Proponowane zmiany w postanowieniach dotyczących umowy ubezpieczenia
Na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości zamieszczony został projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Jakie są założenia zmian uwzględnionych w projekcie?
Jako jeden z podstawowych celów projekt stawia sobie zachowanie zgodności z dorobkiem UE, w którym dominuje idea ochrony interesów ubezpieczającego (ubezpieczonego). Z racji tego, iż w przypadku ubezpieczenia na cudzy rachunek, na korzyść trzeciego, czy też po prostu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wchodzą w rachubę także interesy osoby trzeciej, szczególna ochrona objąć powinna w takich układach nie tylko ubezpieczającego, jako typowo „słabszą” stronę umowy, ale i ubezpieczonego, uposażonego i poszkodowanego, ich to bowiem interes jest w istocie przedmiotem ubezpieczenia bądź też ma zostać zaspokojony przez ubezpieczyciela.
Poza tym projektodawcy zdecydowali się usankcjonować i tak szeroko już stosowane w prawie polskim (a przejęte z dorobku wspólnotowego) przejawy troski o przejrzystość umownego stosunku ubezpieczenia, sprzyjającą realizacji podstawowego prawa konsumenta do informacji i odpowiadające temu obowiązki ubezpieczyciela (zakładu ubezpieczeń).
Co dokładnie miałyby zmieniać przepisy projektu?
Pierwsza ze zmian miałaby polegać na jasnym wysłowieniu zasady, że wzorzec umowy powinien być doręczany drugiej stronie przed jej zawarciem, jedynie to bowiem gwarantuje możliwość zapoznania się z treścią przyszłej umowy. Obecne określenie: „przy zawarciu umowy” interpretowane jest niekiedy tak, że wzorzec umowy udostępniany jest drugiej stronie dopiero w chwili jej podpisywania albo po podpisaniu. Dlatego to właśnie przepis artykułu 812 § 1 kodeksu cywilnego, w którym użyto właśnie zwrotu „przed zawarciem umowy”, proponuje się uchylić jako zbędny.
Nadto w kodeksie cywilnym miałby zostać uchylony przepis artykułu 384 § 5. W chwili obecnej bowiem przepis ten wprowadza nie dość usprawiedliwiony wyłom w systemie ochrony prawnej w stosunkach umownych. Wyłom ten polega na tym, że status prawny konsumenta został przypisany każdemu ubezpieczającemu (nawet wtedy, gdy nie jest on zarazem ubezpieczonym), a zatem także osobom prawnym oraz także profesjonalistom korzystającym z ubezpieczenia ryzyk w swojej działalności gospodarczej. Jednym ze skutków takiego przypisania jest rozciągnięcie na wszystkie umowy ubezpieczenia możliwości podważania stosowania klauzul arbitrażowych, a to jest sprzeczne nie tylko z rozpowszechnioną dobrą praktyką (np. w odniesieniu do ubezpieczeń morskich), ale także narusza przyjęte przez Polskę zobowiązania międzynarodowe.
Projekt zmienia także brzmienie przepisu artykułu 806 kodeksu cywilnego. Aby uniknąć powstających do tej pory wątpliwości nadano przepisowi brzmienie, iż umowa ubezpieczenia jest nieważna, jeżeli w chwili rozpoczęcia okresu ubezpieczenia nie było możliwe zajście przewidzianego w umowie wypadku. Objęcie ubezpieczeniem okresu poprzedzającego zawarcie umowy jest bezskuteczne, jeżeli w chwili zawarcia umowy którakolwiek ze stron wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że wypadek zaszedł lub że odpadła możliwość jego zajścia w tym okresie. Ma to - między innymi - wyeliminować, jako nieusprawiedliwiony, a sprzeczny z naturą umowy ubezpieczenia, wyjątkowy reżim dla umów ubezpieczenia zbiorowego (ubezpieczenie jedną umową większej liczby dóbr osobistych lub interesów majątkowych), który obecnie dopuszcza „wsteczne działanie” umowy w sytuacji, gdy strona wiedziała lub powinna była wiedzieć o fakcie zajścia wypadku.
Projekt proponuje także uchylenie w artykule 807 § 2, co miałoby być uzasadnione koniecznością usunięcia z prawa polskiego normy dopuszczającej całkowitą dowolność w ustalaniu treści warunków ubezpieczeń dla stosunków „dotyczących obrotu z zagranicą”, czyli zarówno takich, w których ubezpieczającym jest podmiot zagraniczny, jak i takich, w których występuje „element obcy” w postaci znajdującego się zagranicą przedmiotu ubezpieczenia (np. dobra osobiste uczestnika wycieczki zagranicznej, rzeczy znajdujące się poza granicami). Po uchyleniu § 2 do umowy ubezpieczenia stosować się będzie ogólna reguła prawa międzynarodowego prywatnego (art. 25), zgodnie z którą strony każdego rodzaju umowy (poza umowami, w których zobowiązanie dotyczy nieruchomości) mogą poddać swój stosunek wybranemu przez siebie prawu, jeżeli pozostaje ono w związku z zobowiązaniem.
Projekt proponuje także zmiany w zakresie artykułu 808 kodeksu cywilnego, w celu stworzenia wyraźnej i nie budzącej wątpliwości interpretacyjnych regulacji umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Chodzi tu o taki „układ osobowy”, w którym ubezpieczający, działając we własnym imieniu, ubezpiecza cudzy interes (majątkowy lub niemajątkowy) (np. ubezpieczenie przez przewoźnika znajdujących się w transporcie towarów albo ubezpieczenie przez przedsiębiorcę zatrudnianych pracowników): rola ubezpieczającego i rola ubezpieczonego przypadają zatem dwu różnym osobom, przy czym identyfikacja ubezpieczonego, jeśli nawet nie został on imienne wskazany w umowie, jest zawsze możliwa, jest on bowiem osobą, której służy objęty ubezpieczeniem interes.
