Zmiany w świadczeniach rodzinnych

6 lipca br. wchodzi w życie ustawa z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o  świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym.

Jakie zmiany przewidziano w definicjach? 

Za „osobę uczącą się” należy, zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, uznawać osobę pełnoletnią uczącą się, niepozostającą na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony. Zmiana tej definicji podyktowana jest wniesionymi do Trybunału Konstytucyjnego sprawami o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP dotychczasowego przepisu. 

Za „szkołę wyższą” uznawana będzie teraz uczelnia, w rozumieniu przepisów Prawo o szkolnictwie wyższym, a także kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych oraz kolegium pracowników służb społecznych. Rozszerzenie definicji szkoły wyższej o kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych i kolegium pracowników służb społecznych pozwoli na przyznanie osobom uczącym się w tych instytucjach świadczeń rodzinnych.  

Zmianie ulega też ustawowe pojęcie „rodziny”. Będzie ono teraz oznaczać odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne; do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko. Zmiana definicji „rodziny” powoduje zatem, iż do składu rodziny nie będą już wliczane dzieci pozostające w związku małżeńskim, a także pełnoletnie dziecko posiadające własne dziecko.  

Nowelizacja wprowadza też nową definicję. Przez „przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego” należy teraz rozumieć rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r.

w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie  oraz rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. 

Jakie zmiany dotyczą członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych? 

Zgodnie z przepisami art. 2 ust. 1 pkt 1 i art. 12 ust. 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, dochody członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych podlegają opodatkowaniu tylko w tej części, w której pochodzą one z działalności pozarolniczej (dochody z działalności rolniczej są zwolnione z opodatkowania). Przy ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych należy uwzględniać wszystkie dochody tych osób, tj. podlegające opodatkowaniu (na podstawie art. 3 pkt 1 lit. a ustawy) oraz niepodlegające opodatkowaniu (na podstawie art. 3 pkt 1 lit. c tiret 13 ustawy). Obowiązujące przepisy powodują więc, że występując do organu ustalającego prawo do świadczeń rodzinnych członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych powinni udokumentować dochody z dwóch źródeł, tj. z działalności opodatkowanej (na podstawie zaświadczenia wydanego przez właściwego Naczelnika Urzędu Skarbowego) oraz z działalności niepodlegającej opodatkowaniu (np. na podstawie zaświadczenia ze spółdzielni). 

Dochody podlegające opodatkowaniu wykazywane są w kwocie netto, tj. po pomniejszeniu m.in. o składki na ubezpieczenie społeczne (zgodnie z art. 3 pkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych), natomiast dochody niepodlegające opodatkowaniu w kwocie brutto, a więc bez pomniejszania tej składki. 

Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych muszą opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od całości dochodów uzyskiwanych z tytułu członkostwa w tych spółdzielniach. Przy ustalaniu dochodu uprawniającego do świadczeń rodzinnych pomniejszany o te składki był zarówno dochód podlegający opodatkowaniu, jak i niepodlegający opodatkowaniu. 

Nieuwzględnienie w ustawie o świadczeniach rodzinnych specyficznego sposobu opodatkowania dochodów członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych stanowi błąd, który proponuje się naprawić zmianą określoną w omawianej nowelizacji. Ilekroć w ustawie o świadczeniach rodzinnych jest mowa o dochodzie - oznaczać to będzie, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób, m.in. inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych: dochody członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne.  

Czy będzie się nadal uwzględniać wyegzekwowane świadczenia alimentacyjne? 

Ustawa o świadczeniach rodzinnych zobowiązuje do uwzględniania każdej zmiany w egzekucji zasądzonych świadczeń alimentacyjnych. Często wysokość wyegzekwowanych świadczeń alimentacyjnych zmienia się każdego miesiąca, co powoduje konieczność zmiany decyzji, nowelizacja sprawia, iż zmiany egzekucji świadczeń alimentacyjnych w trakcie okresu zasiłkowego nie będą wpływały na prawo do świadczeń rodzinnych do końca okresu zasiłkowego. Zmiany te będą miały wpływ na prawo do świadczeń w kolejnym okresie zasiłkowym. Zmiana ta postulowana była przez realizatorów świadczeń rodzinnych. Za „utratę dochodu”  nie będzie się więc już uznawało utraty dochodu spowodowanej nieotrzymywaniem części albo całości zasądzonych świadczeń alimentacyjnych, zaś „uzyskaniem dochodu” nie będzie uzyskanie dochodu spowodowane uzyskaniem całości lub części zasądzonych świadczeń alimentacyjnych.  

