Urlop macierzyński i wychowawczy a obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o umorzeniu składek emerytalno-rentowych jest teraz w Sejmie. Przewiduje on zmiany w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, pobierania zasiłku macierzyńskiego (lub w wysokości zasiłku macierzyńskiego) w przypadku zbiegu tego tytułu z innym tytułem ubezpieczenia. 

Skąd wzięła się potrzeba zmian?

Proponowana nowelizacja ma służyć realizacji zasady praworządności wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którą obywatel ma prawo oczekiwać, iż nie poniesie szkody na skutek stosowania się do obowiązujących organy państwowe przepisów prawnych.

Tymczasem wskutek niejasnych - w szczególności dla organów państwowych - przepisów prawa, tj. art. 9 ust. 6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez okres blisko 8 lat obywatele, jak i organy państwowe - Zakłady Ubezpieczeń Społecznych i Sądy wydawały sprzeczne ze sobą decyzje i orzeczenia. Okres obowiązywania niejasnych przepisów rozpoczął się od dnia 01.01.1991 r. tj. dnia wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zaś zakończył się w dniu 08.06.2006 r., tj. dnia opublikowania w Biuletynie Sądu Najwyższego uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 23.05.2006 r. III UZP 2/2006, która to uchwała rozstrzygała jednoznacznie wątpliwe zagadnienie. Zagadnienie to polegało na zasadniczym pytaniu: Czy korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy powoduje powstanie obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu jednoczesnego prowadzenia w tych okresach działalności pozarolniczej?

Jakie zmiany przewidziano?

Projektowana nowelizacja zawiera zmiany w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, w przypadku zbiegu tego tytułu z innym tytułem ubezpieczenia. Dotychczas osoby pobierające zasiłek macierzyński (zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i przebywające na urlopie wychowawczym podlegali z tytułu pobierania tych świadczeń ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, finansowanym z budżetu państwa pod warunkiem, że nie wykonują w tym czasie innego zajęcia stanowiącego tytuł do ubezpieczeń społecznych oraz nie mają prawa do emerytury i renty.

W art. 1 pkt 1 proponuje się, aby osoby w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego oraz przebywające na urlopie wychowawczym, wykonujące równocześnie pracę nakładczą, pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (współpracujące przy niej), wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub będące duchownymi, podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub urlopu wychowawczego. Mogłyby jednak one dobrowolnie na swój wniosek zostać objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z innych tytułów.

Powyższa zmiana ma z jednej strony zracjonalizować sytuację osób, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego wykonują umowy, z których uzyskują niewielkie dochody a z drugiej strony ułatwić kobietom aktywnym zawodowo w okresie po urodzeniu dziecka prowadzenie działalności gospodarczej, z której podstawa wymiaru składek jest znikoma (lub w danym miesiącu zerowa) powoduje utratę ubezpieczenia emerytalno-rentowego z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub świadczeń związanych z urlopem wychowawczym. Ma to negatywne skutki dla przyszłego świadczenia emerytalnego lub rentowego kobiety łączącej opiekę nad dzieckiem z wykonywaniem umowy cywilnoprawnej czy wykonywaniem pracy nakładczej.

W wyniku wprowadzenia proponowanych rozwiązań osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i przebywania na urlopie wychowawczym będą mogły bez utraty tego ubezpieczenia prowadzić pozarolniczą działalność, korzystając z ochrony ubezpieczeniowej, jaką daje pobieranie zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystanie z urlopu wychowawczego. To samo dotyczy również kobiet wykonujących umowę-zlecenie, agencyjną czy pracę nakładczą. Jednakże nie ma przeszkód, aby osoby takie zgłosiły się do dobrowolnych ubezpieczeń także z innych tytułów.

W art. 1 pkt 2 proponuje się, aby osoby, które podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystania z urlopu wychowawczego, a stały się pracownikami, członkami spółdzielni lub funkcjonariuszami Służby Celnej, nie traciły tego ubezpieczenia natomiast podlegałyby ubezpieczeniom z obu tytułów. Regulacja ta dotyczy sytuacji, w których kobieta podejmuje zatrudnienie w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub wychowawczego.

W art. 1 pkt 3 projekt dostosowuje brzmienie przepisu art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do zaproponowanych zmian.

W art. 2 wnioskodawcy postulują zastosowanie w stosunku do osób zalegających ze składkami emerytalnymi i rentowymi, będących jednocześnie osobami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, swoistej abolicji, polegającej na umorzeniu ex lege zaległości głównej z tytułu składek z przedmiotowego zakresu, wraz z odsetkami i kosztami dodatkowymi.

Problem zaległości z tytułu niezapłaconych składek emerytalno-rentowych dotyczy dużego grona kobiet, które po 1999 r. przebywały na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym z tytułu pozostawania w stosunku pracy i równocześnie miały zarejestrowaną działalność gospodarczą. Do dnia podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 2 lipca 2008 r., sygn. akt II UZP 5/08 zaległości tych osób z tytułu składek ZUS przedawniały się w terminie 5-cio letnim, a zatem większość z nich (od 1999 r.) uległa przedawnieniu. Dnia 2 lipca 2008 r. SN podjął uchwałę w następującej treści:

Dziesięcioletni okres przedawnienia, przewidziany w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074), znajduje zastosowanie do należności z tytułu składek, które stały się wymagalne przed dniem 1 stycznia 2003 r., jeżeli do tej daty nie uległy przedawnieniu według przepisów dotychczasowych.

Oznacza to, że wszystkie zaległości względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 10 lat wstecz od dnia dzisiejszego nie ulegają przedawnieniu i podlegają ściągnięciu w trybie egzekucyjnym wraz z naliczonymi odsetkami za zwłokę. W stosunku do osób, o których mowa w przedmiotowym projekcie rozwiązanie to nie wydaje się sprawiedliwe społecznie. Z pewnością naliczanie odsetek za zwłokę w sytuacji gdy to Instytucje Państwowe polecały niepłacenia składek emerytalno rentowych - nie może zasługiwać na akceptację.

W praktyce od sierpnia 2008 r. ZUS rozpoczął akcję wysyłania wezwań lub decyzji do wyrównania składek za lata 1999-2001, wraz z odsetkami za 9 lat zwłoki.

Proponowany art. 3 reguluje sytuację osób, które pomimo powstania bez ich winy zaległości z tytułu składek emerytalno-rentowych, zaległości te spłaciły. Dotyczy to wyłącznie zaległości powstałych w okresie od 01.01.1999 r.  do 08.06.2006 r., które zostały zapłacone przez te osoby po dniu 08.06.2006 r. Wnioskodawcy uznali, że jeżeli składki zostały zapłacone w wymienionym okresie, to znaczy, że płatnik miał świadomość legalności zapłaty składek do ZUS. Pozostałe osoby, które miały świadomość przeciwną - legalności niepłacenia składek emerytalno-rentowych w opisanej wyżej sytuacji, a ich zaległość ukonstytuowała się prawnie po uchwale SN z dnia 23.05.2006 r., opublikowanej w Biuletynie Sądu Najwyższego dnia 08.06.2006 r. - otrzymały uprawnienie zwrotu zapłaconej po dniu 08.06.2006 r. zaległości w trybie art. 24 ust. 6a-8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Podstawa:

• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o umorzeniu składek emerytalno-rentowych (sejmowy druk nr 1679);

• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. 2007 r. Nr 11, poz. 74, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl