Postępowanie z nieletnimi, czyli nowe zasady pobytu nieletnich w zakładach opieki zdrowotnej

Do jakiego typu placówek nieletni może zostać skierowany przez sąd?

Sąd kieruje nieletnich do:

1. publicznych zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponujących warunkami:
   a) maksymalnego zabezpieczenia,
   b) wzmocnionego zabezpieczenia,

2. publicznych zakładów lecznictwa odwykowego dysponujących warunkami wzmocnionego zabezpieczenia,

3. innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej sprawujących opiekę medyczną nad osobami z upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną bądź z innymi zakłóceniami czynności psychicznych, w tym uzależnionych od alkoholu albo substancji psychoaktywnych,

4. innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej dla chorych przewlekle, zakaźnie albo na chorobę wymagającą specjalistycznych zabiegów lub procedur.

Do zakładu sąd przesyła odpis prawomocnego postanowienia wraz z opinią wydaną w trybie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nieletniego umieszcza się w zakładzie właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania lub pobytu, a jeśli to jest niemożliwe, w zakładzie położonym najbliżej miejsca jego zamieszkania lub pobytu, zgodnie z ustalonymi obszarami działania tych zakładów.

Jakie warunki kwalifikują nieletniego do pobytu w danym typie zakładu?

Do zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponującego warunkami wzmocnionego zabezpieczenia kieruje się nieletniego z zaburzeniami psychicznymi, natomiast do zakładu leczenia odwykowego dysponującego warunkami wzmocnionego zabezpieczenia kieruje się nieletniego uzależnionego od alkoholu lub substancji psychoaktywnych.

Do zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponującego warunkami maksymalnego zabezpieczenia kieruje się nieletniego z zaburzeniami psychicznymi, jeżeli:

1. powtarzające się zachowania zagrażające życiu lub zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie mienia nie będą mogły być opanowane w zakładzie dysponującym warunkami wzmocnionego zabezpieczenia,

2. niemożliwe jest zapobieżenie samowolnemu oddaleniu nieletniego z zakładu dysponującego warunkami wzmocnionego zabezpieczenia, a nieletni może stwarzać znaczne zagrożenie poza zakładem.

Co sąd ma obowiązek uwzględnić kierując nieletniego do zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej?

Kierując nieletniego do zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej, sąd w szczególności bierze pod uwagę:

1. rodzaj czynów zabronionych, których dopuścił się nieletni w przeszłości,

2. rodzaj, częstość i skutki zachowań agresywnych lub ucieczkowych w przeszłości,

3. aktualny stan zdrowia, w tym stan psychiczny i somatyczny,

4. uzależnienie od alkoholu lub substancji psychoaktywnych,

5. związek pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a zachowaniami niebezpiecznymi,

6. ogólną sprawność fizyczną,

7. szczególne wskazania do postępowania leczniczego i rehabilitacyjnego,

8. przebieg i wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji.

Przed umieszczeniem nieletniego w publicznym zakładzie psychiatrycznym, czy też publicznym zakładzie lecznictwa odwykowego dysponującego wzmocnionymi zabezpieczeniami sąd może zwrócić się do Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie o wskazanie właściwego zakładu. W tym celu sąd przesyła Instytutowi orzeczenie o zastosowaniu środka leczniczego wraz ze zgromadzoną w sprawie dokumentacją lekarską.

Do zakładu, do którego sąd skierował nieletniego z powodu zaburzeń psychicznych, upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej, uzależnienia od alkoholu lub substancji psychoaktywnych, przewóz zapewnia na polecenie sądu właściwy zakład, w którym ma być wykonywany środek leczniczy.

Jakie obowiązki względem nieletniego przyjętego do zakładu ma sam zakład?

Zakład po przyjęciu nieletniego jest obowiązany do:

1. niezwłocznego powiadomienia sądu o przyjęciu nieletniego do zakładu,

2. powiadomienia rodziców lub opiekuna nieletniego oraz prokuratora o przyjęciu nieletniego do zakładu,

3. zapoznania nieletniego z zakresem jego praw i obowiązków.

Co do zasady przy przyjęciu do zakładu nieletni poddawany jest badaniu psychiatrycznemu, internistycznemu i neurologicznemu. W ramach postępowania leczniczego lub rehabilitacyjnego jest możliwe przenoszenie nieletniego na podstawie orzeczenia sądu do innego zakładu dysponującego odpowiednimi zabezpieczeniami oraz odpowiednimi możliwościami leczniczymi, rehabilitacyjnymi. Z wnioskiem o przeniesienie występuje do właściwego sądu kierownik zakładu, w którym nieletni przebywa. We wniosku należy podać powody uzasadniające konieczność przeniesienia nieletniego do innego zakładu, dołączyć kopie orzeczenia sądu o umieszczeniu w zakładzie i opinie oraz ewentualnie inne opinie specjalistyczne.