Komu ma przysługiwać zasiłek na dziecko dziecka? 

Zgodnie ze zmienionym brzmieniem przepisu, zasiłek rodzinny nie przysługuje, jeżeli pełnoletnie dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko. Zmiana ta powoduje, że w przypadku gdy niepełnoletnie dziecko, na które pobierane są świadczenia rodzinne, urodziło dziecko, jego rodzina nie utraci prawa do tych świadczeń. Urodzenie przez niepełnoletnie dziecko własnego dziecka powoduje bowiem, że rodzina ponosi zwiększone wydatki i nie było zasadne w tej sytuacji pozbawianie jej prawa do świadczeń rodzinnych.  

Komu nie będzie przysługiwał dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego? 

Zgodnie ze zmienionymi przepisami, dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (przysługujący matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu wychowawczego) nie przysługuje danej osobie, jeżeli:  

• bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy;

• podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową w okresie korzystania z urlopu wychowawczego; 

• dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu, w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w nim z całodobowej opieki, w żłobku albo w przedszkolu, z wyjątkiem: 

  • dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności przebywającego w żłobku albo w przedszkolu z powodów terapeutycznych,

  • dziecka przebywającego w zakładzie opieki zdrowotnej, z wyjątkiem zakładów, o których mowa w art. 3 pkt 7 (a więc „instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie”, czyli domu pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawczej, młodzieżowego ośrodka wychowawczego, schroniska dla nieletnich, zakładu poprawczego, aresztu śledczego, zakładu karnego, zakładu opiekuńczo-leczniczego, zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego, szkoły wojskowej lub innej szkoły, jeśli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie),

• oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem;

• w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego.  

Kto nabędzie prawo do dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka? 

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługiwał będzie dodatkowo samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, ponieważ powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone. Zmiana ta powoduje możliwość przyznania dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka w sytuacji, gdy sąd oddalił powództwo o zasądzenie alimentów od drugiego z rodziców, np. w sytuacji, gdy drugi z rodziców jest niepełnosprawny.  

Kiedy ubiegać się o dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego?

Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także osobie uczącej się na częściowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem w szkole nowego roku szkolnego. Dodatek przysługuje również na dziecko rozpoczynające roczne przygotowanie przedszkolne. Dodatek przysługuje raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego albo rocznego przygotowania przedszkolnego, w wysokości 100,00 zł na dziecko.

Omawiana nowelizacja uregulowała sposób ubiegania się o niego. A mianowicie, wniosek o wypłatę dodatku składa się w terminie 4 miesięcy od dnia rozpoczęcia roku szkolnego albo rocznego przygotowania przedszkolnego. Wniosek złożony po terminie organ właściwy pozostawia bez rozpoznania. 

Komu ma przysługiwać jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka? 

Kolejna zmiana polega na rozszerzeniu zakresu podmiotowego osób uprawnionych do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka. Z tytułu urodzenia się żywego dziecka przyznaje się bowiem jednorazową zapomogę w wysokości 1 000 zł na jedno dziecko. Do zapomogi oprócz rodziców i opiekuna prawnego będzie teraz uprawniony także opiekun faktyczny dziecka, tj. osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. 

Proponuje się także wydłużenie okresu składania wniosku o jednorazową zapomogę z 3 m-cy do 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka dla opiekunów prawnych i faktycznych dziecka. Powyższe rozwiązania umożliwią osobom przysposabiającym dziecko ubieganie się o przedmiotowe świadczenie, zwłaszcza gdy przeciągają się procedury adopcyjne.  

