanie sądowe. Nazwa "postępowanie nieprocesowe" pojawiła się stosunkowo późno. Początkowo postępowanie to nazywało się postępowaniem niespornym. Wynikało to z faktu, że u źródeł postępowania sądowego brak było jakiegokolwiek sporu - np. małżonkowie udawali się zgodnie do sądu, by ten dokonał podziału ich majątku zgodnie z zawartą umową o majątkowej rozdzielności małżeńskiej. Obecnie mamy jednak do czynienia z nazwą "nieprocesowe", choć idea postępowania pozostała taka sama. Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W jakich sprawach toczy się postępowanie nieprocesowe? Jakie są różnice między postępowaniem procesowym a nieprocesowym? Kto może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego? W jakiej formie należy złożyć taki wniosek? Czy sąd wydaje wyrok czy postanowienie? Czy w postępowaniu nieprocesowym sąd zarządza rozprawę?
Jaki rodzaj spraw przekazane zostały do postępowania nieprocesowego?
Ogólnie rzecz ujmując, postępowaniem nieprocesowym zostały objęte te sprawy, w których chodzi o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. W postępowaniu nieprocesowym nie występuje przeciwstawność stanowisk między poszczególnymi uczestnikami.
Jakie są podstawowe różnice pomiędzy postępowaniem procesowym a nieprocesowym?
W postępowaniu nieprocesowym nie występuje pojęcie stron.
Zamiast tego pojęcia pojawia się kategoria uczestników. Z tym wiąże się kolejna różnica – w procesie mogą występować tylko dwie strony – powodowa i pozwana, aczkolwiek zarówno po jednej jak i po drugiej może stać więcej osób. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym może występować dowolna liczba uczestników, jeżeli tylko legitymują się interesem prawnym do występowania w danej sprawie (np. należą do grona spadkobierców ustawowych, którzy występują o stwierdzenie nabycia spadku). Tak więc liczna uczestników postępowania nieprocesowego może być różna w zależności od tego ile podmiotów jest zainteresowanych wynikiem tego postępowania.
W postępowaniu nieprocesowym występuje także postać wnioskodawcy, który jest swoistym odpowiednikiem powoda w postępowaniu procesowym. Jest to bowiem uczestnik, który może wszcząć postępowanie nieprocesowe.
W postępowaniu nieprocesowym nie wnosi się pozwu, ale wniosek.
W postępowaniu procesowym wniesienie pozwu rozpoczyna proces. Postępowanie nieprocesowe wszczyna się po wniesieniu odpowiedniego wniosku. Istnieją jednak nieliczne przypadki, w których przewiduje się możliwość wszczęcia tego postępowania z urzędu. Sąd może skorzystać z takiej możliwości w przypadku wszczynania postępowania nieprocesowego w sprawach:
- uchylenia postanowienia o stwierdzeniu zgonu osoby żyjącej,
- o ustanowienie doradcy tymczasowego,
- o uchylenie ubezwłasnowolnienia, gdy ustały przyczyny, dla których je orzeczono,
- rodzinnych i opiekuńczych z kilkoma wyjątkami,
- o uchylenie zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, jeśli odpadła podstawa dalszego jego trwania,
- w postępowaniu wieczystoksięgowym,
- o zabezpieczenie spadku,
- o sporządzenie spisu inwentarza,
- o wyjawienie (wydanie) testamentu" oraz przedmiotów spadkowych,
- o ustanowienie kuratora czy też kuratorów spadku,
- o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu zostało uchylone,
- o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uległ zmianie krąg spadkobierców.
Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego?
Jest kilka „kategorii” osób, które mogą zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, są to:
- każda osoba zainteresowana, chyba że szczególny przepis prawa procesowego lub materialnego przyznaje uprawnienie do wszczęcia postępowania nieprocesowego tylko niektórym zainteresowanym; wtedy postępowanie mogą zainicjować tylko te osoby,
- prokurator,
- Rzecznik Praw Obywatelskich na prawach przysługujących prokuratorowi,
- organizacja społeczna,
- organ gminy lub administracji rządowej albo inna jednostka, jeśli przepis szczególny przewiduje takie uprawnienie.
Należy przy tym pamiętać, iż wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego może być złożony przez kilka (lub więcej) osób (wystarczy, żeby przynajmniej jeden wnioskodawca był uprawniony do żądania wszczęcia postępowania).
Jaką formę powinien mieć wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego?
Wniosek ten powinien spełniać te same warunki, które wymagane są w stosunku do pozwu. Jedyną różnicą jest tylko to, by zamiast pozwanego wymieniał zainteresowanych w sprawie. Wniosek jest następnie badany przez przewodniczącego składu orzekającego.
Jaką formę przybiera rozstrzygnięcie sądu kończące postępowanie nieprocesowe?
W postępowaniu nieprocesowym wszystkie orzeczenia sądu zapadają w formie postanowień. Dlatego, iż jest to jedyna forma rozstrzygnięć w tym postępowaniu, należy odróżnić:
- postanowienia co do istoty sprawy, odpowiadające wydawanym w procesie wyrokom, oraz
- postanowienia procesowe.
