Zasady postępowania w stosunku do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków oraz objętych ochroną konserwatorską

Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Prawo polskie przewiduje cztery formy ochrony zabytków. Są nimi:

1. wpis do rejestru zabytków;  
2. uznanie za pomnik historii;  
3. utworzenie parku kulturowego;  
4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Jaki obiekt może być wpisany do rejestru zabytków?

Rejestr zabytków dla danego województwa prowadzony jest przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Do rejestru wpisuje się przede wszystkim zabytki nieruchome. Podstawą wpisu jest decyzja wojewódzkiego konserwatora zabytków, wydana z urzędu, na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.  Jak wynika z ustawy, do rejestru mogą być wpisywane także inne elementy takie jak otoczenie zabytku wpisanego do rejestru oraz nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku.  

Prawo nie wyłącza możliwości wpisania do rejestru zabytków ruchomych - dokonywanego na wniosek właściciela jak i z urzędu w sytuacji uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę albo wywiezienia za granicę zabytku o wyjątkowej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej.

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku.  Wpis wolny jest od opłat.

Kto decyduje o uznaniu obiektu za pomnik historii?

Zbytek nieruchomy który został wpisany do rejestru może być uznany za pomnik historii. Decyzję o uznaniu obiektu za pomnik historii podejmuje i wydaje w formie rozporządzenia Prezydent RP, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Aktualnie w Polsce jest 36 pomników historii. Ostatnio za pomnik historii został uznany Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą.

Jakie ustanowienie parku krajobrazowego wpływa na proces budowlany?

Ustanowienie parku krajobrazowego należy do zadań rady gminy, która podejmuje uchwałę, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także następujące zakazy i ograniczenia:

• prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej;  
• zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;  
• umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1;  
• składowania lub magazynowania odpadów.

W przypadku objęcia danego terenu ochroną, istnieje możliwość domagania się odszkodowania za ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości a niekiedy nawet wykupu nieruchomości.

Ochrona w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się także przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wszelkie projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Jak kształtuje się postępowanie w stosunku do obiektów wpisanych do rejestru zabytków?

Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.