Komu świadczenia pielęgnacyjne nie będą przysługiwały? 

Zgodnie ze zmienionymi przepisami, świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli:

1. osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego; 

2. osoba wymagająca opieki: 

   • pozostaje w związku małżeńskim, 

   • została umieszczona w rodzinie zastępczej, w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w nim z całodobowej opieki albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej;

3. osoba w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko; 

4. osoba w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie.  

Procedura przy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego 

Nowelizacja dodaje przepisy (art. 23a) regulujące postępowanie przy ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych w przypadku koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Określona została procedura postępowania, w przypadku gdy osoba składa w Polsce wniosek o świadczenia rodzinne w sytuacji, gdy członek rodziny przebywa w państwie, w którym stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Określona została także procedura postępowania, w przypadku gdy w okresie pobierania świadczeń w Polsce członek rodziny wyjeżdża do państwa, w którym stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ponadto art. 30 ustawy, dotyczący nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, został uzupełniony o przepisy dotyczące nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.  

Jak będzie się ustalać prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności? 

Uściślono, iż w przypadku ustalania prawa do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności osoby, prawo do świadczeń rodzinnych ustala się na okres zasiłkowy, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W tym przypadku prawo do świadczeń rodzinnych ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia, nie dłużej jednak niż do końca okresu zasiłkowego. Prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności ustala się bowiem na okres zasiłkowy (wyjątek dotyczy orzeczeń o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności wydanych na czas określony), a nie bezterminowo. 

Ile nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych trzeba będzie zwrócić? 

W sposób wyczerpujący uregulowano kwestię odsetek od nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, co budziło do tej pory wiele niejasności i rozbieżności interpretacyjnych. Kwoty nienależnych świadczeń rodzinnych podlegać mają bowiem zwrotowi łącznie z ustawowymi odsetkami na podstawowy rachunek bankowy gminy. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osoba przestała być uprawniona do świadczeń rodzinnych. 

Organ właściwy, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, będzie zaś mógł umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.  

Kiedy będzie można zmienić decyzję dotyczącą świadczeń rodzinnych? 

Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów, organ właściwy oraz marszałek województwa mogą bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny mająca wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, członek rodziny nabył prawo do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego albo osoba nienależnie pobrała świadczenie rodzinne. Zmiana decyzji na korzyść strony nie wymaga więc jej zgody. Aby np. podnieść wysokość świadczeń rodzinnych organy właściwe realizujące zadania z zakresu świadczeń rodzinnych muszą zmienić wydane wcześniej decyzje administracyjne, które w przypadku zasiłku pielęgnacyjnego wydawane są na okres dłuższy niż okres zasiłkowy. W dotychczasowym stanie prawnym było to możliwe jedynie pod warunkiem wyrażenia zgody przez świadczeniobiorcę, co wiąże się z koniecznością osobistego stawiennictwa w organie właściwym osoby niepełnosprawnej. Przyznanie organowi właściwemu prawa zmiany decyzji na korzyść strony, bez jej zgody, ułatwi więc całą procedurę związaną z wprowadzeniem nowych kwot świadczeń rodzinnych, a świadczeniobiorców odciąży od dodatkowych trudności z tego wynikających.  

Co jeszcze się zmienia? 

Uściślono, że w przypadku gdy dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie lub dochód osoby uczącej się przekracza kwotę uprawniającą daną rodzinę lub osobę uczącą się do zasiłku rodzinnego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym zasiłek rodzinny nie przysługuje.

Nowelizacja wprowadza także wiele zmian redakcyjnych i precyzujących dotychczasowe unormowania. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o  świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. 2007 r., Nr 109, poz. 747);
• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o  świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2006 r., Nr 139, poz. 992, ze zm.);
• Ustawa z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (Dz. U. 1991 r., Nr 45, poz. 200, ze zm.);
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. 2000 r., Nr 14, poz. 176, ze zm.);
• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 149 z 05.07.1971, str. 2, ze zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 35, z późn. zm.);
• Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 74 z 27.03.1972, str. 1, ze zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 83, z późn. zm.);