Od postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy przysługuje apelacja, zaś od pozostałych – zażalenie.
Czy w postępowaniu nieprocesowym możliwe jest przeprowadzenie rozprawy?
Regułą w postępowaniu nieprocesowym jest rozpoznanie sprawy bez rozprawy. Jednak zdarza się – w drodze wyjątku od zasady – iż w niektórych sytuacjach istnieje obowiązek wyznaczenia rozprawy. Ten z kolei powstaje, gdy taka rozprawa przyczyni się do prawidłowego i bardziej wnikliwego rozpoznania sprawy.
Jakie są kategorie spraw rozstrzyganych w postępowaniu nieprocesowym?
Po pierwsze występują tutaj sprawy z zakresu prawa osobowego. I tak możemy wyróżnić:
- Postępowanie o uznanie za zmarłego,
- Postępowanie o stwierdzenie zgonu,
- Postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
- Postępowanie w sprawach z zakresu akt stanu cywilnego,
Po drugie występują sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Do tej kategorii zaliczamy:
- Postępowanie w sprawach małżeńskich,
- Postępowanie w sprawach z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi,
- Postępowanie w sprawach o przysposobienie,
- " Postępowanie w sprawach z zakresu opieki,
- Postępowanie w sprawach z zakresu kurateli.
Po trzecie występują w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa rzeczowego. W tej grupie można wymienić:
- Postępowanie w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia,
- Postępowanie w sprawach zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem,
- Postępowanie w sprawach o zniesienie drogi koniecznej,
- Postępowanie w sprawach o przepadek rzeczy,
- Postępowanie w sprawach dotyczących postępowania w sprawach wieczystoksięgowych,
- Postępowanie w sprawach rejestrowych,
- Postępowanie w sprawach o rozgraniczenie (wynikające z prawa geodezyjnego i kartograficznego).
Po czwarte – wyróżniamy w postępowaniu nieprocesowym sprawy z zakresu prawa spadkowego. Tutaj można wymienić:
- Postępowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku,
- Postępowanie w sprawach o dział spadku,
- Postępowanie w sprawach o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
- Postępowanie w sprawach o wydanie spadku po cudzoziemcu za granicę,
- Postępowanie w sprawach o uchylenie nieprawomocnego postanowienia o nabyciu spadku.
Do postępowania nieprocesowego należą także inne sprawy – m. in.:
- Postępowanie w sprawach złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego,
- Postępowanie w sprawach o odtworzenie dyplomów i świadectw z ukończenia nauki,
- Postępowanie w sprawach z zakresu przedsiębiorstw państwowych.
Podstawa prawna:
-
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).
Potrzebujesz porady prawnej?
Zawieszenie postępowania o zmianę postanowienia o nabyciu spadku - opinia prawa
Stan faktyczny Z mojego wniosku toczy się postępowanie o zmianę postanowienia o nabyciu spadku. W grudniu ubiegłego roku jeden z uczestników postępowania zmarł. Z związku z tym, dostałam powiadomienie z sądu, że mam podać adresy osób uprawnionych do spadku po zmarłym uczestniku postępowania. (...)
Jak wszcząć postępowanie przed sądem?
W procedurze cywilnej istnieją dwa podstawowe tryby postępowanie - proces (postępowanie procesowe) i postępowanie nieprocesowe. Ponadto w każdym z tych trybów przepisy przewidują tzw. postępowanie odrębne: W procesie: postępowanie w sprawach małżeńskich, w (...)
Jaki sąd jest właściwy dla rozpoznania sprawy o uchylenie uchwały stowarzyszenia?
Sąd Najwyższy stanął przed zagadnieniem prawnym związanym z pytaniem jaki sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy o uchylenie uchwały stowarzyszenia? Sąd Najwyższy stwierdził, ze sprawy o uchylenie uchwały stowarzyszenia rozpoznaje sąd rejonowy. Przepis art. 7 ustawy o Krajowym Rejestrze (...)
W postępowaniu nieprocesowym nie można zrzec się roszczenia
W sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej, po wydaniu nieprawomocnego postanowienia ustanawiającego służebność, wnioskodawczyni cofnęła wniosek i zrzekła się prawa służebności ustanowionej nieprawomocnym orzeczeniem. Wnioskodawczyni uważała, że ponieważ zrzekła się roszczenia, (...)
Niewzięcie udziału w sprawie nie powoduje nieważności
W sprawie o zasiedzenie nieruchomości (postępowanie nieprocesowe) nie brali udziału spadkobiercy współwłaścicieli działki. W kasacji wniesionej od orzeczenia sądu II instancji zarzucili z tego powodu nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Przy rozpoznawaniu tej skargi, a (...)
Postępowanie w sprawie upadłości
Postępowanie upadłościowe składa się z dwóch etapów. W pierwszym w postępowaniu w sprawie upadłości, sąd analizuje sytuację dłużnika oraz stwierdza, czy w ogóle, a jeśli tak, to jaki rodzaj upadłości ogłosić. Postępowanie to kończy się wydaniem postanowienia o (...)
