Zwrot nienależnie pobranych świadczeń - oddaj emeryturę lub rentę, gdy Ci się nie należy

Czym są nienależnie pobrane świadczenia?

Za nienależnie pobrane świadczenia uznaje się najczęściej te świadczenia, które zostały wypłacone bezpodstawnie (może mieć to różne przyczyny). Należy odróżnić je od "nienależnych świadczeń" w rozumieniu cywilnoprawnym.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;
3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

W praktyce może to więc dotyczyć sytuacji, gdy osoba otrzymuje emeryturę, rentę czy zasiłek, do których nie ma prawa lub otrzymuje je w nieprawidłowej wysokości. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Rodzaje nienależnie pobranych świadczeń

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

Ograniczenia czasowe żądania zwrotu

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Procedura zwrotu świadczeń

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Zasadą jest, że ZUS określa w decyzji administracyjnej kwotę nienależnie pobranych świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych, której adresatem jest podmiot zobowiązany do jej zwrotu. Od wydanej przez ZUS decyzji przysługuje odwołanie.

Odpowiedzialność pracodawcy za błędne dane

Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Trzeba przy tym zwrócić uwagę, iż reguluje to wyłącznie taką sytuację, w której pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek (lub inny podmiot) nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, a jednocześnie nie można stwierdzić odpowiedzialności osoby, której świadczenia wypłacono, bowiem nie można uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony, któremu przyznano i wypłacono świadczenie z ubezpieczenia społecznego na podstawie fałszywych dokumentów lub w efekcie świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego (84 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), ma obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia i nie może bronić się zarzutem, że to płatnik składek spowodował wypłatę tego świadczenia.

Przedawnienie należności

Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po 10 latach, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w dniu uprawomocnienia się decyzji ZUS ustalającej kwotę pobranych nienależnie świadczeń.

Nie ulegają przedawnieniu należności zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Możliwości odstąpienia od zwrotu i ulg

ZUS może odstąpić od dochodzenia należności z tytułu pobranych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, jak również może odroczyć termin ich płatności bądź rozłożyć je na raty, jednakże pod określonymi ustawowo warunkami, gdy:

• zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności
• kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji

Najważniejsze zmiany w 2025 roku

W 2025 roku obowiązują zaktualizowane przepisy dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Kluczowe zmiany dotyczą:

• Utrzymanie 10-letniego okresu przedawnienia należności liczonego od uprawomocnienia się decyzji
• 5-letni termin na wydanie decyzji o zwrocie licząc od ostatniego dnia okresu, za który pobrano świadczenie
• Możliwość odliczenia zwróconych świadczeń w rozliczeniu podatkowym na zasadach obowiązujących od 2019 roku
• Wzmocnienie odpowiedzialności płatników składek za przekazywanie nieprawdziwych danych