O przeniesienie do innego zakładu może wystąpić również nieletni, rodzice lub opiekun nieletniego oraz prokurator. W takich przypadkach zakład, w którym przebywa nieletni, przesyła sądowi wniosek oraz dokumentację wraz z opinią kierownika zakładu.

Zakład powiadamia sąd, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, o stanie zdrowia nieletniego i postępach w leczeniu, rehabilitacji oraz jest obowiązany do niezwłocznego powiadomienia sądu o ustaniu przyczyny pobytu nieletniego w zakładzie. Nadto zakład niezwłocznie powiadamia policję oraz sąd o samowolnym oddaleniu się nieletniego z zakładu oraz o dokonaniu przez niego czynu zabronionego.

Kto zapewnia bezpieczeństwo w zakładach?

Bezpieczeństwo i właściwe warunki pobytu nieletnich w zakładach dysponujących warunkami wzmocnionego zabezpieczenia zapewnia się przez:

1. stały nadzór nad nieletnimi przebywającymi w zakładzie,

2. posiadanie drzwi i okien wyposażonych w urządzenia uniemożliwiające nieletnim samowolne oddalenie się z zakładu,

3. wyposażenie w:
   a) system telewizji wewnętrznej umożliwiający obserwację drzwi wejściowych, okien zewnętrznych, sal ogólnych, izolatek oraz korytarzy,
   b) elektroniczny system sygnalizujący niekontrolowane otwarcie drzwi i okien,

4. bezpośredni dostęp do ogrodzonego terenu rekreacyjnego,

5. zatrudnienie personelu pracującego z nieletnimi w liczbie co najmniej dwukrotnie większej niż pojemność zakładu (liczba łóżek w zakładzie),

6. odpowiednie warunki do realizacji obowiązku szkolnego.

Bezpieczeństwo i właściwe warunki pobytu nieletnich w zakładach dysponujących warunkami maksymalnego zabezpieczenia zapewnia się przez spełnienie wymagań określonych powyżej, a ponadto:

1. wyposażenie personelu w system elektronicznych urządzeń alarmowych sygnalizujących zagrożenie ze strony pacjentów,

2. otoczenie zakładu oświetlonym, nadzorowanym za pośrednictwem telewizji wewnętrznej gładkim murem o wysokości co najmniej 5,5 m lub innymi zabezpieczeniami o porównywalnej skuteczności, uniemożliwiającymi samowolne oddalenie umieszczonego nieletniego,

3. zatrudnienie personelu pracującego z nieletnimi w liczbie co najmniej trzykrotnie większej niż pojemność zakładu (liczba łóżek w zakładzie), w tym personelu sprawującego ochronę nad nieletnimi w liczbie nie mniejszej niż dwie trzecie pojemności zakładu.

Nieletni przebywający w zakładzie jest objęty zaplanowanym i zindywidualizowanym postępowaniem leczniczym, rehabilitacyjnym, mającym na celu poprawę stanu zdrowia i zachowania w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie w warunkach poza takim zakładem. Zajęcia rehabilitacyjne organizuje się w zakładzie realizującym środek leczniczy, zgodnie z przepisami o organizowaniu zajęć rehabilitacyjnych w szpitalach psychiatrycznych.

Wobec nieletnich realizowany jest obowiązek szkolny zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty.

Gwarantowane prawa nieletniego

Nieletni przebywający w zakładzie ma prawo do:

1. właściwej opieki i warunków pobytu i leczenia zapewniających higienę, bezpieczeństwo, ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz ochronę i poszanowanie jego godności osobistej,
2. świadczeń zdrowotnych, opieki psychologicznej i socjalnej,
3. wykonywania praktyk i korzystania z posług religijnych,
4. ochrony i utrzymania więzi rodzinnych,
5. wysyłania i otrzymywania korespondencji oraz niekontrolowanych rozmów telefonicznych,
6. poszanowania prywatności z ograniczeniami wynikającymi ze specyfiki zakładu,
7. uczestniczenia w życiu zakładu,
8. składania próśb, skarg, wniosków i odwołań do organu właściwego do ich rozpatrywania.

Korzystanie przez nieletnich z przysługujących im praw nie może naruszać praw innych osób i zakłócać ustalonego w zakładzie porządku.

Obowiązki nieletniego w zakładzie

Nieletni przebywający w zakładzie jest obowiązany:

1. przestrzegać ustalonego w zakładzie regulaminu,
2. przestrzegać zasad współżycia społecznego,
3. przestrzegać zasad bezpieczeństwa na terenie zakładu,
4. stosować się do poleceń personelu,
5. poprawnie traktować inne osoby,
6. dbać o stan zdrowia i higienę osobistą,
7. dbać o kulturę osobistą i kulturę słowa,
8. sprzątać pomieszczenia, w których przebywa, i utrzymywać należyty porządek, chyba że aktualny stan zdrowia to uniemożliwia.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 2005 r., Nr 79, poz. 692).