Przetarg nieograniczony - stan prawny obowiązujący do 1 marca 2004r
Jak przebiega postępowanie przetargowe? Zanim formalnie rozpocznie się przetarg i zamawiający zaprosi do jego udziału dostawców lub wykonawców, musi dokonać szeregu czynności przygotowawczych. Jedną z ważniejszych czynności jest określenie przedmiotu zamówienia i (...)
Jakie są prawa i obowiązki pokrzywdzonego w postępowaniu karnym?
Kto ma status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym? Pokrzywdzony to osoba, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Pokrzywdzona może być również np. spółka (podmiot zbiorowy). W jej imieniu występuje osoba uprawniona. Jeżeli pokrzywdzony nie ma ukończonych (...)
Kto może sporządzać świadectwa charakterystyki energetycznej budynków i lokali?
Osoby uprawnione według Prawa budowlanegoŚwiadectwo charakterystyki energetycznej budynku może sporządzać osoba, która: posiada pełną zdolność do czynności prawnych; ukończyła co najmniej studia magisterskie, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym; nie była karana (...)
Ogólne opłaty sądowe w sprawach cywilnych
Jakie przepisy należy stosować? Celem obszernej ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest generalna obniżka opłat sądowych. Nowa ustawa zastąpiła dotychczasową ustawę z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W sprawach (...)
Sąd Rejonowy w postanowieniu (kończącym postępowanie, bo było to postępowanie nieprocesowe) orzekł w przedmiocie postępowania i zasądził od Skarbu Państwa na rzecz ustanowionego z urzędu adwokata kwotę 180 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi (...)
Jaki jest skład sądu w postępowaniu rejestracyjnym związku zawodowego?
Sąd Najwyższy miał odpowiedziać na pytanie jaki powinien być skład sądu (art. 509 kpc) i rodzaj posiedzenia sądowego (art. 514 kpc) przy rozpoznawaniu wniosku o rejestrację związku zawodowego? Sąd Najwyższy stwierdził, że wniosek o rejestrację związku zawodowego rozpoznaje sąd w składzie (...)
Rewolucja w postępowaniu karnym - część pierwsza
Przyspieszenie i uproszczenie postępowania karnego. To główny cel zmian, jakie proponuje w ramach tej procedury Rząd. Propozycje trudno nazwać nowelizacją, to prawdziwa rewolucja, która ma zmienić obowiązujące od lat zasady prowadzenia procesu karnego. Dowodzenie Jak wynika z projektu, (...)
Wynagrodzenie likwidatora spółki – opinia prawna
Stan faktyczny Czy w sytuacji, gdy sąd ustanawia likwidatora spółki nie wyznaczając mu wynagrodzenia, likwidator obowiązany jest podjąć czynności. Opinia prawna Likwidator spółki ustanowiony przez sąd ma obowiązek podjąć czynności, które nakłada (...)
Przepisy dotyczące wpisów do księgi wieczystej są zgodne z Konstytucją
Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Romana M. dotyczącą ksiąg wieczystych. Trybunał orzekał w sprawie zgodności art. 6261 § 1 i 2 oraz art. 6268 § 2 i § 6 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego z art. 32 ust. 1, art. 190 (...)
Oferty w zamówieniach publicznych - kryteria oceny, aukcja elektroniczna, termin związania ofertą
Postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przeprowadzane są w celu wyboru, z punktu widzenia zamawiającego, najkorzystniejszej oferty. Ustawa przewiduje dwa sposoby oceny ofert. Według pierwszego, najkorzystniejszą ofertą jest oferta z najniższą ceną, z kolei według drugiego, (...)
Czego dotyczy nowe rozporządzenie? Wchodzące w życie 10 stycznia br. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów określa: wymagania w stosunku do (...)
Jakie uprawnienia przysługują funkcjonariuszom Straży Granicznej wobec cudzoziemca w toku postępowań? Wywiad i ustalanie miejsca pobytu członka rodziny cudzoziemca Według ustawy o cudzoziemcach w toku postępowań prowadzonych na podstawie przepisów ustawy funkcjonariusze Straży (...)
Jak uzyskać aprobatę techniczną dla wyrobów budowlanych?
Od czego należy zacząć postępowanie aprobacyjne? W celu uzyskania aprobaty wnioskodawca musi złożyć wniosek o jej udzielenie we właściwej jednostce aprobującej. Informacje, czy wyrób budowlany podlega badaniu przez daną jednostkę są zawarte we własnych wydawnictwach jednostek (...)
Postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przeprowadzane są w celu wyboru, z punktu widzenia zamawiającego, najkorzystniejszej oferty. Ustawa przewiduje dwa sposoby oceny ofert. Według pierwszego, najkorzystniejszą ofertą jest oferta z najniższą ceną, z kolei według drugiego, (...)
Pozwy zbiorowe - nowy sposób na szybsze postępowanie
Nowa metoda na sprawne postępowanie O nadmiernej długości postępowań sądowych w Polsce da się słyszeć niemal przy każdej okazji poruszania tematów polskiego wymiaru sprawiedliwości. Często podawanymi powodami są niewystarczająca ilość sędziów, ich przeciążenie błahymi sprawami kancelaryjnymi (...)
